Χοντρολογία (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και λίγο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ. 

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες.

Ωστόσο, το σημερινό αποτελεί εξαίρεση. Δεν υπάρχει στα αποκόμματα που μου έστειλε ο Καλάργαλης, αλλά το βρήκα σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Για τον  λόγο αυτό, δεν ξέρω πότε ακριβώς δημοσιεύτηκε το συγκεκριμένο χρονογράφημα στον Δημοκράτη, πάντως το 1928-29. 

Και για συμπλήρωμα βάζω στο τέλος ένα ποίημα, που βρίσκεται κολλημένο στην ίδια σελίδα με το χρονογράφημα, και που το υπογράφει ο Ιξίων, ένα άλλο ψευδώνυμο του παππού. Δεν ξέρω ποιον «προοδευτικό» είχε στο νου του. 

ΧΟΝΤΡΟΛΟΓΙΑ

Και εγεννήθη το ερώτημα: Τι τρώνε οι χοντροί και παχαίνουν;

Εμείς που γεννηθήκαμε κοκαλιάρηδες και ξεραγκιανοί, που λέμε σε  καθέναν  που μας ρωτά «Γιατί’ σαι έτσι αδύνατος;» πως είναι «το σκαρί μας» τέτοιο, είναι φυσικό να βλέπουμε με φθόνο τον κάθε ιδιοκτήτην πελωρίας γαστρός, που μπορεί να συμπεριλάβει μέσα της δύο ολόκληρους αχαμνόοντας σαν κι εμάς. Και γι’ αυτό το ερώτημα, που πολλές φορές το θέσαμε στον εαυτό μας μόνοι μας, βρήκε έτοιμες απαντήσεις εκ μέρους όλων των κοκαλιάρηδων συμβούλων της υπαιθρίας μας συνελεύσεως.

Advertisement

Ο Κάρολος (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και λίγο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ. 

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες. Ο παππούς μου είχε στα χαρτιά του κρατήσει αρκετά από αυτά, σε ένα τετράδιο με κολλημένα αποκόμματα, που το τιτλοφορεί «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Επειδή τα περισσότερα  χρονογραφήματα είναι μικρά, συνήθως δημοσιεύω δύο. Σήμερα θα κάνω  μια εξαίρεση και θα βάλω μόνο ένα, παρόλο που δεν είναι μεγάλο, σκάρτες 500 λέξεις. Ο λόγος είναι,  φυσικά, πως είναι  επίκαιρο, αφού πριν από δέκα μέρες είχαμε τη στέψη  του Καρόλου του Γ’ και τώρα στο χρονογράφημα πρωταγωνιστεί ένας Κάρολος. Το χρονογράφημα  δημοσιεύτηκε στις 21 Δεκεμβρίου 1928 με τον υπέρτιτλο «Μυτιληναϊκοί περίπατοι».

Κι αφού αναφέραμε τον  Κάρολο της Μεγάλης Βρετανίας, να πω ότι φίλος μου με πήρε τηλέφωνο και με ρώτησε: Συμβαίνει συχνά, έλεγε, να κολλάμε προσωνύμια στους εστεμμένους: Λέων ο Σοφός,  Κωνσταντίνος ο Κοπρώνυμος, ή ο Πορφυρογέννητος ή ο Ιουστινιανός ο Β’ ο Ρινότμητος, ή στους Φράγκους ο Πιπίνος ο Βραχύς, o Λουδοβίκος ο Ευσεβής και πάει λέγοντας. Οπότε, πώς θα τον  λέγαμε τον Κάρολο; 

Στα σχόλια μπορείτε να προτείνετε προσωνύμια για τον Κάρολο -όχι του χρονογραφήματος αλλά των Ουίνδσορ.

Ο ΚΑΡΟΛΟΣ

Και άλλοτε νομίζω εξέφρασα την γνώμην μου περί μοιραίων ή καθιερωμένων ονομάτων και ανέφερα σχετικά παραδείγματα. Συμφώνως με αυτήν εις το όνομα «Κάρολος» πρέπει να ακούει βασιλεύς της Γαλλίας ή πρωταγωνιστών ήρως Γαλλικού μυθιστορήματος και ουδέποτε γιγαντιαίος, μαύρος σκύλος, ως εν προκειμένω. Αλλά βλέπετε ουδείς κανών άνευ εξαιρέσεως. Όπως μπορεί ένας κοσμικός κύριος να λέγεται Μεθό­διος, ενώ το όνομα αυτό πηγαίνει στους κληρικούς, έτσι κι ένας σκύλος ημπορεί να λέγεται Κάρολος χωρίς να εχρημάτισε ποτέ Βασιλεύς της Γαλλίας.

Αυτός λοιπόν ο σκύλος, ανήκων εις φίλτατον γείτονα, εισήλθε προχθές στο σπίτι μου ελευθερότατα «σαν στο σπίτι του», και με διάφορα εκφραστικά κου­νήματα της ουράς μου υπέδειξεν ότι πρέ­πει να τον φιλοξενήσω. Δεν είχα καμίαν αντίρρησιν, καίτοι δεν εγνώριζα α­κόμη εις ποίον ανήκει, να του πετάξω εξ απλής κυνοφιλίας μερικά ξεροκόμματα που περιφρονηθέντα από τους επαίτας —προτιμώντας δικαίως τούς παράδες- [εδώ λείπει μια αράδα μάλλον] και το έκαμα. Ο δε Κάρολος τα κατεβρόχθισεν αδιστάκτως. Αφού εξηντλήθησαν τα ξεροκόμματα του έριξα μίαν γενναίαν φέταν ψωμιού, που έλαβε κι αυτή την άγουσαν προς τον εντερικόν σωλήνα του σκύλου.

Ο Κάρολος ακόμη δεν εχόρτασε. Άμα είδε το ντουλάπι κλειόμενον εδιπλασίασε τας φιλοφρονήσεις και τα κουνήματα της ουράς και δεν εννοούσε να το κουνήσει από κοντά μου. Προσεπάθησα να τον πείσω ότι τα τρόφιμα ετελείωσαν αλλ’ αυτός είχε ιδεί το καρβέλι και, εάν μπορούσε να ομιλήσει, ασφαλώς θα με ηρώτα πώς τολμώ να θέλω «το σκυλί χορτάτο κι ακέριο το καρβέλι». Εγώ εξ άλ­λου έχων υπ’ όψει μου το «μη ρίπτετε τα όσια τοις κυσί» —και σήμερα δεν υπάρχει οσιότερον απ’ το ψωμί— επέμεινα αρνούμενος. Ήτο εύκολον να τον διώξω όπως ο κ. Βενιζέλος τον κ. Παπαναστασίου δηλαδή με μερικές κλοτσιές, αλλά ήμην οικτιρμονέστερος του πατρός της φυλής και απεφάσισα να του βουλώσω το στόμα όπως όπως. Το καταλληλότερον ήσαν τα σύκα που είχεν εν γαστρί το ερμάριον· του πέταξα δυο, αλλά προς μεγάλην μου κατάπληξιν τα κατεβρόχθισε· επηκολούθησαν άλλα δύο και κατόπιν άλλα. Δεν ήξευρα ότι οι σκύλοι τρώνε και σύκα και εσκέφθηκα να κάνω πειράματα περί της πιθανής παμφαγίας των. Του έριψα λοιπόν μια λεμονόκουπα την οποίαν εδάγκασε, την έπτυσε με προφανή δυσαρέσκειαν και εζήτησε διά του βλέμματος αντιφάρμακον.

