Χουλιγκάνοι

Χτες έπαιζαν ο Παναθηναϊκός στη Μασσαλία τη ρεβάνς με τη Μαρσέιγ και η ΑΕΚ στο Ζάγκρεμπ με τη Ντιναμό (κανονικά προφέρεται Ντίναμο), αλλά όχι τη ρεβάνς, διότι,  όπως όλοι ξέρουν, το πρώτο παιχνίδι στη  Νέα Φιλαδέλφεια, που ήταν  να γίνει την  περασμένη Τρίτη, αναβλήθηκε, μάλλον αναμενόμενα, ύστερα από τον θάνατο, τη δολοφονία να πούμε, του 29χρονου Μιχάλη Κατσουρή έξω από το γήπεδο της Νέας Φιλαδέλφειας, στα επεισόδια που ακολούθησαν την καταδρομική επίθεση Κροατών χουλιγκάνων του συνδέσμου φανατικών οπαδών Bad Blue Boys, που λέγεται ότι έχει σχέσεις με ακροδεξιούς, εθνικιστικούς, ίσως και νεοναζιστικούς κύκλους.

Παρά το ότι η Ουέφα είχε απαγορεύσει τη μετακίνηση οργανωμένων  οπαδών και παρόλο που η κροατική ομάδα είχε ενημερώσει σχετικά τις ελληνικές αρχές, η ελληνική αστυνομία έδειξε πρωτοφανή ανικανότητα, αφού έχασε τα ίχνη των («υπό διακριτική παρακολούθηση») επισκεπτών,  με αποτέλεσμα αυτοί ανενόχλητοι να συναντηθούν  με Έλληνες συνεργούς τους, συνδεσμίτες οπαδούς του Παναθηναϊκού, που τους εξόπλισαν με ρόπαλα και άλλα φονικά σύνεργα, και να κάνουν μαζί ντου στη  Νέα Φιλαδέλφεια. Θα έλεγε κανείς ότι μόνο για να πυροβολούν πισώπλατα κανένα κλεφτρόνι είναι οι αστυνομικοί μας.

Κάποιοι είπαν ότι η κροατική ομάδα έπρεπε να  αποβληθεί από τη διοργάνωση ή να τιμωρηθεί και ότι με τη σολομώντεια λύση της Ουέφα τιμωρείται η ελληνική ομάδα, αλλά δεν νομίζω πως υπήρχαν περιθώρια για κάτι άλλο, Τέλος πάντων, εγώ γράφω πριν από το παιχνίδι οπότε δεν ξέρω αν αυτή τη φορά όλα πήγαν καλά, ούτε βέβαια το αποτέλεσμα. Υπάρχει άλλωστε και η ρεβάνς στην Αθήνα, το Σάββατο. [Τελικά πήγαν όλα καλά, ιδίως στα δύο δεύτερα ημίχρονα: η ΑΕΚ  νίκησε και ο Παναθηναϊκός προκρίθηκε -αλλά αυτά τα ξέρετε ήδη].

Εμείς εδώ λεξιλογούμε, όπως όλοι ξέρουν, οπότε σήμερα θα λεξιλογήσουμε για τη λέξη του τίτλου, χουλιγκάνος, ή χούλιγκαν για όσους, πολύ περισσότερους, προτιμούν το ασυμμόρφωτο δάνειο.

Δάνεια είναι βέβαια η λέξη, από  την πατρίδα του ποδοσφαίρου, αν και αρχικά δεν είχε σχέση  με το ποδόσφαιρο. Hooligan στα αγγλικά είναι «νεαρός βίαιος ταραξίας,  που κατά κανόνα ανήκει σε συμμορία». Όπως και με άλλους λαϊκούς όρους που ξεκίνησαν από τον «υπόκοσμο», δεν  υπάρχει ομοφωνία για την  προέλευση της λέξης και δεν είναι λίγες οι ευφάνταστες θεωρίες. Φαίνεται πάντως ότι πρόκειται για τυπικό ιρλανδικό επώνυμο, το Hoolihan και σε παραλλαγή Hooligan. Το επώνυμο αυτό ακουγόταν πολύ στα τραγούδια του μιούζικ χολ και στις λαϊκές εφημερίδες, για στερεοτυπική αναφορά σε Ιρλανδούς, ενώ Hooligan ονομαζόταν  και ο ήρωας κωμικών περιπετειών -που μάλιστα είχε αντίπαλο έναν στερεοτυπικό Γερμανό,  τον Schneider. Υπάρχουν όμως και πολλές άλλες θεωρίες -π.χ. ότι ο Πάτρικ Χούλιχαν ήταν ονομαστός μπράβος στο Λονδίνο.

Με τη σημασία του νεαρού ταραξία ο όρος hooligan εμφανίζεται στο αστυνομικό ρεπορτάζ από το 1898, πολλές δεκαετίες πριν συσχετιστεί με το ποδόσφαιρο -πράγματι, ο χουλιγκανισμός στο βρετανικό ποδόσφαιρο εμφανίζεται στη δεκαετία του 1960. Τα χουλιγκανικά επεισόδια έφτασαν στο απόγειό τους το 1985, με την καταστροφή του Χέιζελ, στις Βρυξέλλες, όταν  πριν από τον  αγώνα Λίβερπουλ-Γιουβέντους για τον  τελικό του τότε Κυπέλλου Πρωταθλητριών, Άγγλοι φίλαθλοι επιτέθηκαν σε Ιταλούς,  ένας τοίχος κατέρρευσε και σκοτώθηκαν 39 άνθρωποι. Τότε η  Ουέφα τιμώρησε τις αγγλικές  ομάδες με πενταετή αποκλεισμό από τις  ευρωπαϊκές διοργανώσεις. Η «αγγλική αρρώστια» δεν  θεραπεύτηκε αμέσως, αφού τα αιματηρά επεισόδια συνεχίστηκαν, αλλά τελικά στη  δεκαετία του 1990 η Αγγλία έπαψε να έχει την πρώτη θέση  στις βίαιες  οπαδικές συγκρούσεις.

