Από τη Σαγιάδα στο Ποντικονήσι

Το σημερινό άρθρο είναι, ας πούμε, τουριστικό, αφού αναφέρεται σε τόπους που επισκεπτόμαστε συχνά το καλοκαίρι στις διακοπές. Επίσης, είναι άρθρο «δοκιμαστικό», με την έννοια ότι παρουσιάζω δυο ή τρία σημεία για τα οποία δεν είμαι βέβαιος, ελπίζοντας ότι θα διευκρινιστούν και θα αποσαφηνιστούν με τα σχόλιά σας.

Πώς θα πάμε από τη Σαγιάδα στο Ποντικονήσι; Αλλά και από ποια Σαγιάδα;

Διότι βέβαια εγώ μέχρι σήμερα μόνο μία Σαγιάδα ήξερα: το χωριό του νομού Θεσπρωτίας, που βρίσκεται πολύ κοντά στα αλβανικά σύνορα, απέναντι λοιπόν από την Κέρκυρα. Πρέπει να έχει ωραίες παραλίες εκεί, τουλάχιστον το χρώμα των νερών με είχε εντυπωσιάσει όταν είχα περάσει πρόπερσι επιστρέφοντας από μια εκδρομή στο Βουθρωτό (μέρος που σας συνιστώ να πάτε).

Καθώς αυτή η Σαγιάδα βρίσκεται πολύ κοντά στην Κέρκυρα, κατά καιρούς έχει προταθεί η ατμοπλοϊκή σύνδεσή τους, αλλά δεν ξέρω αν έχει ποτέ υλοποιηθεί.

Όμως, φίλος Κερκυραίος, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο νησί, και το επισκέπτεται και τώρα πολύ συχνά, με ενημέρωσε έκπληκτος χτες-προχτές ότι σύμφωνα με το Google Maps, τους παντεπόπτες χάρτες του Γκουγκλ, υπάρχει και μια δεύτερη Σαγιάδα, αφού έτσι ονομάζεται, στον χάρτη αυτόν, μια συνοικία της Κέρκυρας, πλάι στο Μαντούκι. Για του λόγου το αληθές:

Ο φίλος μου ορκίζεται ότι ποτέ του δεν έχει ακούσει Σαγιάδα ως όνομα γειτονιάς της Κέρκυρας, αν και φυσικά ήξερε το αντικρινό ψαροχώρι της Θεσπρωτίας. Απορούσε ο φίλος μου λοιπόν πώς μπηκε αυτό το όνομα εκεί και, μεταξύ σοβαρού και αστείου αναρωτήθηκε αν υπάρχει πιθανότητα αυτό το ανύπαρκτο (κατά τη γνώμη του) όνομα να καθιερωθεί στο μέλλον, αφού θα το βλέπουν τόσες χιλιάδες επισκέπτες, αλλά και μόνιμοι κάτοικοι.

Εγώ έχω εμπιστοσύνη στον φίλο μου, αλλά βέβαια κανείς δεν είναι παντογνώστης. Οπότε, το πρώτο σημείο που θα ήθελα να ξεκαθαριστεί στα σχόλιά σας είναι αν κάποιος άλλος Κερκυραίος (έχουμε δα κάμποσους) του ιστολογίου ξέρει κερκυραϊκή γειτονιά με το όνομα Σαγιάδα. Δεν το θεωρώ πιθανό, αλλά ας το κοιτάξουμε.

Βέβαια, οι συνοικίες είναι κάτι ασαφές -για να μείνω σε πράγματα που ξέρω, ενώ είναι σαφή τα όρια του Δήμου Παλαιού Φαλήρου και του Δήμου Νέας Σμύρνης, δεν είναι καθορισμένο με ακρίβεια πού αρχίζει η Αμφιθέα, πού τελειώνει η Κοψαχείλα ή ως πού εκτείνονται τα Μυτιληνέικα.

