Οκτωβρίου μαρτυρολόγιον – πριν από 125 χρόνια

Σήμερα είναι πρώτη του μηνός και ήδη το πρωί ανέβηκε το καθιερωμένο Μηνολόγιον του Οκτωβρίου, οπότε είναι λίγο ασυνήθιστο να ανεβαίνει μεσημεριάτικα δεύτερο άρθρο, και μάλιτα επίσης με ημερολογιακό χαρακτήρα. Δυο άρθρα τη μέρα είχαμε μόνο τον πρώτο καιρό του ιστολογίου (κάποτε και τρία!), τότε που υπήρχε μπόλικο αδημοσίευτο απόθεμα στα ηλεσυρτάρια μου, εδώ και χρόνια έχουμε κατασταλάξει στο «ένα άρθρο την ημέρα» (δεν ξέρω αν και τι ακριβώς κάνει πέρα).

Παρ’ όλ’ αυτά, τις προάλλες, όπως κοίταζα κάτι άλλο στην ηλεβιβλιοθήκη της Ανέμης, έπεσα πάνω σε ένα έμμετρο ημερολόγιο του Ρωμηού από το έτος 1889, δηλαδή πριν 125 χρόνια, που το βρήκα γουστόζικο. Σκέφτηκα λοιπόν, μερικά κομμάτια, ακριβώς του μαρτυρολογίου, να τα δημοσιέψω εδώ, ένα κάθε μήνα. Θα μπορούσα να περιμένω τον Γενάρη, αλλά δεν έχω υπομονή, οπότε σήμερα ξεκινάω με το πρώτο «μαρτυρολογικό» άρθρο, επιπρόσθετα στο Μηνολόγιο που μπήκε το πρωί, κι έτσι, αν δεν αλλάξω γνώμη, για τον επόμενο χρόνο την πρώτη του μηνός θα έχουμε διπλά άρθρα. Θα μπορούσα βέβαια να βάλω το μαρτυρολόγιο τη δεύτερη του μηνός, αλλά δεν θέλω να πείτε ότι λουφάρω.

Τα ημερολόγια αυτά ήταν πολύ συνηθισμένο είδος από το 1880 ως το 1930 περίπου. Κυκλοφορούσαν τον Δεκέμβριο και είχαν το ημερολόγιο της επόμενης χρονιάς, συνήθως με μια σελίδα για κάθε μήνα, διανθισμένο με διάφορες χρήσιμες πληροφορίες και με κάποια στιχουργήματα ή ανέκδοτα. Σταδιακά, προστέθηκε και φιλολογική ύλη, κι έτσι στα επόμενα ημερολόγια το ημερολογιακό στοιχείο είχε περάσει στο περιθώριο ή και απουσίαζε εντελώς -όπως, ας πούμε, στο Ημερολόγιο του Μπουκέτου, που έβγαλε γύρω στα 8 ετήσια τεύχη από το 1925 έως το 1932 (το έχω παρουσιάσει εδώ).

Ημερολόγια τέτοια βγαίνουν ακόμα, πολυσέλιδα και φιλολογικά. Με ένα από αυτά, το Λεσβιακό ημερολόγιο, έχω συνεργαστεί κι εγώ ως εκ πατρός Λέσβιος.

Ο Σουρής, όσο έβγαζε τον Ρωμηό, την έμμετρη εβδομαδιαία εφημερίδα του, έβγαλε και μερικά «Ρωμηού ημερολόγια», αν και όχι κάθε χρόνο (Στην Ανέμη υπάρχουν τρία ή τέσσερα). Το «Ρωμηού ημερολόγιον με το μαρτυρολόγιον» του 1889, που λογικά θα κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 1888.

Γραμμένο ολόκληρο από τον Σουρή («Εργασία του Σουρή τύποις αδελφών Περρή) είχε 36 σελίδες και απαρτιζόταν μόνο από το έμμετρο και σατιρικό «μαρτυρολόγιο» του κάθε μήνα («Των μηνών η δωδεκάς / με προσθέσεις μερικάς»), με λίγα σκίτσα από τον σκιτσογράφο του Ρωμηού, χωρίς να έχει καν σελίδες με ημερολόγιο.

Όπως μπορείτε να δείτε, ήταν όλο έμμετρο, από τον τίτλο ίσαμε την αναφορά της τιμής στο οπισθόφυλλο: Εις μεν το εσωτερικόν λεπτά πενήντα η τιμή
εις δε το εξωτερικόν εξήντα με προπληρωμή.

(Να θυμίσω ότι μιλάμε για μια εποχή που περισσότεροι Έλληνες ζούσαν «εις το εξωτερικόν» παρά «εις το εσωτερικόν»).

Ο Σουρής για κάθε μήνα παραθέτει μερικούς από τους αγίους και μάρτυρες που γιορτάζουν ανακατεύοντάς τους με πρόσωπα της εποχής, με στιχουργικό μπρίο και παιχνιδιάρικη διάθεση. Δεν τους παραθέτει με τη σειρά που γιορτάζουν, αλλά όπως του ταιριάζει στο στίχο: ας πούμε ο Αβέρκιος γιορτάζει στις 22 του μηνός αλλά μνημονεύεται πριν από τον Ευλάμπιο που γιορτάζει στις 1ο. Βέβαια, ο Ρωμανός γιορτάζει την πρώτη του μηνός. Πολλούς αγίους δεν τους έχουν τα σημερινά εορτολόγια, αν και δεν έψαξα πολύ βαθιά. Όσο για τα πρόσωπα της εποχής, δεν πρόλαβα να κάνω πολλές ταυτίσεις.