Εθνική νόσος και Η απολογία του Νέρωνος (δυο χρονογραφήματα του Βριάρεω)

Εδώ και λίγο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ. 

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες. Ο παππούς μου είχε στα χαρτιά του κρατήσει αρκετά από αυτά, σε ένα τετράδιο με κολλημένα αποκόμματα, που το τιτλοφορεί «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Όπως συνήθως κάνω, και σήμερα  θα βάλω δύο χρονογραφήματα, μια και είναι μικρά. Το πρώτο δημοσιεύτηκε στις 30 Αυγούστου 1928 και το δεύτερο την επόμενη μέρα, 31.8.1928, και τα δύο με τον υπέρτιτλο «Μυτιληναϊκοί περίπατοι».

Στο πρώτο χρονογράφημα γίνεται λόγος για την πανδημία της εποχής, τον Δάγγειο πυρετό. Ο διάλογος θα σας φανεί εντυπωσιακά όμοιος με απόψεις που ακούστηκαν πρόσφατα για την  πανδημία του κορονοϊού. Παρεμπιπτόντως, η λέξη «δάγγειος» (ή δάγκειος) είναι δάνειο από το γαλλ. dengue, με απώτερη αρχή τα σουαχίλι, λέει το λεξικό.

Στο δεύτερο χρονογράφημα  γνωρίζουμε μια από τις μανίες του μεσοπολέμου, που ήταν ο πνευματισμός. Εδώ ο Βριάρεως χρησιμοποιεί σαν τέχνασμα τον  πνευματισμό για να  επικρίνει τη  συμπεριφορά των συμπολιτών του σε μια πυρκαγιά. Κατά σύμπτωση πριν από λίγο καιρό είχαμε δημοσιεύσει και άλλο δικό του χρονογράφημα για πυρκαγιά.

ΕΘΝΙΚΗ ΝΟΣΟΣ

Εις ένα καθώς πρέπει κύκλον συνεζητείτο χθες η ετυμολογία της λέξεως Δάγγειος. Κάποιος έλεγεν ότι είναι Ιαπωνικής προελεύσεως και ο πυρετός και το όνομά του. Άλλος τον ήθελεν Αυστραλιανόν και άλλος ρωμαίικον. «Ο πυρετός αυτός προέρχεται από τα κουνούπια του Ιλισσού και λέγεται δάγγειος γιατί τα κουνούπια δαγκάνουν -«αυτό είναι».

Το μέγεθος του καλαμπουριού με έκανε να εξέλθω της ουδετερότητος.

—           Βρε αδερφέ δεν πας στην Αθήνα να τους γιάνεις όλους; του είπα. Δυο τέτοια καλαμπούρια να κάνεις θα μεταβάλεις την Αθήνα σε Βόρειο πόλο και, καθώς άκουσα, τα κουνούπια του Δαγγείου ψοφάνε στο κρύο.

Δεν εφάνηκε να πειράχθηκε αλλά εξηκολούθησε τη θεωρία του.

Πάσχα (ένα χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και λίγο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ. 

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες. Ο παππούς μου είχε στα χαρτιά του κρατήσει αρκετά από αυτά, σε ένα τετράδιο με κολλημένα αποκόμματα, που το τιτλοφορεί «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό χρονογράφημα είναι, ας πούμε, επίκαιρο, μια και έχει τον τίτλο Πάσχα και αφηγείται μια πασχαλινή εκδρομή στην εξωτική Πεντέλη. Πιθανώς δημοσιεύτηκε τις μέρες κοντά στο Πάσχα του 1929 (που έπεφτε αργά, 5 Μαΐου), αλλά ούτε ο Καλάργαλης σημείωσε την ημερομηνία δημοσίευσης, ούτε ο παππούς μου στο τετράδιό του. Ο υπέρτιτλος του χρονογραφήματος είναι Αναμνήσεις. 

Αγνοώ ποιος ήταν ο δήμαρχος Πειραιώς που, όπως αναφέρεται στην αρχή, ήθελε να συγκροτήσει «πενταμελή επιτροπή από τρία άτομα» -αλλά βλέπουμε ότι ο Βαμβακούλας δεν ήταν ο πρώτος διδάξας!

ΠΑΣΧΑ

Οκταμελής παρέα ής προήδρευεν o Θείος Σταύρος, ιατρός των οδόντων και των ψυχών —των πρώ­των διά της επιστήμης και των δευτέρων δια της απαραμίλλου ευθυμίας του— απεφάσισεν εν πλήρει συμπνοία των έξ εγκεφάλων της να εορτάσει το Πάσχα διά μεγα­λειώδους εις Πεντέλην εκδρομης.

Λέγομεν δε «οκταμελής παρέα» με «έξ εγκεφάλους» όχι διότι μιμούμεθα τον άλλοτε Δήμαρχον Πειραιώς συγκροτούντα «πενταμε­λή επιτροπήν εκ τριών ατόμων», αλλά διότι ο Σταύρος ών χονδρός και τεράστιος ήξιζεν όσον δύο τουλάχιστον εκδρομείς αυξάνων ούτω τα επτά μέλη της παρέας εις οκτώ ενώ o υπηρέτης του Χρήστος ών ηλίθιος o δυστυχής περιόριζε τους εγκεφάλους εις έξ.

Η Πεντέλη είναι η προσφιλεστέρα ημίν αττική γωνία και δι’ άλλους λόγους αλλά και διότι ενθυμούμεθα πόσας αλησμονήτους ημέρας ή και νύκτας διήλθομεν πλησίον του μοναστηριού —εκτός βολής εννοείται— καταβροχθίζοντες παχυτάτους οβελίας και πίνοντες άκρατον αττικόν ρητινίτην, όστις ρέει αφθόνως εκ τών βαρελίων των εκεί εγκατεστημένων καπήλων αντί 10 δραχμών κατ’ οκάν.

Επειδή όμως εσχάτως οι ρηθέντες κάπηλοι προσβληθέντες υπό της γνωστής επιδημικής νόσου της αισχροκερδείας ενόθευον (ως επείσθημεν εκ προγενεστέρας απογευματινής εκδρομής) το θείον νέκταρ διά του νερού της παραπλεύρου «νερομάνας» απεφασίσαμεν να κάμομεν προμήθειαν κρασιού εξ Αθηνών «ίνα μη πέσωμεν είς ακράσίαν» κατά το παλαιόν καλαμπούρι.