Η αγγλική λέξη έγινε διεθνής, το ίδιο και το παράγωγο hooliganism. Αλλά πριν εξειδικευτεί στους ταραξίες του ποδοσφαίρου, η λέξη hooligan είχε περάσει ως δάνειο στη  Σοβιετική Ένωση,  όπου χρησιμοποιήθηκε για τα «αντικοινωνικά στοιχεία», χωρίς αναφορά στο ποδόσφαιρο -έτσι χρησιμοποιείται και σήμερα στη Ρωσία: για παράδειγμα, για χουλιγκανισμό καταδικάστηκαν τα μέλη του συγκροτήματος Pussy Riot το 2012.

Ένα πρόχειρο ψάξιμο στο σώμα των ψηφιοποιημένων εφημερίδων της Εθνικής Βιβλιοθήκης  δίνει μερικές πρώιμες ανευρέσεις που όλες αναφέρονται σε «αλήτες» της  Σοβιετικής Ένωσης ή των άλλων σοσιαλιστικών χωρών: ένα χρονογράφημα του Σπύρου Μελά το 1958 συγκρίνει τους ανήλικους «χούλιγκαν» της Πολωνίας με διάφορες νεανικές συμμορίες της δυτικής Ευρώπης, ένα μεταφρασμένο  από  τα αγγλικά άρθρο του 1949 λέει για τις συμμορίες νεαρών χούλιγκαν που λυμαίνονται τα προάστια της Μόσχας, ενώ το πιο παλιό παράδειγμα που βρήκα είναι μια παρουσίαση του βιβλίου «Ο κομμουνισμός  εν  τη  πράξει» κάποιου Φεσσόπουλου, όπου διαβάζω ότι «είδομεν ποίον κίνδυνον διατρέχει η ατομική ελευθερία από τους Χουλιγκάν». Πιο κατατοπιστικό το άρθρο του Δ. Λιάσκοβα  (Κώστα Καραγιώργη) στον  Ριζοσπάστη στις 29 Μαρτίου 1936, με τίτλο «Υπάρχουν λωποδύτες στη Σοβιετική Ένωση;» Γράφει ο Καραγιώργης: Μικρολωποδύτες, που εδώ τους λένε «χουλιγκάν» υπάρχουν ακόμα και τώρα στη Σοβιετική Ένωση. Κλεφτοκοτάδες στα χωριά και πορτοφολατζήδες στις πόλεις». Το ερώτημα στο οποίο δεν έχω απάντηση διότι δεν το έψαξα είναι αν η λέξη είχε εισαχθεί από την εποχή της τσαρικής Ρωσίας ή αν  εισήχθη επί ΕΣΣΔ. Υποθέτω το δεύτερο, αλλά είναι εικασία μου.

Στα νεότερα χρόνια βέβαια, αρχίζοντας από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, ο όρος επανεισάγεται εστιασμένος στο ποδόσφαιρο και συνήθως με αγγλότροπο πληθυντικό, «Οι χούλιγκανς».

Τον όρο τον εξελλήνισε, ή τέλος πάντων διέδωσε τον εξελληνισμένο τύπο, ο Διονύσης Σαββόπουλος, που το 1983 κυκλοφόρησε το τραγούδι Χουλιγκάνοι, στον  δίσκο Τραπεζάκια έξω. Έχω την αμυδρή εντύπωση πως ο ίδιος είχε νωρίτερα χρησιμοποιήσει σε κάποια συνέντευξή του το «Χουλιγκάνος». Μου αρέσει η λύση  αυτή διότι αποφεύγει τον  αγγλότροπο πληθυντικό.

Φυσικά, δεν  έχω αυταπάτες, είναι πολύ πιο διαδεδομένη η χρήση  του ασυμμόρφωτου δανείου.

Στην  Ελλάδα είχαμε την  καταστροφή της  θύρας 7,  που όμως οφειλόταν σε συνωστισμό και όχι χουλιγκανισμό, αλλά ο Μιχάλης Κατσουρής δεν ήταν το πρώτο θύμα οπαδικής βίας. Πέρσι κιόλας είχαμε τη δολοφονία του Άλκη Καμπανού στη  Θεσσαλονίκη. Νόμιζα ότι ο πρώτος νεκρός ήταν ο Χαράλαμπος Μπλιώνας στη Λάρισα, που δέχτηκε φωτοβολίδα στην καρωτίδα μέσα στο γήπεδο, το 1986, αλλά εδώ, σε μια ανασκόπηση των θυμάτων οπαδικής βίας, βρίσκω ότι προηγήθηκε το 1982 ο Άρης  Δημητριάδης.

Θα είναι το τελευταίο θύμα; Μακάρι, αλλά τέτοια αισιοδοξία δεν ξέρω πού μπορεί  να στηριχτεί, όσο κι αν ο πρωθυπουργός μας, που κάμποσες μέρες κρυβόταν επιμελώς τοις επικοινωνιολόγων ρήμασι πειθόμενος, εξάγγειλε για σήμερα μια κοσμοϊστορικής σημασίας σύσκεψη με παρουσία του προέδρου της Ουέφα (που έτσι κι αλλιώς θα ερχόταν για τον τελικό του ευρωπαϊκού Σούπερ Καπ) ώστε να φτάσει το παροιμιώδες μαχαίρι στο κόκαλο, για μια ακόμα φορά…