Και φυσικά, το google maps δεν είναι ευαγγέλιο. Ενώ είναι πολύ χρήσιμο εργαλείο, έχει και λάθη, κάποτε σοβαρά. Μια φορά στην Αιγινα είχα αναγκαστεί σε μια τεράστια παράκαμψη όταν ο δρόμος που είχα δει στον χάρτη ξαφνικά έσβηνε στον τοίχο ενός κτήματος. Και πολλές φορές έχω προτείνει συμπληρώσεις ή διορθώσεις, ενώ κάποιες φορές έχουν ζητήσει τη γνώμη μου για διορθώσεις που προτείνονται από άλλους.

Δοκίμασα λοιπόν να δω αν μπορούσα να διορθώσω το όνομα Σαγιάδα στον χάρτη της Κέρκυρας -δεν θα το έκανα, απλώς ήθελα να δω αν υπάρχει δυνατότητα. Έκανα λοιπόν δεξί κλικ στο όνομα, από το μενού που αναδύθηκε διάλεξα το Report a data problem (σε μένα τα βγάζει στα αγγλικά, σε σας ίσως στα ελληνικά) και από εκεί το Wrong information, αλλά τότε μου απάντησε Click the place or road section you want to fix, κι όταν κλικάρισα πάνω στο όνομα, μου έβγαλε διάφορα μαγαζιά της περιοχής για να διορθώσω το όνομά τους ή να προσθέσω κάποιο που έλειπε, missing place. Δεν μου έδωσε τη δυνατότητα να προτείνω διόρθωση στο όνομα της περιοχής.

Ίσως δεν έκανα κατι καλά, οπότε αυτη είναι μια απορία στην οποία ίσως βρω απάντηση στα σχόλια: πώς διορθώνουμε ένα όνομα συνοικίας που το θεωρούμε λαθεμένο;

Όσο για το Ποντικονήσι, η αβεβαιότητα δεν αφορά το όνομά του ή το αν υπάρχει, αλλά την ετυμολογία του ονόματος. Και το αναφέρω επειδή ο φίλος μας ο Spiridione μου είπε, εξωϊστολογικά, ότι ακουσε στην εκπομπή του Τάσου Δούση πως το Ποντικονήσι ονομάστηκε αρχικά Ποντιονήσι, επειδή κάποτε έμεναν εκεί Πόντιοι -μετά το 1922.

Βέβαια δεν μαρτυρείται εγκατάσταση Ποντίων προσφύγων στο νησάκι (και πόσοι να χωρέσουν πια), ενώ η ονομασία είναι παλιότερη από το 1922. Αλλά κι αν υποθέσουμε ότι π.χ. το 1930 λεγόταν Ποντιονήσι, πώς θα προλάβαινε να «παραφθαρεί» σε Ποντικονήσι, ώστε τη δεκαετία του ’50, που ξεκίνησε ο γκραν τουρισμός, να το βρίσκουμε με αυτό το όνομα σε όλες τις καρτ-ποστάλ και να μην υπάρχει κανένα ίχνος από το παλιό ονομα;

Κάπου αλλού είδα ότι δεν ήταν λέει Πόντιοι προσφυγες αλλά Πόντιοι μοναχοί στο μοναστήρι που υπάρχει πάνω στο νησί. Tην εκδοχή αυτή τη βρήκα, αλλά διατυπωμένη με πολλές επιφυλάξεις, και σε άρθρο του ΑΜΠΕ. Αλλά και πάλι, δεν θα έπρεπε να υπάρχει ίχνος της ονομασίας σε κάποια κείμενα;

Είπα πιο πριν πως η ονομασία «Ποντικονήσι» είναι παλιότερη από το 1922. Πόσο παλιά; Ο φίλος μας ο Spiridione βρήκε αναφορά σε γαλλικό σύγγραμμα του 1826, [διορθώνω: πρόκειται για έργο του Εμμανουήλ Θεοτόκη, γραμμένο στα γαλλικά και τυπωμένο στην Κέρκυρα] ως Ponticonissi με την επεξήγηση Ile des Rats (νησί των ποντικών) ενώ στο ίδιο άρθρο θα δείτε την αρκετά διαδεδομένη ονομασία «Νησί του Οδυσσέα» -επειδή τάχα εκεί αποβιβάστηκε πρώτα ο Οδυσσέας όταν επισκέφτηκε το νησί των Φαιάκων.