Ορμητήριον της παρέας ήτο το επί της οδού Ακαδημίας ενδιαίτημα του Σταύρου όστις, λαβών τον Χρήστον, ημάς και τεραστίαν νταμιζάναν χωρούσαν όσα τα μέλη της παρέας οκάδας, ετράπη διά της οδού Μαυρομιχάλη προς την οδόν Δερβενίου εις υπόγειόν τι της οποίας επωλείτο «μόνον εις τους γνωστούς» γνησιότατον καλαβρυτινόν κοκκινέλι. Ο οινοπώλης κατελθών εκ Καλαβρύτων διά του κοσμούντος αυτά περιφήμου οδοντωτού σιδηροδρόμου με εφόδια μί­αν σύζυγον και ένα γάιδαρον ήλθεν εις Αθήνας και μετελθών το επάγγελμα του γαλατά απέκτησε μέγαρα, τέκνα και αυτοκίνητον εις αντικατάστασιν του αποθανόντος γαϊδάρου του, μετεβλήθη δε εις οινοπώλην και τίμιον άνθρωπον, κα­θόσον ών γαλατάς επότιζεν αφθόνως το γάλα ενώ το κρασί το άφηνεν άνευ ύδατος.

Αλλ’ ο οινοπώλης έλειπε την εσπέραν εκείνην, τον ανεπλήρου δε η ερίτιμος συμβία του, εμπειροτάτη ίσως δια το γαλακτοπωλείον, αδαής όμως εις τα κρασιά, η οποία πεισθείσα ότι είμεθα πατριώται της και ακούσασα τας ψευδείς εκ Καλαβρύτων ειδήσεις μας παρέλειψε το μέτρημα των εις την δαμιζάναν ριπτομένων «μισών» τας οποίας λίαν ευχαρίστως εμέτρα ο Σταύρος. Ότε λοιπόν και η δέκα­τη έκτη μισή διελθούσα το μαυριδερόν χωνίον ανεπαύθη εις τα έν­δον του δοχείου ο Σταύρος ανεφώνησε «ένδεκα» ήτοι πεντέμισι οκάδες.

— Μάς κάνουνε κυρά Γιάννενα από εφτάμισι τριάντα έξι και πενήντα, βγάλε τη μισή για «κολάρα» τριαντατρείς,

(«Κολάρα» λέγονται τα ελλείμματα της μισής ήτις δεν γεμίζεται συνήθως ως επάνω ίνα μη χυθεί το κρασί κατά το άδειασμα. Τα ανα­γνωρίζουν δε όλοι οι «ευηγμένοι» ταβερνιάρηδες).

Εάν ο ευμενής αναγνώστης κάμει τον πολλαπλασιασμόν θα εύρει πιθανώς κάποιο λάθος αλλ’ η γραία δεν ήτο εντριβής εις την προπαίδειαν και δεν εδυσπίστει εις τούς «πατριώτες» της.

Επληρώσαμεν και εφύγαμεν δρομαίοι, πείθοντες αλλήλους ότι πρέπει να σπεύσομεν να ακούσομεν την Ανάστασιν και όχι διότι εφοβούμεθα μην ανακαλύψει η γραία την υπεξαίρεσιν. Αλλά «το άδικον ουκ ευλογείται» ως θα ίδει ο αναγνώστης.

Εκκλησιασθέντες εις τον Ναόν της Ζωοδόχου Πηγής μετά την τοποθέτησιν εις ασφαλές μέρος της οινοφόρου, και φαγόντες την γευστικοτάτην μαγειρίτσαν —έργον των χειρών και της δεξιότητος της κόρης του Σταύρου— απεχωρίσθημεν ορίσαντες ώραν εκκινήσεως την εβδόμην πρωϊνήν.

Εγώ και ο Ανέστης έχοντες υπ’ όψει ότι αι γυναίκες χρειάζονται μίαν τουλάχιστον ώραν ίνα ετοιμασθούν τας εξυπνήσαμεν εις τας έξ ενώ τα ωρολόγια των κυριών εδείκνυον επτά παρά τέταρτον.

Ούτω εφθάσαμεν εγκαίρως. Ο Σταύρος και η κόρη του όντες προ πολλού έξυπνοι μας ανέμενον. Αφού δε επίομεν μερικά ούζα αντί καφέ λαβόντες τας προμηθείας και τον Χρήστον εξεκινήσαμεν.

Η από Αθηνών μέχρις Αμα­ρουσίου απόστασις, καίτοι διανυθείσα δι’ αυτοκινήτου, ουδέν έσχε το απευκταίον. Εις το Μαρούσι μισθώσαντες δύο υποζύγια διά τας κυρίας και τα τρόφιμα ύστερα από παζάρι ενός τετάρτου με δύο ωραίες Μαρουσιώτισσες(λόγω της εορτής υπήρχε σπάνις γαϊδουριών) ελάβομεν την άγουσαν διά την Πεντέλην.

Η εν μέσω πευκώνων, αμπελώνων και αγρών μαγευτική άλλοτε οδοιπορία ήτο τώρα πραγματικόν μαρτύριον λόγω της καταστάσεως του δρόμου, έχοντος σκόνην ικανήν να επισκιάσει ολόκληρον την Ελλάδα εν καιρώ ανέμου, εις την οποίαν εχώθημεν μέχρι γονάτων. Εις τα Μελίσσια εκάμαμεν ένα σταθμόν και εκεί συνέβη κάτι φρικώδες.

Ιδών ότι το δέσιμον της νταμιζάνας εις το σαμάρι ήτο επικινδύνως χαλαρόν ηθέλησα να το στερεώσω. Μη γνωρίζων όμως την φύσιν των κόμβων κατόρθωσα να την αφήσω να πέσει με ορμήν και να συντριβεί εις μίαν πέτραν συντρίβουσα και την καρδίαν μου διά το δυστύχημα. Ούτε μία οκά δεν έμεινεν εντός του θραυσθέντος κελύφους ήτις και κατεπόθη αμέσως.

Ευτυχώς γνωστός μας ταβερνιάρης Μελισσιών ευσπλαχνισθείς μάς εφοδίασεν διά συστατικής επιστολής προς ένα Πεντελίτην συγγενή του, όστις μάς παρέσχεν όταν ανέβημεν άφθονον και καλόν ρητινίτην.

Το γλέντι παρά το δυστύχημα ήτο ευθυμότατον και το ψητόν, απλωμένον επί κλαδίσκων πεύκου ήτον τόσον ορεκτικόν ώστε…

Το απόγευμα ανήλθον μόνος εις την κορυφήν βραχώδους λοφίσκου νοτίως της Μονής, όπου προ ετών είχον κρύψει έν δίδραχμον εις την κοιλότητα του κιονίσκου τού χρησιμεύοντος ως ορόσημον.

Ο κιονίσκος έκειτο κατά γης και το δίδραχμον είχεν εξαφανισθεί. Τον εσήκωσα και ετοποθέτησα εις την ιδίαν κοιλότητα έτερον νόμισμα, δραχμής αυτήν την φοράν. Κύριος οίδε εάν θα αξιωθώ ποτέ και πότε να ιδώ εάν παραμένει ακόμη εκεί.

