Οι ναζί στη μπουζού

Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελά πατέρα;

Ανεξάρτητα από τις επιφυλάξεις που είχαμε πολλοί, από όλους τους πολιτικούς χώρους, για πτυχές της σαββατιάτικης αστυνομικής επιχείρησης που οδήγησε στη σύλληψη του ηγετικού πυρήνα της ναζιστικής συμμορίας, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όλοι αισθανθήκαμε ικανοποίηση βλέποντας τους αρχηγούς της συμμορίας να οδηγούνται με χειροπέδες στην Ευελπίδων -και κάποιοι χαιρέκακα θυμήθηκαν ότι η σύζυγος του κρατούμενου αρχηγού, η κυρία Ελένη Ζαρούλια, είχε ιταμά αναφερθεί, από το βήμα της Βουλής, σε συγγενικό πρόσωπο του Γιάννη Δραγασάκη, διερωτώμενη κουτοπόνηρα αν βγήκε ή όχι «από τη μπουζού». Έχει ο καιρός γυρίσματα όμως, και τώρα βρέθηκαν άλλοι στη μπουζού -κι ελπίζουμε τα στοιχεία που έχει η δικαιοσύνη να είναι τέτοια που να τους κρατήσουν εκεί για αρκετόν καιρό.

Βέβαια,  η ομοιοκαταληξία θα ήθελε να τιτλοφορήσω το άρθρο μου «Η ναζού στη μπουζού», αλλά αφενός η κυρία Ζαρούλια είναι ακόμα έξω [αν και μπορεί να πηγαίνει επισκεπτήριο] και αφετέρου, καλώς ή κακώς, το επίθετο «ναζού» έχει ήδη κατοχυρωθεί σαν εναλλακτικός τύπος του «ναζιάρα» (ακούστε, ας πούμε, εδώ τη «Μαρίτσα τη ναζού» από την Ιωάννα Γεωργακοπούλου) -και βέβαια, οι ναζί δεν κάνουν νάζια, αλλά η διερεύνηση της ετυμολογίας των ναζί και των ναζιών θα μας πάει σε άλλα μονοπάτια, ενώ εγώ θέλω σήμερα να αναφερθώ στα λεξιλογικά της μπουζούς, που το έχω απωθημένο από τον Ιούλιο που ανάφερε τη λέξη η φυρερίνα, αλλά δεν ήθελα τότε να της κάνω ρεκλάμα. Τώρα, που γύρισε ο τροχός, είναι νομίζω κατάλληλη η περίσταση. Οπότε, αφήνουμε τους ναζί εκεί που βρίσκονται (άλλωστε θα μας δοθεί η ευκαιρία να ξανασυζητήσουμε πολλές φορές γι’ αυτούς, και τίποτα δεν εμποδίζει έτσι κι αλλιώς στα σχόλια να συζητηθούν όλες οι πτυχές της ιστορίας) και εξετάζουμε τη μπουζού.

Το ρετσινόλαδο (Θ.Δ.Φραγκόπουλος)

 

Πριν από ένα μήνα περίπου είχα παρουσιάσει στο τακτικό κυριακάτικο λογοτεχνικό μας άρθρο ένα διήγημα του Θ.Δ.Φραγκόπουλου (1923-1998) για τον εξάδελφό του Θεόφιλο Φραγκόπουλο (1917-1969), τον πανεπιστήμονα επιμελητή της Γεωπονικής που αυτοκτόνησε όταν έγινε στόχος του δικτατορικού καθεστώτος. Σήμερα παρουσιάζω ένα ακόμα «επίκαιρο» (έτσι τα ονόμαζε) διήγημα του Φραγκόπουλου, γραμμένο για τη δίκη των Έξι. Η ιδέα ήταν του φίλου Βαγγέλη Δαρδαντάκη, ο οποίος πληκτρολόγησε το κείμενο και μου επισήμανε ότι την Πέμπτη που μας πέρασε (στις 15 Νοεμβρίου) συμπληρώθηκαν 90 χρόνια από την ολοκλήρωση της δίκης και την εκτέλεση των Έξι, των πολιτικών και στρατιωτικών ηγετών που θεωρήθηκαν υπαίτιοι για τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η εκτέλεση έγινε λίγες ώρες μετά την ανακοίνωση της απόφασης, πιθανώς προκειμένου να μην προλάβει να φτάσει το αγγλικό τελεσίγραφο που απαιτούσε ματαίωση της εκτέλεσης.

Η εκτέλεση των Έξι ήταν μια απαραίτητη αγριότητα που επέφερε την κάθαρση που ζητούσε η ελληνική κοινωνία μετά μιαν ανυπολόγιστη συμφορά. Τον Οκτώβριο του 2010, ύστερα από προσφυγή του εγγονού του Μ. Πρωτοπαπαδάκη, ο Άρειος Πάγος ακύρωσε την απόφαση του Επαναστατικού Δικαστηρίου και την καταδίκη των Έξι και έπαυσε την ποινική δίωξη λόγω… παραγραφής. Αν διαβάζω σωστά την απόφαση, ο Άρειος Πάγος δεν «αθώωσε» επί της ουσίας τους Έξι, αλλά αυτό θα περιμένω να το πουν ειδημονέστεροι στα νομικά από μένα. Η δικαστική απόφαση βέβαια δεν αλλάζει την κρίση της ιστορίας, μάλλον υπογραμμίζει (όχι πως χρειαζόταν) τον ταξικό χαρακτήρα της δικαιοσύνης.

