Καλικούτσα ο Παλικούτσα!

Στην προεκλογική περίοδο ακούστηκαν πολλές υποσχέσεις,  με τα αποτελέσματα των εκλογών άλλες προσδοκίες επιβεβαιώθηκαν και άλλες διαψεύστηκαν, αλλά για τους ποδοσφαιρόφιλους συνεχίζεται η περίοδος των μεγάλων προσδοκιών και των παχυλών υποσχέσεων, δηλαδή η  μεταγραφική (το προτιμώ από το μετεγγραφική) περίοδος με τις φήμες που θέλουν τους  «παικταράδες» ή τους πολλά υποσχόμενους να έρχονται στη  μια ή στην άλλη ομάδα.

Καθώς λοιπόν πάτησα στο κινητό ένα  λινκ που μου πρότεινε το Γκουγκλ, είδα και την είδηση  που βλέπετε στην εικόνα.

Κούτσα-κούτσα ο Παλικούτσα λοιπόν, κάνει δουλίτσα στον Άρη.

Ο λογιοπαθής υπότιτλος μάς πληροφορεί ότι πρόκειται για τον  τεχνικό διευθυντή του Άρη, που έχει κάνει, κατά τον δημοσιογράφο (ή διαφημιστή, δεν ξέρω) καλές μεταγραφές -κι έτσι είναι «συνεπής λόγων και πράξεων» σε μια  γενικομανή διατύπωση  που δεν θυμάμαι να  την  έχω συναντήσει ξανά, αφού συνήθως  λέμε για «συνέπεια λόγων και πράξεων».

Οι δυο κατηγορίες κειμένων που ρέπουν στο εύκολο λογοπαίγνιο είναι οι τίτλοι σε άρθρα αθλητικού περιεχομένου και οι επωνυμίες μεζεδοπωλείων και λοιπών καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος (κάποτε θα βάλουμε άρθρο), οπότε δεν παραξενεύει το λογοπαίγνιο με το όνομα του τεχνικού διευθυντή. Εδώ που τα λέμε, δίνει ασίστ για έτοιμο γκολ ο Ρόμπερτ Παλικούτσα -αν και σε ένα σημείο του άρθρου τον αναφέρουν προπαροξύτονο, Παλίκουτσα. Παρακαλούνται όσοι ξέρουν κροατικά ή έστω σερβικά να το αποσαφηνίσουν.

Ο οποίος Παλικούτσα, όπως ίσως θα μαντέψατε, είναι Κροάτης (Robert Palikuća), γεννημένος όμως στη Γερμανία. Ως ποδοσφαιριστής έπαιζε αμυντικός κι αν έδωσε, με το όνομά του, πάσα στον συντάκτη για το λογοπαίγνιο που είδαμε, σε μένα δίνει πάσα για το σημερινό άρθρο, μια και δεν μπόρεσα να αντισταθώ στον συνειρμό: Καλικούτσα ο Παλικούτσα, μια και ήθελα να  γράψω άρθρο για τη λέξη αυτή, που την έχουμε συζητήσει περιστασιακά στο ιστολόγιο, μα δεν έβρισκα αφορμή.

Αν βέβαια ξέρετε τι σημαίνει «καλικούτσα» διότι, όσο κι αν αυτό φαίνεται περίεργο, η λέξη υπάρχει μόνο σε ένα από τα τέσσερα μεγάλα σύγχρονα λεξικά μας, στο ΜΗΛΝΕΓ. Όπως όμως θα δούμε,  και όπως θα φανεί και από τα σχόλιά σας, η λέξη «καλικούτσα» δεν είναι πανελλήνια και σε πολλές περιοχές της χώρας χρησιμοποιείται άλλη λέξη για να περιγράψει την ίδια έννοια.

Το ότι η καλικούτσα δεν υπάρχει στα περισσότερα λεξικά ίσως οφείλεται και  στο ότι είναι από τις (όχι λίγες) λέξεις που κυρίως λέγονται και σπάνια γράφονται. Πρόκειται για επίρρημα και σύμφωνα με τον ορισμό του ΜΗΛΝΕΓ σημαίνει «Στους ώμους κάποιου και με το ένα πόδι αριστερά και το άλλο δεξιά του λαιμού του».

Παίρνω κάποιον καλικούτσα θα πει «παίρνω κάποιον καβάλα στους ώμους μου». Η λέξη λέγεται κυρίως στη νότια Ελλάδα και φαίνεται ότι είναι δάνειο από τα αλβανικά.

Πολύ συχνά χρησιμοποιείται για πατεράδες που παίρνουν στους ώμους (περήφανοι) τα7 παιδιά τους: εγώ πίσω με τη Θυγατέρα καλικούτσα στους ώμους να κυματίζει ψηλά ως σημαία οικογενειακή! (Βοκκάκιος, Βήμα, 1997), αλλά λέγεται και για ενήλικο που σηκώνει ενήλικο, όπως στη φωτογραφία, από διαδήλωση στο Μιλάνο το 2008, όπου αυτός που φωνάζει το σύνθημα κάθεται στους ώμους άλλου. Πολύ πιο σπάνια λέγεται για άψυχο φορτίο.

Ο Καρκαβίτσας σε διήγημά του περιγράφει τους γονείς που έμαθαν στο μικρό παιδί τους να ψελλίζει τις λέξεις «Πόλι – Γαστούνη» και ύστερα φέροντες αυτό επί του ώμου, καλικούτσα, τω εδείκνυον εις την πεδιάδα –Να η Πόλι, η Γαστούνη, έλεγον εις αυτό. 