Λοιπόν, για τον Οκτώβριο το «Ρωμηού ημερολόγιον με το μαρτυρολόγιον» γράφει τα εξής, που τα παραθέτω εδώ μονοτονισμένα και σε σημερινή ορθογραφία, αλλά χωρίς πολύν υπομνηματισμό -μπορείτε να βοηθήσετε κι εσείς στα σχόλια.

 

Οκτώβριος. Ο ήλιος εις τον Σκορπιόν σιμώνει
και εις τας πέντε και μισή αρχίζει να νυκτώνει.

Ανάνιος απόστολος, Ματρώνης της γνωστής,
ο Ρωμανός ο μελωδός και ο τραγουδιστής,
που στο μινόρε και ο Ρωκ δεν τούβγαινε ακόμα                          [Πρέπει να είναι αδελφός ή συγγενής του γλύπτη Φωκίωνα Ρωκ]
κι οι άνθρωποι τον άκουαν με ανοικτό το στόμα,
ο Ναζαρίας, ο Κοσμάς και άλλοι μετ΄αυτών,
του Ιωήλ και Ωσηέ, μεγάλων προφητών,
Αβέρκιος θαυματουργός, που κατά γης εκτύπα
και κάθε φίδι έβγαζε από την κάθε τρύπα,
Λογγίνος εκατόνταρχος, ισχνός ωσάν σπουργίτης,
κατόπιν ο Διονύσιος ο Αρειοπαγίτης,
ανήρ πολυμαθέστατος και γνώσεως μεγάλης,
που κατακόβεται γι’ αυτόν ο Λάμπρος ο Μιχάλης.                     [Μιχαήλ Λάμπρος, 1841-1902, γραμματέας του «Παρνασσού»]

Ο μάρτυς ο Επίμαχος, που έτρωγε βατράχια,
ο Στάχυς και οι συν αυτώ, που χόρταιναν με στάχυα,
ο μάρτυς Πρόβος, που προβιές φορούσε αρκουδιάρη,
ο Πάπυλος, που γιάτρευε τον κάθε κασιδιάρη,
ο Νέστωρ και ο Μαρκιανός, που έτρωγαν αρπυίας,
ο άγιος Ευλάμπιος μετά της Ευλαμπίας,
της αδελφής του δηλαδή, ωραίας και καλής,
που ήτον υπολήψεως ολίγον παρδαλής,
Αβράμιος και Στέφανος, τουπίκλην Σαβαΐτης,
ο άγιος Δημήτριος, ο κι άλλως μυροβλήτης,                                 [όπως έχουμε γράψει, η κανονική ορθογραφία είναι Μυροβλύτης, με ύψιλον]
οπού πολλά μαρτύρια υπέφερε στο τέλος,
προς τούτοις δε και ο Σπανός Δημήτριος Σεμτέλος,                   [ο λατινιστής Δημήτριος Σεμιτέλος (1830-1898) που έκοψε τον Σουρή στις πτυχιακές
που άφησε τον ναργιλέ κι όλο μασά μαστίχα,                              της Φιλοσοφικής, και κέρδισε την αθανασία από τις μπηχτές που δεν παρέλειπε να
γιατί δεν θέλει και καλά να βγάλει μία τρίχα,                               εκτοξεύει εναντίον του ο Σουρής επί πολλά χρόνια]
προς τούτοις δε ο Υπουργός και δίκαιος Βουλπιώτης,
κι ο Τάκης, ο του Υπουργού κλεινός συμπατριώτης,
που έγινε η αφορμή σπουδαίας ρητορείας
και εις τας δέλτους θα γραφεί της νέας ιστορίας.

Ο μάρτυς Αγαθόδωρος και η Αγαθονίκη,
που μες στους δρόμους έτρεχαν κι οι δυο με δεκανίκι,
Σωκράτης ο πρεσβύτερος, τρανός αριστοκράτης,
προς τούτοις κι ο φιλόσοφος Κασδόνης ο Σωκράτης,
ο του Κασδόνη αδελφός που βγάζει την Εστία,
και είναι μάνα για παρά, μα λέει και αστεία,
ο Κάρπος και ο Τάραχος, αδύνατος σαν σπίνος,
που των παθών του τράβηξε τον τάραχο κι εκείνος,
Αρέθα, μάρτυς και αυτή ευδαίμων και ολβία,
ο άγιος Ζηνόβιος καθώς κι η Ζηνοβία,
πολύ μεγάλη δέσποινα κι αφράτο θηλυκό,
που έκανε στο σπίτι της και μπάλο καλικό.

Το καλικό είναι είδος βαμβακερού υφάσματος, που ετυμολογείται από την Καλικούτη (Calicut στα αγγλικά, Kozhikode σήμερα), που δεν είναι η Καλκούτα όπως νόμιζα. Η έκφραση «μπάλο καλικό» δεν γκουγκλίζεται (δεν γκουγκλιζόταν δηλαδή) παρά μόνο στα γκουγκλοβιβλία όπου τη βρίσκουμε και πάλι σε στίχους του Ρωμηού. Είδος χοροεσπερίδας πρέπει να είναι -κάπου ο Σουρής παρουσιάζει την κυρία Φασουλή να λέει : Ως τώρα έδωσα χορούς σπουδαίους καί μεγάλους καί καλικό καί κοστουμέ καί ντιστεγκέ καί άλλους. Αλλά τι ακριβώς ήταν το μπάλο καλικό δεν το ξέρω και περιμένω από σας να το μάθω.