Κατόπιν επήγα να ποτίσω τα υποζύγια εις την βρύσιν της Μονής ιππεύσας επί του ενός και σύρων το έτερον. Εκεί κοντά εις την βρύσιν το υποζύγιόν μου επεθύμησε την ελευθερίαν του συντρόφου του και την απέκτησε αφού δι’ ενός πηδήματος με εξήπλωσεν ειςς ένα βορβορώδη χάνδακα. Κρίμα που υπηρέτησα εις το πεδινόν πυροβολικόν και εδιδάχθην ιππασίαν! Ευτυχώς το νερόν της βρύσεως ήτο άφθονον και μόνον επιγραφή Νίψον ανομήματα μη μόναν όψιν έλειπεν καίτοι η βρύσις ανήκεν εις μονήν. Θα ηδύνατό τις άπιστος να υποθέσει ότι δεν συμφέρει εις τους καλογήρους.

«Ήταν μαγεία o γυρισμός το δειλινό» και το μόνον άξιον μνείας εκτός του ηλιοβασιλέματος και των λοιπών ποιητικών απολαύσεων ήτο η επανάληψις του πειράματος της γαϊδάρας που έρριψε δι’ ετέρου πηδήματος την Μυρσίνην εντός του κονιορτού. Ταύτην (την γα­ϊδάραν δηλαδή και όχι την Μυρσίνην) συλλαβόντες εξυλοφορτώσαμεν επαξίως. Η δε παθούσα (η Μυρσίνη δηλαδή και όχι η όνος) μόνον ετρόμαξεν εκ της πτώσεως χωρίς να κτυπήσει, αφού ως προείπομεν η σκόνη εσχημάτιζε παχύτατον στρώμα. Και τότε είπομεν «ευτυχώς» πού έχει σκόνη o δρό­μος και επείσθημεν ότι ουδέν κακόν αμιγές καλού.

Ώ! αξέχαστες όμορφες μέρες! Αλλ’ «έσετ’ ήμαρ ότ’ αν ποτ’…»

ΒΡΙΑΡΕΩΣ

* Σημειώνω ότι τα αποσιωπητικά μετά το «ώστε» δεν δηλώνουν ότι λείπει κείμενο. Απλώς ο Βριάρεως αφήνει τη συνέχεια της φράσης στην κρίση μας.

* Το αρχαίο στην τελευταία πρόταση είναι από τον Όμηρο: ἔσσεται ἦμαρ ὅτ’ ἄν ποτ’ ὀλώλῃ Ἴλιος ἱρὴ, δηλαδή θα έρθει μέρα κάποτε που θα χαθεί το κάστρο της Τροίας. Σήμερα χρησιμοποιούμε παροιμιωδώς μονάχα τις δυο πρώτες λέξεις.

Μακρύ-Γιαλός και Μαγέρικο (δυο χρονογραφήματα του Βριάρεω)

Εδώ και λίγο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ. H δημοσίευση κανονικά γίνεται κάθε δεύτερη Τρίτη, αλλά την περασμένη Τρίτη το ξέχασα. 

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες. Ο παππούς μου είχε στα χαρτιά του κρατήσει αρκετά από αυτά, σε ένα τετράδιο με κολλημένα αποκόμματα, που το τιτλοφορεί «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Επειδή τα πιο πολλά «περισωθέντα» χρονογραφήματα είναι μάλλον σύντομα, έβαλα δύο για να μη με κατηγορήσετε για ελλιπή μερίδα. Τα δυο σημερινά χρονογραφήματα είναι τα πρώτα πρώτα που δημοσίευσε ο Βριάρεως στην εφημερίδα. Το πρώτο, Μακρυ-Γιαλός δημοσιεύτηκε στις 26 Αυγούστου 1928 και το δεύτερο, το Μαγέρικο, στις 15 Νοεμβρίου 1928. 

Ο Μακρυ-Γιαλός ή Μακρύς Γιαλός είναι περιοχή της Μυτιλήνης. Δεν είναι μακριά από το κέντρο της πόλης, κι ας περιγράφεται η επίσκεψη κάπως σαν οδοιπορικό. Η φωτογραφία που βρήκα είναι του 1950. 

Ο όρος «συζυγαρχία» που εμφανίζεται στο δεύτερο χρονογράφημα, ξεχασμένος σήμερα, εννοεί τη στρατιωτική μονάδα που εφοδίαζε με πυρομαχικά τις μάχιμες μονάδες του στρατού. 

ΜΑΚΡΥ-ΓIAΛΟΣ

Εσυνηθίσαμεν ν’αποκαλώμεν «Κέν­τρα» τα μέρη εις τα οποία δύναταί τις ακριβοπληρώνων το ενοίκιον μιας καρέ­κλας να καθίσει επ’ αυτής και να επιδοθεί εις το σκότωμα της διαθεσίμου ώρας του.

Ο χορευτής του Κήπου και Απάνω Σκάλα (δυο χρονογραφήματα του Βριάρεω)

Εδώ και λίγο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ. H δημοσίευση κανονικά γίνεται κάθε δεύτερη Τρίτη, αλλά εκτάκτως τούτη τη φορά μετατέθηκε για Τετάρτη, επειδή χτες ήταν η μέρα του π. 

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες. Ο παππούς μου είχε στα χαρτιά του κρατήσει αρκετά από αυτά, σε ένα τετράδιο με κολλημένα αποκόμματα, που το τιτλοφορεί «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Επειδή τα πιο πολλά «περισωθέντα» χρονογραφήματα είναι μάλλον σύντομα, έβαλα δύο για να μη με κατηγορήσετε για ελλιπή μερίδα. Τα δυο σημερινά χρονογραφήματα είναι τα πρώτα πρώτα που δημοσίευσε ο Βριάρεως στην εφημερίδα. Το πρώτο, Ο χορευτής του Κήπου, δημοσιεύτηκε στις 18 Αυγούστου 1928 και το δεύτερο στις 23.8.1928.

Και τα δυο έχουν τον υπέρτιτλο Μύτιληναϊκοί περίπατοι, και δικαίως αφού περιγράφουν μέρη της πόλης της Μυτιλήνης: τον Κήπο και την Απάνω Σκάλα. Σκέφτηκα ότι ταίριαζε να τα βάλω σήμερα, μια που τις προάλλες είχαμε το διήγημα του Λάκη Παπαστάθη που επίσης αναφερόταν στη Μυτιλήνη. Ο «φορολογικότατος» [Γεώργιος] Μαρής του δεύτερου διηγήματος, θα το καταλάβατε, ήταν υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση Βενιζέλου. 

Μονοτονίζω, εκσυγχρονίζω την ορθογραφία και προσθέτω δυο παλιές φωτογραφίες του Κήπου και της Απάνω (σήμερα: Επάνω) Σκάλας, που βρήκα σε μυτιληνιούς ιστότοπους.