Οι αρχαίοι είχαν ένα παιχνίδι, όπου ο χαμένος έπαιρνε τον νικητή καλικούτσα. Το παιχνίδι λεγόταν εφεδρισμός και το ρήμα εφεδρίζω. Στα αγγλικά η καλικούτσα λέγεται piggyback και έχει και μεταφορική χρήση.

Το 2020, σε άσχετο άρθρο, ο φίλος μας ο Νίκιπλος είχε πει σε σχόλιό του ότι σε μια παρέα άκουσε τρία συνώνυμα: καλικούτσα,  αμπίνα, μπορμπόλια -από τα οποία εκείνος ήξερε μόνο το «μπορμπόλια» αλλά αρκετοί άλλοι ήξεραν  το «καλικούτσα».  Στη σχετική μικροσυζήτηση αναφέρθηκαν και άλλα συνώνυμα, τζιτζίνα (από την Κιγκέρη,  άρα μάλλον θεσσαλικό) και καρκατσίδα ή καρακατσίδα. Σε  άλλες συζητήσεις έχει ακουστεί το «ζαλίγκα» ή «ζαλούκα» ή «ζαλίκα» (από το ζαλώνομαι = φορτώνομαι), όπως και το «αγκάνια», καθώς και το «καβαλίκι», προφανούς προέλευσης.

Υπάρχουν και παραλλαγές. Ο Βαλτινός στην Ορθοκωστά έχει τον τύπο «καλικούσια» (έχουμε άρθρο). Στο άρθρο του  Νίκου Παντελίδη για το παλιό γλωσσικό ιδίωμα της  Αίγινας είχαμε δει τον όρο «καλικούρα». Σε άλλο σχόλιο είχε αναφερθεί ο τύπος «καλιγκότς» που πρέπει να είναι από τα αλβανικά/αρβανίτικα. Ίσως αυτός είναι ο αρχικός τύπος και στη  συνέχεια παρασυσχετίστηκε με το «κουτσός» και  έγινε «καλικούτσα». Το άλογο στα αλβανικά είναι κάλε ή κάπως έτσι, οπότε ο αλβανικός όρος γίνεται πιο διαφανής.

Και ενώ δεν (φαίνεται να) υπάρχει σε έντυπο γενικό λεξικό (αφού το ΜΗΛΝΕΓ είναι μόνο ηλεκτρονικό), βρίσκουμε την καλικούτσα στο επίσης ηλεκτρονικό Βικιλεξικό, όπως και στο slang.gr με άφθονα  συνώνυμα.

Βλέπω ότι πέρυσι κυκλοφόρησε μυθιστόρημα του Κώστα Σωτηρίου με τίτλο Καλικούτσα.  Δεν  το έχω διαβάσει.

Επειδή δεν υπήρχε στα μεγάλα λεξικά, το 2011 έβαλα την καλικούτσα στις Λέξεις που χάνονται, αν και δεν είμαι βέβαιος ότι πράγματι «χάνεται» (Αλλά το κριτήριό μου για τη  λημματογράφηση ήταν να μην περιλαμβάνεται στον  Μπαμπινιώτη και στο ΛΚΝ). Από το βιβλίο μου το πήραν διάφοροι ιστότοποι, κάποιοι από τους οποίους δεν αναφέρουν την πηγή από… σεμνότητα -άλλοι πάντως την αναφέρουν.

Αν και δεν είναι πανελλήνια, επειδή είναι πολύ διαδεδομένη και ζωντανή πιστεύω πως δεν θα έπρεπε να λείπει από τα άλλα λεξικά.

Kλείνοντας,  περιμένω στα σχόλια να μου πείτε αν ξέρετε τη λέξη «καλικούτσα» ή αν χρησιμοποιείτε στον  τόπο σας άλλη λέξη για το ίδιο πράγμα -φυσικά, με αναφορά του τόπου. Και να ευχαριστήσω τον Ρόμπερτ Παλικούτσα για την ωραία πάσα!

Θα περάσουμε! (αφήγημα του Έλσον Ζγκούρη)

Ο Έλσον Ζγκούρη γεννήθηκε στην Αλβανία. Γύρω στα 9 του χρόνια ήρθε με την οικογένειά του στην Ελλάδα, όπου σπούδασε Αρχιτεκτονική, ενώ σήμερα νομίζω ότι ζει στη Δυτική Ευρώπη. Αυτά τα έχω συμπεράνει διαβάζοντας τα κείμενά του, διότι στο βιβλίο που εξέδωσε δεν έχει βιογραφικά στοιχεία. Ούτε ξέρω για ποιο λόγο επέλεξε να γράφει το όνομά του με τελικό η. Οι συνεπώνυμοί του στην Ελλάδα το γράφουν συνήθως με ι, αλλά δεν έχει μεγάλη σημασία.

Ο Ζγκούρη εξέδωσε, από τον ρεθεμνιώτικο εκδοτικό οίκο Παράξενες μέρες, τη συλλογή αφηγημάτων (ή διηγημάτων) «Όλες οι γάτες είναι όμορφες» η οποία βρίσκεται στη δεύτερη έκδοση. Από αυτή τη συλλογή διάλεξα να παρουσιάσω  σήμερα το πρώτο αφήγημα, στο οποίο ο συγγραφέας αφηγείται, ακριβώς, τον ερχομό του στην Ελλάδα. Προτίμησα όμως να παραθέσω επίσης τον πρόλογο του συγγραφέα, όπως και το δεύτερο αφήγημα, για την πρώτη μέρα στο σχολείο.

