Μύθοι και πλάνες για την ελληνική γλώσσα – μόλις κυκλοφόρησε!

Μόλις κυκλοφόρησε, από τις εκδόσεις του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου, το βιβλίο μου «Μύθοι και πλάνες για την ελληνική γλώσσα».

Το βιβλίο είναι το πρώτο μιας νέας σειράς που εγκαινίασε το ΕΑΠ, με τον γενικό τίτλο 96plus. Ο τίτλος εξηγείται από τον αριθμό των σελίδων των βιβλίων αυτών, που θα είναι, το καταλάβατε, περίπου 96.

Το ομοιόμορφο σχήμα και ο μικρός αριθμός σελίδων ίσως σάς θυμίσουν τη γνωστή (παλιά) γαλλική σειρά Que sais-je.

Ο εκδοτικός οίκος γράφει για τη σειρά αυτή:

H σειρά 96 PLUS των εκδόσεων ΕΑΠ απαρτίζεται από ευσύνοπτα, χρηστικά, έγκυρα αλλά και ζωντανά βιβλία 96 περίπου σελίδων, για θέματα και προβλήματα της εποχής μας. Φιλοδοξεί να αποτελέσει μια έγκυρη και τεκμηριωμένη παρέμβαση σε ζητήματα αιχμής (χωρίς να εξαντλείται σε αυτά), απευθυνόμενη σε κάθε ανήσυχο και σκεπτόμενο αναγνώστη και αναγνώστρια. Με λίγα λόγια, απευθύνεται σε κάθε άνθρωπο που έχει όρεξη να διαβάσει, κι έχει αγωνίες και ερωτήματα. Έτσι, επιθυμεί να καλύψει μια ευρεία γκάμα θεμάτων, από την τρέχουσα οικονομική κρίση, τη μετανάστευση και το προσφυγικό, το διαδίκτυο και τις δυνατότητές του, μέχρι τη σύγχρονη ευρωπαϊκή και ελληνική ιστορία, την εφαρμοσμένη ψυχολογία, την πολιτισμική κληρονομιά, τη λογοτεχνία και την τέχνη.

Το βιβλίο που έγραψα έχει την τιμή να είναι το πρώτο της σειράς, αλλά τις αμέσως επόμενες μέρες θα ακολουθήσουν και άλλα, που θα παρουσιαστούν όλα μαζί στις αρχές Ιουνίου -και, κακούργα ξενιτειά, δεν θα μπορέσω να παρευρεθώ στην παρουσίαση. Ταυτόχρονα, θα παρουσιαστούν και άλλες νέες εκδόσεις του ΕΑΠ, που δεν ανήκουν στη σειρά 96, αλλά που είναι πολύ ενδιαφέρουσες, ανάμεσά τους κι ένα βιβλίο του αείμνηστου Σπύρου Ασδραχά. Πρόκειται, αν έχω καταλάβει καλά, για τις πρώτες εκδόσεις του ΕΑΠ.

Όταν ο Νίκος Θεοτοκάς μού έκανε τη μεγάλη τιμή να μου προτείνει να γράψω το βιβλίο αυτό, του επισήμανα ότι εγώ δεν είμαι γλωσσολόγος, αλλά απλός ερασιτέχνης μελετητής της γλώσσας, έστω και με πολύχρονη προϋπηρεσία στον εντοπισμό και την ανασκευή γλωσσικών μύθων. Μου απάντησε πως αυτήν ακριβώς την προϋπηρεσία είχε και ο ίδιος υπόψη του και γι’ αυτό μου πρότεινε να γράψω το βιβλίο. Είχε επίσης ακούσει ότι γράφω γρήγορα -και πράγματι, η προθεσμία για το βιβλίο ήταν μόλις δυο μήνες, αν και με κάποια ανοχή.

Παρόλο που το υλικό το είχα μισοέτοιμο, το γράψιμο του βιβλίου δεν ήταν και τόσο εύκολη υπόθεση αφού, πέρα από την χρονική προθεσμία, έπρεπε επίσης να συμμορφωθώ με τον περιορισμό των 96 σελίδων -πιο εύκολα θα έγραφα 200 σελίδες, όσο κι αν αυτό ακούγεται οξύμωρο· ωστόσο, τελικά τα κατάφερα να χωρέσω 25 κεφάλαια. Είχα κάνει κάποιον υπαινιγμό, στις αρχές του χρόνου, πως έχω κάτι στα σκαριά -ήταν αυτό το βιβλίο.

Η βασική δυσκολία ήταν ότι έπρεπε, στον πολύ περιορισμένο χώρο που είχα στη διάθεσή μου, να παρουσιάσω τον μύθο πριν επιχειρήσω να τον ανασκευάσω. Σε ορισμένες περιπτώσεις έβαλα υποσημειώσεις με τις οποίες ο αναγνώστης που ενδιαφέρεται για περισσότερα μπορεί να ανατρέξει στο Διαδίκτυο για κάποια εκτενή παραθέματα ή για πιο αναλυτική πραγμάτευση του θέματος. Επίσης, προτείνω ορισμένα βασικά συγγράμματα σε όποιον θέλει να μάθει περισσότερα για θέματα όπως η ινδοευρωπαϊκή θεωρία ή η προφορά των αρχαίων ελληνικών.