ΜΥΤΙΛΗΝΑΪΚΟΙ ΠΕΡΙΠΑΤΟΙ

Ο ΧΟΡΕΥΤΗΣ ΤΟΥ ΚΗΠΟΥ

Εις όλα τα μέρη του κόσμου κήποι πόλεων λέγονται δενδρόφυτα γήπεδα επιμελώς καλλιεργούμενα με πλήρη χλωρίδα, ποικιλίαν ανθέων, πίδακας, αγάλματα και κελαρύζον ύδωρ. Παρ ημίν εγένετο μικρά τις παρεξήγησις της σημασίας της λέξεως «κήπος». Ούτω αποκαλούμεν τοιούτον το γνωστόν τοις πάσι σύμφυρμα ολίγων φθειριώντων δένδρων, χαλασμένων συρματοπλεγμάτων περικλειόντων αοράτους ανθώνας και αγκω­νάρια ατάκτως ερριμμένα. Την πλουσίαν χλω­ρίδα αποτελεί το προ της εισόδου παράπηγμα ενός οπωροπώλου όπου θαυμάζομεν πεπόνια βαρέα ως δηλώσεις πολιτευομένων και καρπούζια ελαφρά ως κεφαλάς αντιπολιτευομένων αιωρούμενα ως αερόστατα εις τα απρόσιτα ύψη της ελληνικής ακριβείας (δηλ. της ακρίβειας).

Μηνολόγιον Μαρτίου έτους 2023

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως, αλλά όχι πάντα, την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

Να επισημάνω ότι δυο από τις μέρες του μήνα (23 και 29 Μαρτίου) τιμούν γεγονότα του οικογενειακού μας μικροκόσμου. (Και για να προλάβω ερωτήσεις, ο Χαράλαμπος Κανόνης ήταν γεωπόνος της Αγροτικής Τράπεζας και αδελφικός φίλος του παππού μου, που μαρτύρησε στη Χίο στις 29 Μαρτίου 1948, στα τριανταεννιά του χρόνια).

Τε  1	Ανακάλυψις της ραδιενεργείας υπό Ερρίκου Μπεκερέλ και γενέσιον Φρειδερίκου Σοπέν
Πε 2	Γενέσιον Αντωνίου Βιβάλντι
Πα  3	† Νικολάου Γκόγκολ
Σα 4	Γενέσιον Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη
Κυ 5	† Ούγου Τσάβες
Δε 6	Μιχαήλ Αγγέλου. Και του Κιλελέρ.
Τρ 7	Αριστοτέλους του Σταγειρίτου θανή
Τε  8	Παγκόσμια ημέρα των δικαιωμάτων της γυναίκας
Πε  9	Αναξαγόρου του φιλοσόφου
Πα 10	† Γεωργίου Ζαμπέτα και Παγκόσμια ημέρα ασκαύλου
Σα 11	Ρωμαίου και Ιουλιέτας
Κυ 12	Άννας Φρανκ τελευτή εν τω στρατοπέδω και Σταύρου Κουγιουμτζή θανή
Δε 13	† Ίβο Άντριτς. Και λοκντάουν επέτειος.
Τρ 14	Κοίμησις Καρόλου Μαρξ και Στεφάνου Χώκινγκ του ηλεκτρόμυθου. Και ημέρα του πι.
Τε 15	Γενέσιον Αγγέλου Σικελιανού, του υψιπετούς
Πε 16	† Μοδέστου Μουσόργκσκι του μουσουργού
Πα 17	Του Εθνικού Θεάτρου
Σα 18	† Οδυσσέως Ελύτη
Κυ 19	Ταφή Ανδρέου Κάλβου  «είναι γλυκύς ο θάνατος μόνον όταν κοιμώμεθα εις την πατρίδα»
Δε 20	†Κοίμησις Ισαάκ Νεύτωνος
Τρ 21	Παγκόσμια ημέρα ποιήσεως αλλά και εαρινή ισημερία.
Τε 22	† Ιωάννη Βόλφγκανγκ Γκαίτε
Πε 23	Άχθου Αρούρη, του αγνώστου ποιητού
Πα 24	† Αδαμαντίου Κοραή. Και θανή Ιωάννη Ιατρού του Καλόψυχου.
Σα 25	Της Ελληνικής Επαναστάσεως
Κυ 26	† Λουδοβίκου φαν Μπετόβεν
Δε 27	Παγκόσμια ημέρα θεάτρου
Τρ 28	Δημώνακτος του φιλοσόφου
Τε 29	Μαρτύριον Χαραλάμπους Κανόνη εν Χίω
Πε 30	Νικολάου Μπελογιάννη και των συν αυτώ τυφεκισθέντων
Πα 31	Των εν Χίω υπό του Καραλή σφαγιασθέντων μυρίων

Ο Μάρτιος, όπως έχουμε ξαναπεί, ήταν αρχικά ο πρώτος μήνας του παλιού ρωμαϊκού ημερολογίου. Ήταν αφιερωμένος στον θεό Άρη (Mars), κάτι που ταίριαζε αφού τα χρόνια εκείνα οι εκστρατείες ξεκινούσαν την άνοιξη, και μάλιστα την πρώτη του Μάρτη γιόρταζαν το Armillustrum (Αρμιλούστριο) σε τέμενος του Άρη, γιορτή καθαγιασμού των όπλων.

Η ελληνική λοιπόν ονομασία του τρίτου μήνα της χρονιάς είναι δάνειο από τα λατινικά, όπως άλλωστε και όλα τα ονόματα των μηνών. Για να αναφέρουμε την άχρηστη πληροφορία της ημέρας, ο Μάρτιος είναι ένας από τους τρεις μήνες του χρόνου που η τουρκική του ονομασία είναι επίσης δάνειο από τα λατινικά, Mart (οι άλλοι δυο: Mayιs και Ağustos). Στα αγγλικά, το όνομα του μήνα, March, συμπίπτει με τη λέξη march που σημαίνει πορεία/εμβατήριο (μαρς) αλλά πρόκειται για απλή σύμπτωση -δεν υπάρχει ετυμολογική συγγένεια. Σύμφωνα δε με το γνωστό ανέκδοτο, στα λαρσινά ο Μάρτιος είναι επίσης Μαρτς, όπως στα αγγλικά.

Γιαγκίν βαρ και Αποκατάστασις (δυο χρονογραφήματα του Βριάρεω)

Εδώ και λίγο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ.

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες. Ο παππούς μου είχε στα χαρτιά του κρατήσει αρκετά από αυτά, σε ένα τετράδιο με κολλημένα αποκόμματα, που το τιτλοφορεί «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Επειδή τα πιο πολλά «περισωθέντα» χρονογραφήματα είναι μάλλον σύντομα, έβαλα δύο για να μη με κατηγορήσετε για ελλιπή μερίδα. Τα δυο σημερινά χρονογραφήματα είναι από τα τελευταία που δημοσίευσε ο Βριάρεως στην εφημερίδα. Το πρώτο, το Γιαγκίν βαρ, δημοσιεύτηκε στις 30 Μαρτίου 1929 και το δεύτερο την επομένη, 31.3.1929.