Μπορείτε επίσης να δείτε μια συνέντευξη του συγγραφέα στη Lifo, όπου μεταξύ άλλων λέει ότι γλωσσικά η πατρίδα του είναι η Ελλάδα, αφού συνήθως σκέφτεται, ονειρεύεται και γράφει στα ελληνικά. Από εκεί πήρα και τη φωτογραφία που έχω βάλει πιο κάτω.

Πριν προχωρήσω, μια αγγελία. Ζητάω εθελοντή ή εθελόντρια για να πληκτρολογήσει ένα διήγημα για την άλλη Κυριακή, τέσσερις μεγάλες στήλες (όχι εφημερίδας, περιοδικού). Θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Από την ηλικία των δώδεκα έγραφα τις σκέψεις μου, τα όνειρά μου, μα κυρίως τους φόβους μου. Είχα πολλούς φόβους μεγαλώνοντας καθώς πίστευα πως όλα είχαν γίνει λάθος με μένα. Ένιωθα αρχικά πως γεννήθηκα σε λάθος χώρα. Γεννήθηκα στην Αλβανία, η οποία έχτιζε τον «σοσιαλιστικό παράδεισό» της απομονωμένη από τον υπόλοιπο κόσμο και αφημένη στη μοίρα της σε μια γωνιά της Ευρώπης. Στη συνέχεια είχα την εντύπωση πως μεγαλώνω σε λάθος χώρα με λάθος όνομα και λάθος θρησκεία, γι’ αυτό και με κυρίευε ένας διαρκής φόβος. Μεγάλωσα στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1990. Στα Δελτία Ειδήσεων υπήρχε πάντα ένα θέμα που αφορούσε τους Αλβανούς, στις περισσότερες των περιπτώσεων κάτι αρνητικό. Δεν καταλάβαινα γιατί δεν αναφέρονταν σε κανέναν Αλβανό με το όνομά του, αλλά τους αρκούσε η λέξη «Αλβανός». Δεν καταλάβαινα επίσης κι όλα εκείνα τα ανέκδοτα που λέγονταν, από δήθεν κωμικούς, για τους Αλβανούς σε κάθε ευκαιρία στην τηλεόραση.

Εκείνος ο φόβος που ήδη ένιωθα μεγάλωνε. Είναι από κείνους τους φόβους που θαρρείς πως θα σε σκοτώσει ή θα σε κάνει δυνατότερο, όπως είπε ο Νίτσε. Έτσι προσπαθούσα να βρω απαντήσεις μέσα από τις σκέψεις μου, μόνος μου, καθώς το κεφάλι μου γέμιζε από απορίες. Παρατηρούσα τους ανθρώπους γύρω μου σε καθημερινή βάση. Τους είχα χωρίσει σε τυχερούς και άτυχους αυτού του κόσμου. Αναπόφευκτα το κεφάλι μου γέμιζε με όλο και περισσότερες εικόνες. Mε τα χρόνια αυτό εντάθηκε καθώς οι αντιληπτικές μου ικανότητες αυξάνονταν. Έχω την εντύπωση πως αν δεν κατέφευγα στο γράψιμο το κεφάλι μου θα είχε εκραγεί. Δεν μπορούσα να κρατήσω τις παιδικές μου απορίες και τους φόβους μου μέσα στο κεφάλι μου και γι’ αυτό έγραφα όπου μπορούσα. Αρχικά δεν ήθελα να πω όλα όσα έζησα και όσα σκεφτόμουν σε άνθρωπο, δεν ήθελα κανείς να τα διαβάσει, να μη διαβάσει κανένας τις σκέψεις μου. Το μόνο που ήθελα ήταν να τα βγάλω από μέσα μου. Έγραφα πάντα στις κενές σελίδες των σχολικών μου βιβλίων. Έγραφα όπου μπορούσα να γράψω μόνο για μένα. Ερωτήσεις δίχως απάντηση. Όμως ήταν ένα βάρος που έπρεπε οπωσδήποτε να ξεφορτωθώ.

Οι πρωταγωνιστές των ιστοριών μου είναι άνθρωποι απλοί, καθημερινοί και άγνωστοι στο ευρύτερο κοινό. Είναι όμως οι δικοί μου πρωταγωνιστές, στη δική μου παράσταση. Όταν η πλειοψηφία κινείται προς μία κατεύθυνση θα συναντήσεις και μια μειοψηφία ανθρώπων που κινούνται στην αντίθετη. Συνάντησα ανθρώπους που κινούνταν και στις δύο κατευθύνσεις μα επέλεξα να γαντζωθώ απάνω σ’αυτούς από τους οποίους μπορούσα πάρω όλα τους τα καλά χαρακτηριστικά και να τα κάνω και δικά μου. θαρρώ πως και στις δύο περιπτώσεις κατάφερα να πάρω μαθήματα ζωής και να τα αποθηκεύσω βαθιά στη μνήμη μου.

Αυτά τα μαθήματα ζωής, οι δικές μου εμπειρίες αλλά και οι εμπειρίες ζωής των φίλων μου, των κοντινών μου ανθρώπων, ο κόσμος μέσα από τα μάτια ενός παιδιού που αρνείται να δει αυτόν τον κόσμο με άλλα μάτια, είναι η δική μου περιουσία.