Yπάρχει όμως και παλιότερη αναφορά του ονόματος, πάλι από έρευνα του Spiridione. Στο άρθρο του Σπύρου Στούπη «Το Ποντικονήσι και η Παναγία των Ξένων της Κέρκυρας» (σελ. 117) αναφέρεται ότι υπήρχε ένα εκκλησάκι από το 1535, και το 1680 ο Ηπειρώτης μοναχός Νικόδημος Κολητζάς ή Κολίτζας έχτισε στο Ποντικονήσι, που είχε περιέλθει στην κυριότητά του, την εκκλησία του Παντοκράτορος Σωτήρος. Αυτός είχε χτίσει και την Παναγία της Κυράς Φανερωμένης στην πόλη της Κέρκυρας, σήμερα τη γνωστή Παναγία των Ξένων, της οποίας μετόχι έγινε η εκκλησία του Ποντικονησιού. Δώρισε στους Ηπειρώτες της Κέρκυρας αυτές τις εκκλησίες, οι οποίοι συνέστησαν μετά Ηπειρωτικό Αδελφάτο. Η Ηπειρωτική Κοινότητα έχει στην κυριότητά της το Ποντικονήσι μέχρι σήμερα (1960), και είχε παραχωρήσει λέει τη χρήση του στον ΕΟΤ για 19 έτη προς τουριστική αξιοποίηση (άραγε ακόμα σήμερα στον ΕΟΤ είναι; ). Αμφισβητήθηκε λέει ο συγγραφέας ότι ο Κολίτζας ήταν Ηπειρώτης και ότι ήταν Κεφαλλονίτης, και παρακάτω έχει και το δωρητήριο του 1700, όπου γράφει:

  …. προς τους οποίους θεληματικός τρόπου από την σήμερον και ις τον εόνα τον άπαντα δίδη, παραδίδη το γιούς τις άνοθι εκκλησίας (Φανερωμένη) ις την οπίαν να ενοάτε αφιερομένι ος μετόχιον έτερι μια εκκλησία όπου έχη, η έπονομαζομένη ο παντοκράτορας ις το ποντικονίσι

Άρα, αφού η ονομασία υπήρχε το 1700 είναι αδύνατο να ονομάστηκε έτσι από κάποιους Πόντιους, το Ποντιονήσι απορρίπτεται.

Ποια είναι όμως η ετυμολογία του Ποντικονησιού;

Tο θέμα το είχαμε συζητήσει πέρυσι στο ιστολόγιο (στα σχόλια) και ο φίλος μας ο Θρασύμαχος είχε αναφέρει ότι το Ποντικονήσι είναι παρετυμολόγηση του ιταλικού Ponte Conissi, μιαν άποψη που κι εγώ την έχω ακούσει.

Ωστόσο, τι θα πει Conissi στα ιταλικά; Κανείς δεν μας διαφώτισε. Μπορεί βέβαια να είναι κύριο όνομα.

Στην ίδια συζήτηση ο φίλος μας ο Spiridione παρουσίασε μια καρτ ποστάλ όπου πράγματι αναφέρεται η ονομασία Ponti Conissi.

Kαι βέβαια Πόντε θα πει γέφυρα στα ιταλικά, αλλά η γέφυρα δεν ενώνει το Ποντικονησι με τη στεριά αλλά την Παναγία τη Βλαχέραινα. Πολλοί βέβαια, επισκέπτες εννοώ, πιστεύουν ότι το Ποντικονήσι είναι το νησάκι στο οποίο πας με τα πόδια μέσω της γέφυρας, ενώ είναι το πίσω, που μόνο με πλοιάριο μπορείς να το επισκεφτείς (και με διάφορους περιορισμούς, όπως έχω ακούσει).

Οπότε; Πώς προέκυψε το Ponte, με γέφυρα που βρίσκεται αλλού, και Conissi, που δεν ξέρουμε τι μπορεί να σημαίνει;

Για το λόγο αυτό στην περσινή συζήτηση είχα πει ότι το Ponte Conissi, αν υπάρχει, πιθανότερο να είναι ιταλική επανανάλυση του ελληνικού «Ποντικονήσι».