Γιαγκίν βαρ θα πει «Πυρκαγιά [υπάρχει]» στα τούρκικα. Και στα ελληνικά έχει περάσει το γιαγκίνι (Σαν της Σμύρνης το γιαγκίνι, στο ντουνιά δεν έχει γίνει). Ο στίχος «Άκου τον ξάστερο ουρανό, πώς οι καμπάνες σειούνε» είναι από τους Σκλάβους Πολιορκημένους του Βάρναλη, που είχαν κυκλοφορήσει δυο χρόνια νωρίτερα. Το ωρολόγιον του Αγίου Σουλπικίου είναι παροιμιώδης φράση (υπάρχει και διήγημα του Φαίδρου Μπαρλά με τον τίτλο αυτόν) που ίσως ανάγεται σε παλιό μυθιστόρημα ή/και στο περίφημο ρολόι της εκκλησίας του Αγίου Σουλπικίου στο Παρίσι, που πάντως είναι ηλιακό. Εδώ, χαριτολογώντας το αναφέρει ο παππούς μου, που έμενε στη Μυτιλήνη πίσω από τον Άγιο Συμεών. 

Το δεύτερο χρονογράφημα είναι κάπως επίκαιρο, αφού γράφτηκε μέσα στη Σαρακοστή, με την ευκαιρία κάποιας αγορανομικής διάταξης ή κάτι τέτοιο, που αύξανε την τιμή της φασολάδας στα εστιατόρια. Θυμάμαι τον παππού μου να λέει, σε διάφορα τραπέζια, την ιστορία της συνταγής με τα αλληλογεμιστά πουλιά στην αρχή του χρονογραφήματος. Η λέξη «Ερρέτωσαν» στο τέλος ήταν συχνή στα καθαρευουσιάνικα κείμενα (και στον ενικό: ερρέτω) -να πάνε να χαθούν. 

Εδώ μονοτονίζω και εκσυγχρονίζω την ορθογραφία. Ο παππούς γράφει σε καθαρεύουσα, που ταιριάζει με το περιπαικτικό ανάλαφρο ύφος των περιγραφών του. 

Γιαγκίν-βαρ…!

Αυτήν την φράσιν γραμμένην με κεφαλαία και με τρία αποσιωπητικά και έν θαυμαστικόν (όπως παραπάνω) την εδιάβασα κάποτε —ευρισκόμενος εις την τρυφερήν ηλικίαν καθ’ ήν εντρυφά κανείς εις την απόλαυσιν των ληστρικών αναγνωσμάτων— εις τον «λήσταρχον Τσακιτζήν» ηρωικώς δράσαντα και τελευτήσαντα εν Μικρά Ασία.

Παρήλθον εκτοτε πλείστα μεστά περι­πετειών έτη και η φράσις ελησμονήθη είς τινα γωνίαν της καταπεπονημένης μνήμης. Εκείθεν ανεκλήθη χθες την νύκτα ως τρομερόν όνειρον με όλην την τραγικότητα και τον πανικόν που περικλείει.

Το ωρολόγιον του Αγίου Σουλπικίου θα είχε σημάνει μεσονύκτιον εκτός εάν είχε κατά τύχην λησμονηθεί ξεκούρδιστον ότε επανειλημμέναι κωδωνοκρουσίαι εσήμαναν συναγερμόν.

Κόρτε – Οφθαλμοτρώγω: δυο χρονογραφήματα του Βριάρεω

Πριν από δεκατέσσερις μέρες δημοσίευσα ένα χρονογράφημα του παππού μου, συνεχίζω σήμερα με άλλα δύο, που επίσης δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως, και τα δυο με τον υπέρτιτλο Μυτιληναϊκοί περίπατοι. 

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες. Ο παππούς μου είχε στα χαρτιά του κρατήσει αρκετά από αυτά, σε ένα τετράδιο με κολλημένα αποκόμματα, που το τιτλοφορεί «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Επειδή τα πιο πολλά «περισωθέντα» χρονογραφήματα είναι μάλλον σύντομα, έβαλα δύο για να μη με κατηγορήσετε για ελλιπή μερίδα. Και επειδή σήμερα είναι η γιορτή των ερωτευμένων, έβαλα δυο που έχουν κάποια σχέση με το θέμα του έρωτα. 

Το πρώτο, το Κόρτε, δεν ξέρω πότε ακριβώς δημοσιεύτηκε, δεν το σημείωσε ο Καλάργαλης στον κατάλογό του. Το δεύτερο δημοσιεύτηκε στις 30.1.1929. Ο παππούς μου αποδίδει με βεβαιότητα το ρήμα «οφθαλμοτρώγω» στον ποιητή Παν. Σούτσο. Και ο Κουμανούδης το ίδιο λέει στη «Συναγωγή νέων λέξεων», παραπέμποντας στον Ροΐδη, που κάτι πρέπει να έχει γράψει σχετικά -και εικάζω πως ο παππούς μου από εκεί θα άντλησε την πληροφορία, διότι διάβαζε περισσότερο τον Ροΐδη παρά τον Σούτσο. Περισσότερα δεν προλαβαίνω να ψάξω τώρα.

Στο δεύτερο χρονογράφημα γίνεται επίσης λόγος για την ταινία του βωβού κινηματογράφου Ο θαλασσοπόρος (The Navigator) του Μπάστερ Κίτον, που είχε προβληθεί τότε στη Μυτιλήνη -είναι ταινία του 1924 και μπορείτε να τη δείτε εδώ.

Εδώ μονοτονίζω και εκσυγχρονίζω την ορθογραφία. Ο παππούς γράφει σε καθαρεύουσα, που ταιριάζει με το περιπαικτικό ανάλαφρο ύφος των περιγραφών του. Να σημειώσουμε ότι ήταν 26 χρονών όταν τα έγραφε αυτά, κάτι που εξηγεί, σε συνδυασμό και με τα δεδομένα της εποχής, τον χαρακτηρισμό του «γερο-«Στέφου, που «είναι σχεδόν πενηντάρης» στο πρώτο χρονογράφημα. 

Κόρτε

Είναι σχεδόν πενηντάρης ο φίλος μου ο κυρ-Στέφος, μόλα ταύτα διεκδικεί ακόμη κάποιο μερδικό από τα νιάτα, καίτοι η κυρα-Στέφαινα συνηθίζει κάποτε χαριεντιζομένη να του λέει:

«Γέρασες πια, καημένε Στέφο, σε τίποτα δε φελάς». Και ο Στέφος αναμένει ευκαιρίαν να δείξει πως «φελά» ακόμη και το δηλώνει κατηγορηματικώς εις την Πηνελόπην του: «Εγώ γέρασα; Θα με κλέψουνε καμιά μέρα και θα με γυρεύεις».

Εννοείται ότι τόσον η πρόκλησις όσον και η απάντησις είναι μόνον έπεα πτερόεντα και τίποτα άλλο και ουδέποτε ο Στέφος επεζήτησε να κλεφτεί, όπερ, ειρήσθω εν παρόδω, είναι εγχείρημα ακατόρθωτον και διά τον Μίλωνα τον Κροτωνιάτην, διότι ο γέρο-Στέφος ζυγίζει περί τας ενενήντα οκάδας.

Όλ’ αυτά τα ήξευρα προ πολλού. Δικαιολογημένη ήτο λοιπόν η έκπληξίς μου όταν είδα τον σεβαστόν μου φίλον να κόβει βόλτες και να κοντοστέκεται προ της βιτρίνας του καταστήματος. Δεν ξέρω πώς είναι πλασμένος ο νους του ανθρώπου ώστε να πηγαίνει αμέσως στο κακό, ωσάν να είναι αναλόγως μαγνητισμένος προς τον πόλον αυτόν και πολλάκις προσεπάθησα να αποτρέψω τον ιδικόν μου από παρομοίαν ενατένισιν. Εντούτοις, μόλις τον είδα, αυτού επήγε ο νους μου, στο κακό.