Ο σκοπός των ιστοριών αυτών είναι να αφήσω ένα μήνυμα. Ένα μήνυμα πως σε αυτές τις παράξενες μέρες που ζούμε, οφείλουμε να μαθαίνουμε από το παρελθόν ώστε να κάνουμε λίγο καλύτερο το μέλλον μας.

Πολλές φορές αναρωτήθηκα στη ζωή μου πως θα ήταν τα πράγματα αν ήμουν άλλος, κάποιος άλλος και όχι αυτός που είμαι. Όμως είναι κάποια πράγματα και «ιδιότητες» που δεν τις επιλέγεις, σε επιλέγουν.

Από τη Σαγιάδα στο Ποντικονήσι

Το σημερινό άρθρο είναι, ας πούμε, τουριστικό, αφού αναφέρεται σε τόπους που επισκεπτόμαστε συχνά το καλοκαίρι στις διακοπές. Επίσης, είναι άρθρο «δοκιμαστικό», με την έννοια ότι παρουσιάζω δυο ή τρία σημεία για τα οποία δεν είμαι βέβαιος, ελπίζοντας ότι θα διευκρινιστούν και θα αποσαφηνιστούν με τα σχόλιά σας.

Πώς θα πάμε από τη Σαγιάδα στο Ποντικονήσι; Αλλά και από ποια Σαγιάδα;

Διότι βέβαια εγώ μέχρι σήμερα μόνο μία Σαγιάδα ήξερα: το χωριό του νομού Θεσπρωτίας, που βρίσκεται πολύ κοντά στα αλβανικά σύνορα, απέναντι λοιπόν από την Κέρκυρα. Πρέπει να έχει ωραίες παραλίες εκεί, τουλάχιστον το χρώμα των νερών με είχε εντυπωσιάσει όταν είχα περάσει πρόπερσι επιστρέφοντας από μια εκδρομή στο Βουθρωτό (μέρος που σας συνιστώ να πάτε).

Καθώς αυτή η Σαγιάδα βρίσκεται πολύ κοντά στην Κέρκυρα, κατά καιρούς έχει προταθεί η ατμοπλοϊκή σύνδεσή τους, αλλά δεν ξέρω αν έχει ποτέ υλοποιηθεί.

Όμως, φίλος Κερκυραίος, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο νησί, και το επισκέπτεται και τώρα πολύ συχνά, με ενημέρωσε έκπληκτος χτες-προχτές ότι σύμφωνα με το Google Maps, τους παντεπόπτες χάρτες του Γκουγκλ, υπάρχει και μια δεύτερη Σαγιάδα, αφού έτσι ονομάζεται, στον χάρτη αυτόν, μια συνοικία της Κέρκυρας, πλάι στο Μαντούκι. Για του λόγου το αληθές:

Ο φίλος μου ορκίζεται ότι ποτέ του δεν έχει ακούσει Σαγιάδα ως όνομα γειτονιάς της Κέρκυρας, αν και φυσικά ήξερε το αντικρινό ψαροχώρι της Θεσπρωτίας. Απορούσε ο φίλος μου λοιπόν πώς μπηκε αυτό το όνομα εκεί και, μεταξύ σοβαρού και αστείου αναρωτήθηκε αν υπάρχει πιθανότητα αυτό το ανύπαρκτο (κατά τη γνώμη του) όνομα να καθιερωθεί στο μέλλον, αφού θα το βλέπουν τόσες χιλιάδες επισκέπτες, αλλά και μόνιμοι κάτοικοι.

Εγώ έχω εμπιστοσύνη στον φίλο μου, αλλά βέβαια κανείς δεν είναι παντογνώστης. Οπότε, το πρώτο σημείο που θα ήθελα να ξεκαθαριστεί στα σχόλιά σας είναι αν κάποιος άλλος Κερκυραίος (έχουμε δα κάμποσους) του ιστολογίου ξέρει κερκυραϊκή γειτονιά με το όνομα Σαγιάδα. Δεν το θεωρώ πιθανό, αλλά ας το κοιτάξουμε.

Πώς γράφεται ο Ομέρ Βρυώνης; (Μια συνεργασία του Σπ. Βλιώρα)

Πλησιάζουμε προς την 25η Μαρτίου, και τη συμπλήρωση των 200 χρόνων από τη συμβολική ημερομηνία έναρξης της επανάστασης. Υπό κανονικές συνθήκες, η στρογγυλή αυτή επέτειος θα γιορταζόταν με μεγάλη πομπή αλλά φέτος ο κορονοϊος αλλιώς το αποφάσισε κι έτσι οι μέχρι στιγμής γιορταστικές εκδηλώσεις, όσες λίγες μπόρεσαν να γίνουν, έχουν περάσει απαρατήρητες -θα μπορούσε κανείς να το θεωρήσει ένα από τα όχι πολλά οφέλη που είχαμε από την πανδημία. Ωστόσο, το ιστολόγιο τίμησε και συνεχίζει να τιμά τα διακοσάχρονα της επανάστασης χωρίς παράτες, μίζες και πομφόλυγες αλλά με άρθρα για την εποχή και για τους πρωταγωνιστές της. Μια σειρά άρθρων δημοσιεύονται κάθε δεύτερη Τρίτη (το επόμενο θα δημοσιευτεί στις 23 του μηνός), ενώ έχουμε και πολλά έκτακτα άρθρα. Τον κατάλογο τον δίνω στο τέλος του σημερινού άρθρου.