Αλλά ας γυρίσουμε στο διήγημα. Ο Θ.Δ.Φραγκόπουλος γράφει για κάτι που δεν το έζησε (γεννήθηκε έναν χρόνο μετά τα γεγονότα που περιγράφει) αλλά που θα το ήξερε πολύ καλά από διηγήσεις. Κατά πάσα πιθανότητα, μεταφέρει με απόλυτη πιστότητα τις διηγήσεις αυτές, επιλέγοντας βέβαια σε ποια σημεία θα εστιάσει τον φακό, καθώς περιγράφει πώς ο διχασμός του 1916 επηρέασε μια μεγαλοαστική οικογένεια που έτυχε να μην συνταχθούν όλα της τα μέλη με την ίδια παράταξη. Ο Φιλάκος που αναφέρεται στη διήγηση είναι ο εξάδελφος Θεόφιλος Φραγκόπουλος στον οποίο ήταν αφιερωμένο το προηγούμενο διήγημα. Ο Νικολάι είναι ο Νικ. Θεοτόκης, ένας από τους έξι εκτελεσθέντες, υπουργός δικαιοσύνης και στρατιωτικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και Στράτου.

Έχω μονοτονίσει το διήγημα και έκανα ελάχιστες ορθογραφικές επεμβάσεις. Μπορεί να έχουν ξεφύγει λάθη τονισμού από το οσιάρ. Το «Γουδί» είναι ορθογραφία που την είχε και ο Φραγκόπουλος, διότι έτσι έγραφε επί δεκαετίες όλος ο κόσμος το τοπωνύμιο αυτό, τόσο την αθηναϊκή γειτονιά όσο και τον τόπο της εκτέλεσης των Έξι και γενικώς των «προδοτών» (που δεν συμπίπτει με τη γειτονιά Γουδί) πριν ο Δήμος Αθηναίων υιοθετήσει (αντιστάσεως μη ούσης) το δήθεν σωστότερο «Γουδή», προτιμώντας να τιμήσει μια οικογένεια μεγαλοκτηματιών και να περιφρονήσει κατάμουτρα (ο δήμος) το γλωσσικό αισθητήριο εκατοντάδων χιλιάδων Αθηναίων. Αλλά αυτό είναι θέμα για άλλο άρθρο.

 

ΤΟ ΡΕΤΣΙΝΟΛΑΔΟ

Πολλοί μελετητές της ιστορίας της Δίκης των Εξ, που κατέληξε στον τυφεκισμό των πρωταιτίων τής Μικρασιατικής καταστροφής, στο Γουδί, έχουν εκφράσει την απορία τους, για ποιόν άραγε λόγο ο στρατοδίκης πλοίαρχος (Π.Ν.) Κωνσταντίνος Φραγκόπουλος, που τόσο ενεργό μέρος έλαβε στην πολύμηνη διαδικασία, δεν παρευρέθηκε στην τελική συνεδρίαση, εκείνην που απήγγειλε τις ποινές. Μερικοί μάλιστα είδαν αυτή την απουσία σαν μια πολιτική πράξη, ένα είδος σιωπηλής αποδοκιμασίας προς τον Πρόεδρο, στρατηγό Οθωναίο, προς την ίδια την Επανάσταση ή τον Πλαστήρα. Άλλοι θέλησαν να δουν τούτη την πράξη σαν μια απόδειξη ενός πνεύματος καιροσκοπισμού. Οι εχθροί του πλοίαρχου Φραγκόπουλου δεν δίστασαν μάλιστα να τον κατηγορήσουν για λιγοψυχία. Η αλήθεια ωστόσο είναι εντελώς διαφορετική. Χαίρομαι που τώρα μου δίνεται η ευκαιρία να αποκαταστήσω την υστεροφημία του γενναίου αυτού δημοκράτη μαχητή.

Ο Κωνσταντίνος ήταν ο υστερότοκος γιος του Θεόφιλου Φραγκόπουλου, εφέτη στη δίκη του Χαρίλαου Τρικούπη για τα άρθρα του «Τις Πταίει;», που πλήρωσε τη δικαστική του ευσυνειδησία να αθωώσει τον Τρικούπη, με δυσμενείς μεταθέσεις, χαλκευμένες κατηγορίες και διώξεις, που καταπίκραναν την ευγενικιά ζακυνθινή ψυχή του καί τον οδήγησαν, μετά τήν αποκατάσταση του Τρικούπη στα πράγματα, στήν παραίτηση. Ο πατέρας μου, Δημήτριος, ήταν ο πρωτότοκος, και ανάμεσα στους δυο υπήρχε ο Σπυρίδων, που σκοτώθηκε στον Μακεδονικό Αγώνα, υπολοχαγός. Στον διχασμό του 16, ο πατέρας μου έγινε βασιλικός και ο Κωνσταντίνος βενιζελικός. Ο πατέρας μου ήταν δικαστικός και ο θείος μου αξιωματικός του Ναυτικού· ίσως η εξήγηση να βρίσκεται εκεί.