Σημερα δεν θα παρουσιάσω κάποιο κεφάλαιο από το βιβλίο, αλλά την εισαγωγή του και τα περιεχόμενά του. Κάποια άλλη στιγμή, θα βάλω και ένα κεφάλαιο.

Η εισαγωγή:

Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας έχει ως αντικείμενο μύθους για την ελληνική γλώσσα, που διαδίδονται στις μέρες μας μέσα από το Διαδίκτυο αλλά και άτυπα από το εκπαιδευτικό σύστημα.

Φυσικά, τέτοιοι μύθοι δεν είναι μόνο γλωσσικοί. Υπάρχουν οι λεγόμενοι «αστικοί μύθοι» (έτσι αποδίδεται ο αγγλικός όρος «urban legend», που σημαίνει τους διάφορους σύγχρονους μύθους οι οποίοι διαδίδονται στις μέρες μας, κυρίως μέσω του Διαδικτύου), για παράδειγμα η ιστορία για τους κροκόδειλους που εκκολάφθηκαν στους υπονόμους της Νέας Υόρκης. Έχουμε εθνικούς μύθους, πάμπολλους στο παρελθόν· από τους νεότερους να αναφέρουμε τον ανύπαρκτο εύζωνο Κωνσταντίνο Κουκκίδη που τυλίχτηκε δήθεν τη σημαία στις 27 Απριλίου 1941 και έπεσε από τον βράχο της Ακρόπολης. Έχουμε βέβαια και τα φέικ νιουζ, βραχύβιες ιστορίες πολιτικής προπαγάνδας.

Τέτοιοι μύθοι διαδίδονται σε όλες τις χώρες και σε όλες τις γλώσσες, έχω όμως την εντύπωση ότι το ελληνικό διαδικτυακό μυθολόγιο ξεχωρίζει από τα άλλα ως προς το ότι περιέχει μύθους σχετικούς με τη γλώσσα σε ποσοστό μεγαλύτερο από τα μυθολόγια των άλλων λαών.

Γλωσσικοί μύθοι πάντως διαδίδονταν και πριν από το Διαδίκτυο, και τέτοιος είναι ο πρώτος μύθος που εξετάζεται στο βιβλίο, ο μύθος της μίας ψήφου.

Η γενεσιουργός αιτία σχεδόν όλων των γλωσσικών μύθων του βιβλίου είναι η στάση των ομιλητών της νέας ελληνικής απέναντι στην αρχαία ελληνική και στο ακανθώδες ερώτημα της συνέχειας της ελληνικής γλώσσας. Θεωρούμε τη νέα γλώσσα «κατώτερη» από την αρχαία, παρεφθαρμένη και γεμάτη δάνεια· ταυτόχρονα, ύστερα από 600 ώρες διδασκαλίας αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ο μέσος τελειόφοιτος του Λυκείου, με εξαίρεση αυτόν της θεωρητικής κατεύθυνσης, δεν είναι σε θέση να διαβάσει μια αδίδακτη σελίδα από τον Θουκυδίδη ή τον Πλάτωνα, κι αυτό μας υποβάλλει την ιδέα πως τελικά ίσως η ελληνική να μην είναι «μία και ενιαία».

Στο πρώτο μέρος του βιβλίου εξετάζονται μύθοι που περιστρέφονται γύρω από τις τρεις «μεγάλες αρνήσεις», που αρνούνται δηλαδή τρεις βασικές επιστημονικές θέσεις, οι οποίες αποτελούν κοινό τόπο της γλωσσολογίας: την ινδοευρωπαϊκή θεωρία, την προέλευση του ελληνικού αλφαβήτου από το φοινικικό και τη λεγόμενη ερασμική ή ερασμιακή προφορά. Οι θέσεις αυτές, ομόφωνα αποδεκτές από την επιστημονική κοινότητα, αμφισβητούνται από πολλούς στη χώρα μας.

Ακολουθεί μια ομάδα μύθων οι οποίοι αναφέρονται σε υποτιθέμενες μαγικές ιδιότητες της ελληνικής γλώσσας και στο όφελος που αντλούν από αυτήν οι ομιλητές της: ότι μέσα στο ελληνικό αλφάβητο υπάρχει μια επίκληση, ότι η ελληνική γλώσσα έχει μαθηματικές ιδιότητες, ότι οξυγονώνει τον εγκέφαλο κτλ., ενώ επίσης προβάλλονται ισχυρισμοί για μοναδικά χαρακτηριστικά της.

Στη συνέχεια έχουμε μια ομάδα μύθων γύρω από την ετυμολογία, που έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό την προσπάθεια να βρεθούν ελληνικές ετυμολογίες σε λέξεις ξένων γλωσσών ή σε ελληνικές λέξεις που είναι δάνειες.