Σήμερα θα δημοσιεύσω ένα σύντομο κείμενο του φίλου μας Σπ. Βλιώρα (θυμίζω την πρόσφατη προηγούμενη συνεργασία του με το ιστολόγιο) σχετικά με έναν από τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης από την άλλη πλευρά, τον Ομέρ Βρυώνη. Το άρθρο του Βλιώρα είναι καθαρά ετυμολογικό-ορθογραφικό, αλλά δεν βλάφτει να πούμε δυο λόγια για τη σημαντική αυτή προσωπικότητα. Ο Ομέρ Βρυώνης λοιπόν (ακολουθώ την καθιερωμένη ορθογραφία) ανήκε στο περιβάλλον του Αλήπασα, όπως και τόσοι σπουδαίοι οπλαρχηγοί και πολιτικοί της Ηπείρου και της Ρούμελης. Μάλιστα είχε φτάσει να είναι θησαυροφύλακας του Αλή και είχε υπό την προστασία του τη Λιβαδειά, από την οποία εισέπραττε και ειδικό φόρο, τον χαζναταριέ.

Όταν ο Αλήπασας συγκρούστηκε με την Πόρτα, ο Βρυώνης άλλαξε στρατόπεδο παίρνοντας σε αντάλλαγμα το πασαλίκι του Μπερατιού. Ανέλαβε δράση κατά των εξεγερμένων Ελλήνων από την αρχή του ξεσηκωμού -στην Αλαμάνα κόντρα στον Διάκο και στη Γραβιά κόντρα στον Ανδρούτσο.

Στα τέλη του 1822 συμμετείχε στην αποτυχημένη πολιορκία του Μεσολογγιού και θεωρήθηκε υπεύθυνος για την αποτυχία. Έτσι ανακλήθηκε βορειότερα, κυκλοφόρησαν μάλιστα φήμες ότι θανατώθηκε από τον σουλτάνο. Δεν έχει άλλη ανάμιξη σε ελληνοτουρκικές συγκρούσεις αλλά μνημονεύεται και πάλι στον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1828. Δεν βρήκα πουθενά στοιχεία για τον θάνατό του -περιμένω από τη συλλογική σας σοφία. Η ελληνική Βικιπαίδεια γράφει ότι ο Βρυωνης θανατώθηκε εξαιτίας της αποτυχίας του.

Στα κείμενα της εποχής διαβαζουμε πολλές αναφορές στον Βρυώνη και μετά το 1823, ειδήσεις ή φήμες ότι ο Βρυώνης παύθηκε (έγινε άζλης) ή κυνηγήθηκε (έγινε φιρμανλής), που κρύβουν την ελπίδα ή τον ευσεβή πόθο ότι ο σπουδαίος στρατιωτικός θα στρεφόταν εναντίον της Πόρτας. Στο Αρχείο Μαυροκορδάτου υπάρχει μάλιστα επιστολή του 1823 προς Βρυώνη, που ισως την παρουσιάσω κάποτε.

Αλλά έγραψα πολλά. Δίνω τον λόγο στον Σπ. Βλιώρα

Πώς γράφεται ο Ομέρ Βρυώνης;

Πώς γράφεται ο Ομέρ Βρυώνης; Στα ελληνικά συνηθίζεται να γράφεται με –υ– και –ω–: Βρυώνης. Η Οικογένεια Βρυώνη [Βριόνη(;), Βριόνι(;), Βριώνη(;)] (άλλα γνωστά της μέλη, εκτός από τον Ομέρ, ήταν ο Ιλίαζ Βριόνι —έτσι τον γράφει η Βικιπαίδεια—, ο Omer Pasha Vrioni II κ.ά.) ήταν Αλβανοί Τόσκηδες (Τόσκος βλέπω να έχει το λεξικό του Μπαμπινιώτη για ενικό: «ο Αλβανός τής Τοσκαρίας (περιοχή στην Κ. και Α. Αλβανία, νοτίως τού ποταμού Σκούμπι»), που ονομάστηκαν έτσι επειδή κατάγονταν από το χωριό Virjon ή Virion (definite Albanian form: Virjoni, Virioni), που σήμερα ονομάζεται Ullinjas.

Το Albanian Etymological Dictionary του Vladimir Orel έχει το λήμμα «virua ~ virue m, pl. vironj ‘brook, rivulet’. Borrowed from Slav pl. *virove of *virъ ‘whirlpool, water-pit’ ◇ MEYER Wb. 473 (from Slav *virъ)», με τη σημασία «ποταμάκι, ρυάκι» ενώ το An historical Albanian–English dictionary του Stuart Mann το μεταφράζει «spring, fountain, gush», ενώ έχει και το λήμμα vir: «groove; channel, canal, ditch».

Βιβλιοπωλικά μεζεδάκια

Και βέβαια αποκαλώ έτσι το εβδομαδιαίο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο επειδή χτες το μεσημέρι αναγγέλθηκε ότι επιτέλους θα ανοίξουν τα βιβλιοπωλεία, κάτι που, γιατί να το κρύψουμε άλλωστε, με χαροποίησε πολύ.