— Κόρτε κάνει ο παλιόγερος, εσκέφθηκα. Και επλησίασα να ιδώ το υπό κατάκτησιν είδωλον. Ήτο η ταμίας του καταστήματος, ένα μπουμπουκάκι δεκαεπτά ανοίξεων, όπως λένε οι «Κοσμικοί» των εφημερίδων, το οποίο εμέτρα με τα ρόδινα δακτυλάκια του τα «ρέστα» χωρίς να υποπτεύεται καν τα πυρφόρα βλέμματα του φίλου μου.

Τον εχαιρέτησα και επιάσαμε την κουβέντα.

— Όμορφη δεν είναι; Εστέναξε.

— Όμορφη λέει; Κουκλάκι.

— Πόσο λες να τη δίνουνε;

Έμεινα κατάπληκτος.

— Μα δεν πιστεύω να την έχουνε για δόσιμο κι ύστερα δε φαντάζουμαι να ’ναι για τα δόντια σου οπωσδήποτε.

— Αχ, αυτό λέω κι εγώ. Κι εν τούτοις είναι είδος πρώτης ανάγκης. Μπορώ να γυρίζω μες τους δρόμους με την άλλη;

— Με ποιαν άλλη;

— Την παλιά, αδερφέ. Την έχω από τον καιρό του Νώε. Τη βαρέθηκα πια.

Άρχισα να φοβάμαι μήπως του σάλεψε και θέλησα να επέμβω υπέρ της κυρα-Στέφαινας.

— Δεν τ’ αφήνεις αυτά καημένε Στέφο… Δε σου πάνε. Δεν είσαι παιδί πια να κάνεις τρέλες.

— Το ξέρω, τρέλα είναι. Μα τι να κάνεις; Η άλλη έχει τρύπες. Αρκετά την υπέφερα ως τώρα. Άλλο να μου πεις: να πάρω την άλλη, την καφετιά; Αυτή πάει καλύτερα στην ηλικία μου. Σ’ αρέσει αυτή;

Κοίταξα να δω για ποιαν άλλη μιλούσε και γιατί την έλεγε καφετιά. Ήταν μήπως καμιά Σενεγαλέζα;

— Ποιαν άλλη λες; τον ρώτησα. Δε βλέπω καμιάν άλλη.

— Στραβώθηκες χριστιανέ μου; Δω μπροστά σου είναι στοίβες ολόκληρες. Πού κοιτάς; Να, εδώ.

Και μου έδειξε μια στοίβα ρεμπούμπλικες.

ΒΡΙΑΡΕΩΣ

Οφθαλμοτρώγω

Εισηγητής της εκφραστικοτάτης και απαραιτήτου αυτής λέξεως, υπήρξεν ο μακαρίτης Παναγιώτης Σούτσος. Και επληρώθη γι’ αυτήν όπως πληρώνεται κάθε μεγάλος, χολήν αντί του μάννα. Τον επήραν όλοι στο ψιλό και του άλλαξαν την πίστη. Εντούτοις μόνον γι’ αυτή τη λέξη θα ημπορούσε ν’ ανακηρυχθεί μέγας ευεργέτης του ελληνικού λεξικού. Τω όντι η λέξις «οφθαλμοτρώγω» είναι μοναδική εις το είδος της, απολύτως εκφραστική, εύηχος -όπως άλλωστε όλα τα λήγοντα εις τρώγω- και τιμά την ελληνικήν γλώσσαν.

Το εξηκρίβωσα κατά την προχθεσινήν παράστασιν του «Θαλασσοπόρου». Παρά το επικρατούν ψύχος ο κόσμος έτρεξε να θαυμάσει την κωμικήν δύναμιν του Μπάστερ Κίτον και να πνίξει τα βάσανά του μέσα εις ολίγων ωρών άδολον γέλωτα. Αλλ’ έλειπε σχεδόν καθ’ ολοκληρίαν το ωραίον φύλον και από την πλατείαν και από την οθόνην. Όλος όθεν ο άρρην πληθυσμός εξετόξευε πυρφόρα βλέμματα επί των ελαχίστων που αψήφισαν την θεωρίαν καθ’ ήν το γέλιο ρυτιδώνει το πρόσωπον της γελώσης -αυτός είναι ο κύριος λόγος της σοβαρότητος των θηλέων μας- και κυριολεκτικώς τας «οφθαλμοέτρωγε».

Άλλωστε δεν είναι η μόνη περίπτωσις «οφθαλμοφαγίας» αυτή που ανέφερα -που μπορεί να ονομασθεί κι αλλιώς με προσυνθετικόν επίσης το «οφθαλμός»- υπάρχουν χιλιάδες. Επί παραδείγματι, πώς αλλέως θα ονομασθεί η πλήρης δυναμίτιδος ενατένισις δύο αντιζήλων ωραίων, η προσήλωσις ενός φουκαρά προ εκθέσεως εδωδίμων ή ρουχικών ή το χάζεμα μιας Δ/δος προ βιτρίνας πολυτελών αμφιέσεων ή βαρυτίμων κοσμημάτων;

Κάποτε εις σκληράν εποχήν ισχνών αγελάδων εχάζευα μακαρίως προ της θείας βιτρίνας του «Au Gourmets» στην οδόν Σταδίου. Ήμην τόσον απορροφημένος από τους μεζέδες που ήσαν εκτεθειμένοι -μόνον φευ- εις τα όμματα του κόσμου, ώστε μόλις ένιωσα ένα κτύπημα στον ώμο. Ήταν ο προϊστάμενός μου, όστις με ηρώτησεν απορών.

— Τι κάνεις εδώ παιδί μου; Τόσην ώρα κάθομαι και σε βλέπω.

— Οφθαλμοτρώγω, κύριε ….

Το τρώγειν δέδοται μόνον εις τους εκλεκτούς, ενώ το οφθαλμοτρώγειν είναι προσιτόν εις όλους, και γι’ αυτό όλοι οφθαλμοτρώγομεν. Είτε την παιδίσκην του γείτονος, είτε το μέγαρον του πλουσίου, είτε το αυτοκίνητον του νεοπλούτου, είτε και αυτόν τον μπακαλιάρον του προγάστορος μπακάλη μας, πάντως όλοι οφθαλμοτρώγομεν. Ζήτω λοιπόν ο μακαρίτης Σούτσος, έστω και αν εξαιτίας του «οφθαλμοτρώγω» εγλωσσοφαγώθη υπό των συγχρόνων του.

ΒΡΙΑΡΕΩΣ

 

 

Το παλαιόσπιτον Κάρακα (ένα χρονογράφημα του Βριάρεω)

Τρίτη σήμερα, μέρα που επί σειράν ετών έβαζα κείμενα του πατέρα μου, που όμως πια εξαντλήθηκαν, αφού βάλαμε και το ανέκδοτο μυθιστόρημά του. Σκέφτηκα να βάλω λοιπόν κείμενα του παππού μου, που όμως τα περισσότερα είναι αυτοτελή, π.χ. τα χρονογραφήματά του.