Τέλος, το βιβλίο ολοκληρώνεται εξετάζοντας μια σειρά πλάνες, σχετικά με κινδύνους που υποτίθεται ότι απειλούν την ελληνική γλώσσα, από την απλοποίηση της ορθογραφίας έως την υποτιθέμενη βούληση των σκοτεινών δυνάμεων να επιβάλουν λατινικό αλφάβητο – με αναφορά, φυσικά, στα περίφημα γκρίκλις.

Σε κάποια κεφάλαια παραθέτω βιβλιογραφικές προτάσεις ή διαδικτυακές παραπομπές για όποιον θέλει να εμβαθύνει περισσότερο στο ζήτημα. Φυσικά, υπάρχει και η βιβλιογραφία στο τέλος του βιβλίου.

Τα άρθρα γράφτηκαν έτσι ώστε να έχουν αυτοτέλεια, παρόλο που κάποια παραπέμπουν σε επόμενα. Για τον λόγο αυτόν, υπάρχουν κάποιες αναπόφευκτες επαναλήψεις. Πολλά άρθρα του βιβλίου έχουν δημοσιευτεί σε πρώτη μορφή είτε στο ιστολόγιό μου, «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία», είτε σε προηγούμενα βιβλία μου. Με την ευκαιρία, να ευχαριστήσω τους σχολιαστές του ιστολογίου που με τις παρατηρήσεις τους βοήθησαν στον εμπλουτισμό και στη βελτίωση των άρθρων.

Ευχαριστίες οφείλω στον Νίκο Θεοτοκά που μου ανέθεσε αυτό το έργο, στον φίλο Στρατή Μπουρνάζο που μαζί κάναμε τις συνεννοήσεις και που είχε την καλοσύνη να διαβάσει το δακτυλόγραφο, στον Γιάννη Η. Χάρη, φίλο και συναγωνιστή στον αγώνα κατά των μύθων, για τα άρθρα του και για τις συζητήσεις που κάναμε, στον σεβαστό φίλο Χριστόφορο Χαραλαμπάκη και τους γλωσσολόγους Σπύρο Αρμοστή, Γιώργο Κοτζόγλου και Γιώργο Μικρό για τη βοήθειά τους σε συγκεκριμένα θέματα.

Τα περιεχόμενα του βιβλίου:

Εισαγωγή

1. Ο μύθοςτης μίας ψήφου
2. Το Λερναίο κείμενο
3. Η δήθεν πρωτογένεια της ελληνικής γλώσσας
4. Ο Μπιλ Γκέιτς συνιστά πράγματι τα αρχαία ελληνικά;
5. Ο μύθος της επίκλησης που είναι κρυμμένη μέσα στο ελληνικό αλφάβητο
6. Η άρνηση της φοινικικής προέλευσης του ελληνικού αλφαβήτου
7. Η πινακίδα του Δισπηλιού και τα λογικά άλματα των ελληνοκεντρικών
8. Έχει άραγε 5 εκατομμύρια λέξεις η ελληνική γλώσσα;
9. Η ελληνική γλώσσα, μητέρα όλων των γλωσσών;
10. Η άρνηση της ινδοευρωπαϊκής θεωρίας
11. Πώς βέλαζαν τα αρχαία πρόβατα; Η άρνηση της ερασμιακής προφοράς
12. Η λεξαριθμική θεωρία
13. Ο μύθος για το Ν που οξυγονώνει τον εγκέφαλο
14. Η Φωνηεντιάδα ή ο μύθος για την κατάργηση των φωνηέντων
15. Ο μύθος των μακρών φωνηέντων
16. Υπάρχουν στην ελληνική φράσεις μόνο με φωνήεντα;
17. Αυτό συμβαίνει μόνο στην ελληνική γλώσσα…
18. Ο άνθρωπος δεν θρώσκει
19. Ο μύθος για την αρχαιοελληνική προέλευση του αμπεμπαμπλομ
20. Ελληνικά στην Ιαπωνία, στη Χαβάη, στη Χιλή…
21. Ομηρικά αγγλικά ή ο Γκας Πορτοκάλος σε νέες περιπέτειες
22. Οι κεφτέδες είναι ελληνικοί;
23. Ο τρόμος για την ορθογραφική αλλαγή
24. Από ποιον κινδυνεύει η ελληνική γλώσσα;
25. Φωνητική γραφή, λατινικό αλφάβητο και γκρίκλις

Βιβλιογραφία

Νομίζω πως οι τίτλοι (κάποιοι θα σας ειναι γνωστοί) δίνουν μιαν ιδέα για τα περιεχόμενα του βιβλίου. Κάποια στιγμη, όπως είπα, θα δημοσιεύσω εδώ ένα ολόκληρο κεφάλαιο.

Παρόλο που είναι κλισέ, εύχομαι να ειναι καλοτάξιδα όλα τα καινούργια βιβλία του ΕΑΠ!