Μετριάζεται βεβαια η χαρά αν σκεφτούμε ότι το υπόλοιπο λιανεμπόριο μάλλον δεν θα ανοίξει -η μόνη εξαίρεση έγινε για βιβλιοπωλεία, κουρεία και κομμωτήρια, καθώς και για όσα καταστήματα εφαρμόζουν το λεγόμενο click away, όπου ο πελάτης παραγγέλνει από το διαδίκτυο (ή τηλεφωνικά) και παραλαμβάνει συσκευασμένα τα είδη που αγόρασε σε εξωτερικό χώρο.

Οπότε, έγραψα στο Τουίτερ:

— Και γιατί επιτρέψατε μόνο το click away, κύριε υπουργέ;
— Για να τη σπάσουμε στον Μπαμπινιώτη.

Ίσως αφιερώσουμε κι άλλο άρθρο στον νεοπαγή όρο -δείτε πάντως το σχετικό σημείωμα της Λεξιλογίας. Σήμερα όμως συζητάμε για πολλά και διάφορα.

Και ξεκινάμε με κάτι μεταφραστικό. Κάτι γίνεται τώρα τελευταία με μονόλιθους που εμφανίζονται και εξαφανίζονται. Δεν ξέρω τι ακριβώς, θα μου πείτε στα σχόλια. Πάντως, διαβάζω ότι όταν εμφανίστηκε στην Καλιφόρνια ένας μονόλιθος, κάποιοι ακροδεξιοί έσπευσαν και τον ξήλωσαν, φωνάζοντας «Ο Χριστός είναι βασιλιάς».

«Ο Χριστός είναι βασιλιάς σε αυτήν τη χώρα. Δεν θέλουμε παράνομους εξωγήινους από το Μεξικό, ή το μακρινό διάστημα, οπότε ας καταρρίψουμε αυτόν τον μονόλιθο», συνέχισε ένας από αυτούς.

Παράνομους εξωγήινους από το Μεξικό; Υπάρχουν εξωγήινοι στο Μεξικό; Μόνο στον Υμηττό ξέρω να υπάρχουν εξωγήινοι, όπως είχε αποκαλύψει παλιά στη Βουλή κάποιος που έγινε μετά πρωθυπουργός.

Τι συνέβη; Όπως ίσως θα μαντέψατε, οι Τραμπικοί που κατέστρεψαν τον μονόλιθο είπαν We don’t want illegal aliens from Mexico or outer space.

Στα αμερικάνικα, alien είναι βεβαίως ο εξωγήινος, είναι όμως και ο αλλοδαπός, οπότε ο τραμπικός μ’ ένα σμπάρο μπορεί να δείξει το μίσος του για δυο τρυγόνια, αλλά στη μετάφραση δεν ξέρω αν μπορεί να αποδοθεί με μια λέξη. Αν εγώ είχα να το αποδώσω, θα έλεγα «Δεν θέλουμε ξένους εδώ, είτε είναι μετανάστες από το Μεξικό είτε εξωγήινοι από το διάστημα».

Θα προσέξατε επίσης ότι ο συγκεκριμένος μονόλιθος ήταν… ατσάλινος. Ατσάλινος και μονόλιθος, μήπως είναι οξύμωρο; Στο πρωτότυπο τον λένε monolith αλλά στα αγγλικά δεν είναι τόσο φανερή η σύνδεση του -lith με τον λίθο, την πέτρα (stone). Τι λέτε;

* Και κάτι πανδημικό, συγκεκριμένα για τον εμβολιασμό που θα γίνει, όταν και αν γίνει. Ο υπουργός ανακοίνωσε πανεθνική εκστρατεία, που σίγουρα θα αλλάξει τη ζωή όλων μας:

Όπως βλέπετε, η εθνική εκστρατεία θα διαρκέσει μέχρι την 31η Ιουνίου, όπως προβλέπεται σε τροπολογία που κατέθεσε ο κ. Κικίλιας.

Υποθέτω ότι ο κ. υπουργός κατέθεσε ήδη ή θα καταθέσει προσεχώς και άλλη τροπολογία, βάσει της οποίας ο Ιούνιος έχει πλέον 31 ημέρες. Δεν ξέρω όμως αν αυτή η ενίσχυση του Ιούνη θα είναι έκτακτη, μόνο για το 2021 ή αν θα έχει μόνιμο χαρακτήρα.

Ένα αλλο φλέγον ερώτημα που μένει αναπάντητο προς το παρόν είναι «Από ποιον μήνα θα πάρει τη μέρα ο Ιούνιος;» Μήπως από τον Ιούλιο; Κι αν ναι, τι θα γίνει με όσους είχαν γενέθλια ή ονομαστική εορτή την 31η Ιουλίου; Θα γιορτάζουν στις 31 Ιουνίου;

Ή μήπως στο εξής θα έχουν όλα τα χρόνια 366 μέρες, εσαεί δίσεκτα δηλαδή;

Όπως βλέπετε, η πρόταση του κ. Κικίλια έχει πολλά σημεία που πρέπει να ξεκαθαριστούν.

Οι Αρβανίτες της Αττικής και το 1821 (άρθρο του Θ. Πάγκαλου)

Χτες είχα παρουσίαση, είχα και άλλα πολλά, οπότε δεν προλάβαινα να γράψω άρθρο. Σε τέτοιες περιπτώσεις συχνά καταφεύγω στην επανάληψη ενός παλιότερου άρθρου του ιστολογίου, σήμερα όμως προτίμησα μιαν αναδημοσίευση ενός παλιότερου άρθρου κάποιου άλλου.