Γιατί όμως να προκαλεί απορία το Ποντικονήσι, όταν υπάρχουν τόσα και τόσα νησιά που έχουν ονόματα ζώων; Είτε επειδή κάποτε το νησάκι είχε πολλά ποντίκια είτε επειδή μοιάζει με ποντίκι.

Πέτυχα ένα άρθρο του Ιωάννη Προμπονά, με «τοπωνυμικές διασαφήσεις», μεταξύ άλλων για το αρχαίο όνομα Μυόννησος. Ο Προμπονάς επιχειρεί να ανασκευάσει μια άποψη του γνωστού Βούλγαρου γλωσσολόγου Βλαντιμίρ Γκεοργκίεφ, ο οποίος είχε προτείνει την προέλευση της Μυοννήσου από το Μυσόννησος, δηλ. νήσος των Μυσών.

Πολύ εύλογα ο Προμπονάς λοιπόν θυμίζει ότι είναι πολύ συνηθισμένο, και στα αρχαία αλλά και στα σημερινά χρόνια, να δίνονται ονόματα ζώων σε νησιά, και αναφέρει, για τα νεότερα χρόνια, και αναφέρει διάφορα παραδείγματα όπως Γαϊδουρονήσι, Γλαρονήσια, Φιδονήσι κτλ. και ανάμεσά τους το Ποντικονήσι, αλλά και τα Κουφονήσια, διότι όπως ξέρουμε στη λαϊκή γλώσσα ήταν ταμπού να αναφέρεις έστω και τη λέξη «ποντίκι» γιατί υποτίθεται πως όποιος την έλεγε μέσα στο σπίτι τα έφερνε μέσα, κι έτσι τα ποντίκια τα έλεγαν, ίσως κι ακόμα να τα λένε, «κουφά».

Πάνω σε αυτό, ο φίλος μας ο Spiridione, που το σημερινό άρθρο του οφείλει πολλά, βρήκε και τα ακόλουθα νησάκια του ελλαδικού χώρου που έχουν όλα ονοματιστεί από ποντίκια και ποντικούς: Ποντικάκι Οινουσσών, Ποντικάκι Χανίων, Ποντικονήσι ή Καραθώνα Αργολικού, Ποντικονήσι ή Ποντικός Ύδρας, Ποντικονήσι Λιχάδων Ευβοίας, Ποντικονήσι Πεταλιών Ευβοίας, Ποντικονήσια ή Τραχήλι Λήμνου, Ποντικονήσια Κάσου (Μεγάλος & Μικρός Ποντικός), Ποντικονήσι(ον) ή Οδυσσέως Κέρκυρας, Ποντικονήσι(ον) ή Ποντικόνησος Αρτεμισίου Ευβοίας, Ποντικονήσι(ον) ή Ποντικός ή Μύλη (αρχ.) Χανίων, Ποντικόνησο ή Ποντικονήσι (Απόλλων) Βάρης, Ποντικόνησο Σκύρου, Ποντικόνησο(ς) ή Αυλώνι Οινουσσών, Ποντικός Εχινάδων, Ποντικούσσα ή Τόπι Αστυπάλαιας.

Οπότε, βρίσκω εύλογο να προέρχεται το Ποντικονήσι της Κέρκυρας, απλώς, από τα ποντίκια.

ΥΓ Μένει ένας άλλος μύθος για το Ποντικονήσι. Ότι από αυτό το νησί εμπνεύστηκε ο Άρνολντ Μπέκλιν τον πίνακα, μάλλον τη σειρά πινάκων, «Το νησί των νεκρών». Για τη δημιουργία του μύθου αυτού υπεύθυνος είναι ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος, ή μάλλον κάτι που έγραψε και παρανοήθηκε, αλλά όπως λέει το άρθρο αυτό ο μύθος εύκολα καταρρίπτεται από το γεγονός ότι ο Μπέκλιν δεν είχε ποτέ επισκεφτεί την Ελλάδα, χώρια που δεν μοιάζει και πολύ το νησί του πίνακα με το Ποντικονήσι. Eξάλλου ο ίδιος ο Μπέκλιν είχε αναφέρει άλλο νησί, στον κόλπο της Νάπολης, ως πηγή της έμπνευσής του. Βέβαια, η διατήρηση του μύθου ωφελεί τον τουρισμό.