Συγκεκριμένα, αναδημοσιεύω το άρθρο του τ. υπουργού Θεόδωρου Πάγκαλου «Οι Αρβανίτες της Αττικής και η συμβολή τους στην εθνική παλιγγενεσία», που αρχικά είχε δημοσιευτεί στην Καθημερινή το 2007, την παραμονή της 25ης Μαρτίου. Το άρθρο αυτό το θυμήθηκα πρόσφατα επειδή έτυχε να συζητηθεί σε έναν φιλικό τοίχο στο Φέισμπουκ -και κατά σύμπτωση πρόσφατα σε κάποια σχόλια συζητήσαμε για τους Αρβανίτες.

Κι επειδή εγώ δεν μπορώ να γράψω για το θέμα, αφού δεν το κατέχω καλά, το άρθρο του Θ. Πάγκαλου είναι μια καλή βάση για συζήτηση, ανεξάρτητα από τη γνώμη που έχει κανείς για τον αρθρογράφο ως πολιτικό πρόσωπο.

Στην ίδια συζήτηση που αναφέρω παραπάνω, ο Παναγιώτης Δημητράς επισήμανε ότι ο Πουκεβίλ κάνει λόγο για Σκιπετάρους -απ’ όσο είδα στο σχετικό κεφάλαιο του βιβλίου του, δεν φαίνεται να διαχωρίζει τους Αλβανούς από τους Αρβανίτες.

Το άρθρο του Θ. Πάγκαλου:

Λίγο πριν από την Επανάσταση, στα 1815, στην Αθήνα κατοικούσαν 7 χιλιάδες χριστιανοί και 3 χιλιάδες μουσουλμάνοι σύμφωνα με τον Pouqueville. Από τους 7 χιλιάδες χριστιανούς οι 4 χιλιάδες ήταν αρβανίτες και προέρχονταν από όλα τα χωριά της Αττικής. Είχαν εγκατασταθεί μεταξύ Πλάκας και Μακρυγιάννη.

Το 1821, δεύτερη μέρα του Πάσχα, οι Τούρκοι της Αθήνας συνέλαβαν 12 Αθηναίους προκρίτους ως ομήρους επειδή υποψιάζονταν ότι οι ραγιάδες θα επαναστατούσαν. Η αρχική τους απόφαση ήταν να σφάξουν όλους τους χριστιανούς αλλά η εναντίωση του Χαλήλ Εφέντη, κατή (δηλαδή δικαστή), το απέτρεψε.

Στις 25 Απριλίου 1821, σύμφωνα με τον Διονύσιο Σουρμελή, αγωνιστή και αυτόπτη μάρτυρα, συγκεντρώθηκαν στο Μενίδι (Αχαρνές) 1.200 χριστιανοί. Προέρχονταν από τη Χασιά (Φυλή) με αρχηγούς τον Μελέτη Βασιλείου και τον Μήτρο Σκευά, από το Μενίδι με αρχηγό τον Αναγνώστη Κιουρκατιώτη, από τα Μεσόγεια με αρχηγό τον Ιωάννη Δάβαρη και από την Αθήνα με αρχηγό τον Δήμο Αντωνίου.

Απελευθέρωσαν την Αθήνα

Υπό την ηγεσία του Μελέτη Βασιλείου οι επαναστάτες μπήκαν στην Αθήνα και την ελευθέρωσαν. Σήμερα έξω από το δημαρχείο της Φυλής μπορεί κάποιος να δει το άγαλμά του να ατενίζει ακόμα τους συγχωριανούς του, δείχνοντας τον δρόμο του χρέους και της περηφάνιας.

Τον Σεπτέμβριο του 1821 εβδομήντα παληκάρια από τη Χασιά υπό την ηγεσία του Μήτρου Σκευά και του Αναστασίου Λέκκα πολέμησαν εναντίον 500 Τούρκων (πεζών και ιππέων) υπό την ηγεσία του Ομέρ Βρυώνη. Σ’ αυτήν τη μάχη κινδύνεψε να χάσει τη ζωή του ο τρομερός πασάς. Ετσι πήρε την απόφαση και εγκατέλειψε την Αθήνα λέγοντας «αν 70 άνθρωποι με ενίκησαν και με έκαμαν να κινδυνεύσω την ζωήν μου, τι θέλει γίνει, αν συσσωματωθώσιν εις 1.000».

Η μετέπειτα πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους απελευθερώθηκε από τους Αρβανίτες της Αττικής, μια πολεμική φυλή ορθόδοξων χριστιανών με τα δικά της ήθη και έθιμα, τον δικό της πολιτισμό, τη δική της γλώσσα. Μια φυλή που ποτέ δεν προσκύνησε τους Τούρκους και ποτέ δεν έκανε ειρήνη μαζί τους. Εμαθαν να ζουν με το μαχαίρι στα δόντια για να υπερασπίζουν την τιμή και τη ζωή τους -και αυτή ήταν η σειρά προτεραιότητας- από τους Τούρκους κατακτητές που δεν γνώριζαν νόμο και δεν είχαν μπέσα.

Οι Αρβανίτες της Αττικής που άλλοι τους αποκαλούν «δωριείς του σύγχρονου ελληνισμού», άλλοι τους θεωρούν Ηπειρώτες και άλλοι Αλβανούς που εποίκησαν την Αττική τον 10ο-11ο αι. μ.Χ., ήταν εκείνοι που σήκωσαν τα όπλα τα ιερά για τον μεγάλο αγώνα υπέρ πίστεως και πατρίδας – τα αναφέρω με τη σειρά που τα αναφέρει ο Κολοκοτρώνης στον περίφημο λόγο του της Πνύκας.

Πιστοί στη μεγάλη ελληνική ιδέα, διψασμένοι για ελευθερία, οι Αρβανίτες της Αττικής όπως και όλων των ελληνικών χωρών, πρωταγωνίστησαν στην Επανάσταση, ανήκαν και εκείνοι στη μεγάλη γενιά των Ελλήνων που άλλαξαν για πάντα την ιστορία του έθνους μας προσφέροντας στον Ελληνισμό, έπειτα από 4 αιώνες, ανεξάρτητη κρατική υπόσταση.

Ιστορία των οικογενειών

Δεν είμαι ιστορικός για να μπορώ να εκφέρω τεκμηριωμένη ιστορικά άποψη. Είμαι όμως Αρβανίτης και γνωρίζω την ιστορία της δικής μου οικογένειας, όπως και οι περισσότεροι Αρβανίτες της Αττικής. Ας μην ξεχνούν οι αναγνώστες ότι σε αντίθεση με την Αθήνα, η περιφέρεια Αττικής κυριαρχούνταν ώς πρόσφατα -και σε πολλές περιπτώσεις συνεχίζει να κυριαρχείται- από χωριά που οι ρίζες τους πάνε πολύ πίσω και εκεί οι οικογένειες γνωρίζονται καλά μεταξύ τους.

Από την πλευρά του πατέρα μου, ο Γιαννάκης Μελέτης (Χατζημελέτης) είχε την ύψιστη τιμή να βρεθεί στο πλευρό του Γ. Καραϊσκάκη ως υπαρχηγός του. Για όποιον κάνει τον κόπο να ρωτήσει θα μάθει πολλές ιστορίες από όλα τα αρβανίτικα χωριά για τους τοπικούς καπετάνιους και τα παλικάρια που πολέμησαν για την ελευθερία της πατρίδας μας.

Ο Γ. Βλαχογιάννης στην ιστορική του ανθολογία διασώζει μια μικρή διήγηση όπου σε συνεδρίαση της Βουλής, όταν τα αίματα είχαν ανάψει, ένας παλιός αγωνιστής του ’21 απευθύνθηκε στους πρωταγωνιστές του επεισοδίου στα αρβανίτικα για να σταματήσει η διχόνοια. Και σταμάτησε.

Τα αρβανίτικα ήταν η γλώσσα που μιλούσε ο Κουντουριώτης, πρωθυπουργός της Ελλάδας, η Μπουμπουλίνα, ο Μπότσαρης, οι Σουλιώτες και πολλοί άλλοι. Ηταν η γλώσσα που ήξερε και καταλάβαινε ο Καραϊσκάκης, ο Αντρούτσος και πολλοί άλλοι αγωνιστές της Επανάστασης.

Στη μικρασιατική εκστρατεία του 1919-1922 οι Λιοσιώτες Αρβανίτες πολεμούσαν με δικό τους μπαϊράκι. Δεν υποχώρησαν ούτε βήμα, έπεσαν μέχρι τον τελευταίο. Μόνο όταν το ξέρουμε αυτό καταλαβαίνουμε εκείνο το σκοτεινό βλέμμα των Αρβανιτών της Αττικής που περιγράφει ο Τίτος Αθανασιάδης στα «Παιδιά της Νιόβης». Στα ηρώα των χωριών μας ο κατάλογος των νεκρών του 1922 είναι μεγαλύτερος από όλα τα άλλα χωριά της Ελλάδας σε σχέση με τον πληθυσμό μας.

Σημαντική παρουσία

Οι Αρβανίτες βέβαια δεν έχουν σημαντική παρουσία μόνο στο μεγάλο βιβλίο των τιμημένων νεκρών του έθνους μας. Εξίσου σημαντική παρουσία έχουν στα γράμματα, τις επιστήμες και στις δομές του νέου κράτους, ιδιαίτερα καταλαμβάνοντας υψηλά στρατιωτικά και πολιτικά αξιώματα.

Η 25η Μαρτίου είναι η ημέρα ανάστασης του γένους μας. Είναι η ημέρα που το ελληνικό έθνος απέκτησε ξανά ένα δικό του ανεξάρτητο κράτος. Οπως περιγράφει και στη «Βαβυλωνία» του ο Βυζάντιος, αυτό το ελληνικό έθνος δεν μιλούσε την ίδια γλώσσα, δεν είχε τα ίδια έθιμα, αλλά είχε την ίδια πίστη, την ίδια αίσθηση ότι αποτελεί μια ξεχωριστή κοινότητα, την ίδια αντίληψη ότι έχει τη δική του ταυτότητα πέρα και πάνω από τις διαφορές και τις πολυποίκιλες επιμέρους γλωσσικές και πολιτισμικές κοινότητες που το συναποτελούσαν. Αλλά περισσότερο απ’ όλα αυτό το έθνος ήθελε να είναι ένα, ενιαίο και αδιαίρετο, έθνος με δική του πολιτική υπόσταση και κυριαρχία. Και αυτή η πολιτική υπόσταση και κυριαρχία είναι θεμελιωμένη στην ιστορία, στη γλώσσα και κυρίως στο αίμα των ηρώων που θυσιάστηκαν στους αγώνες για την Ελευθερία και την Ανεξαρτησία μας.