Πέρυσι τέτοιον καιρό, ενώ δεν είχα ακόμα έτοιμο το ανέκδοτο μυθιστόρημα, είχα βάλει σαν γέφυρα ένα χρονογράφημα του παππού μου, οπότε σήμερα θα δούμε άλλο ένα, που δημοσιεύτηκε το 1929 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως.

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Πρέπει να πω ότι τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες. Ο παππούς μου είχε στα χαρτιά του κρατήσει αρκετά από αυτά, σε ένα τετράδιο με κολλημένα αποκόμματα, που το τιτλοφορεί «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το συγκεκριμένο χρονογράφημα δημοσιεύτηκε στον Δημοκράτη στις 20 Φεβρουαρίου 1929 (ο πατέρας μου είχε μόλις σαραντίσει, δηλαδή), με τον υπέρτιτλο «Αναμνήσεις». Εδώ μονοτονίζω και εκσυγχρονίζω την ορθογραφία. Ο παππούς γράφει σε καθαρεύουσα, που ταιριάζει με το περιπαικτικό ανάλαφρο ύφος των περιγραφών του. Να σημειώσουμε ότι ήταν 26 χρονών όταν τα έγραφε αυτά και ότι το περιστατικό που αφηγείται πρέπει να συνέβη 3-4 χρόνια νωρίτερα. 

Ο τίτλος θα παραξενέψει αρκετούς, αν και τον έχω αναφέρει ξανά στο ιστολόγιο. Το «Παλαιόσπιτον Κάρακα» (Masure Gorbeau στα γαλλικά) είναι παρμένο από την περίφημη μετάφραση των Αθλίων από τον Ισιδωρίδη Σκυλίτση. Είναι το σπίτι όπου μένουν για λίγο ο Γιάννης Αγιάννης και η Τιτίκα, μόλις την παίρνει από τους Θεναρδιέρους -και το 4ο βιβλίο του 2ου τόμου των Αθλίων τιτλοφορείται Masure Gorbeau. Ο Σκυλίτσης είναι αυτός που καθιέρωσε τις αποδόσεις Γιάννης Αγιάννης, Γαβριάς, Τιτίκα κτλ. που τις τηρούν οι περισσότερες νεότερες μεταφράσεις, αλλά νομίζω ότι οι νεότεροι δεν ακολουθούν τον Σκυλίτση στην υπόλοιπη ονοματολογία -ας πούμε, το «παλαιόσπιτον Κάρακα», ο Κοτζιούλας το αποδίδει «το σαράβαλο του Κόρκα». Και οι δυο μεταφραστές την ίδια σκέψη κάνουν, το Gorbeau είναι παράφραση του corbeau (κόρακας). Καθώς οι Άθλιοι είχαν διαβαστεί πολύ, για το «παλαιόσπιτον Κάρακα» έχουν γράψει επίσης ο Σπύρος Μελάς και ο Κωστής Παλαμάς, σίγουρα και άλλοι.

ΤΟ ΠΑΛΑΙΟΣΠΙΤΟΝ ΚΑΡΑΚΑ

Κάποτε Άγγλος περιηγητής, επεσκέφθη την Ακρόπολιν, ήτο δε τόσον υπερφίαλος και εγωιστής ώστε πάντα τα επιδεικνυόμενα αυτώ υπό του ξεναγού αρχαία κειμήλια ουδεμίαν του έκαμνον εντύπωσιν, αλλ’ απήντα στερεοτυπως : «εκομε και μεις στο Αγγλία». Απαυδήσας ο ξεναγός ήρχισε να του «κόβει κούρες» ήτοι να ψεύδηται άσυστόλως και να τον εμπαίζει εις πάσαν ερώτησιν, λέγων άλλ’ αντ’ άλλων, ότε δε ο υπερήφανος ξένος ηρώτησε περί δύο στρογγυλών λιθαρίων, ευρισκομένων επί τινος μαρμάρου, του απήντησεν ότι ήσαν τα μάτια του Αδάμ. Έκομε και μεις στο Αγγλία, ήτο η απάντησις του Άγγλου. Αμ πώς τα ’χετε και σεις Χριστιανέ μου, αφού είχε δυο όλα όλα και βρίσκουνται και τα δυο εδώ;

Ο Τέως

Όταν προχτές το βράδυ μαθεύτηκε ο θάνατος του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου ήταν πολύ αργά για να γράψω άρθρο, αλλ’ αυτό δεν σημαίνει πως το ιστολόγιο θ’αφήσει αμνημόνευτο τον Τέως. Θα τον νεκρολογήσουμε σήμερα.

Θα μου πείτε, είναι σωστό να γράψουμε για τον θάνατο κάποιου για τον οποίο έχουμε να πούμε κυρίως αρνητικά; Μπορεί η ρήση «ο νεκρός δεδικαίωται» να μη σημαίνει «έχει δικαιωθεί», όπως επιδερμικά το καταλαβαίνουν πολλοί, αλλά πάντως είναι εδραιωμένη η αντίληψη πως δεν κάνει να λες άσχημα για έναν μακαρίτη· aut nihil, aut bene έλεγαν οι αρχαίοι Ρωμαίοι: ή θα πεις καλά ή μη λες τίποτα.

Την καταλαβαίνω αυτή την αντίληψη, αλλά δεν συμφωνώ απόλυτα. Όπως είχαμε γράψει παλιότερα (εκεί θα βρείτε και ανάλυση για το «δεδικαίωται», που ίσως αξίζει να αναπτυχθεί σε ιδιαίτερο άρθρο): «…αν δεν ειπωθούν τα αρνητικά όταν γίνεται ο απολογισμός της ζωής και της προσφοράς κάποιου, τότε δεν θα ειπωθούν ποτέ. Ίσως βέβαια, λόγω της περίστασης, να πρέπει να διατυπωθούν με λεπτότητα, με κάποιο τακτ, αλλά χωρίς εκπτώσεις επί της ουσίας.»

Οπότε, θα γράψω λίγα πράγματα για τον Κωνσταντίνο, τον τέως, ξεκινώντας από κάτι λεξιλογικό. Τέως ή πρώην ήταν ο μακαρίτης;

Όλοι τον λέγαμε «τέως βασιλιά» και «ο τέως», και έτσι τον τιτλοφορεί και το άρθρο μας, έτσι τον αναφέρει και η ειδησεογραφία των ημερών.

Ωστόσο, στην ανακοίνωση της οικογένειας του Κωνσταντίνου, αναφέρεται ως «πρώην βασιλεύς των Ελλήνων».

Είχαμε και παλιότερο άρθρο για την διάκριση ανάμεσα σε «τέως» και «πρώην», που είναι βέβαια αραχνοΰφαντη και δεν τηρείται πάντοτε στην πράξη. Το βέβαιο είναι ότι ο «πρώην» είναι ο ουδέτερος όρος, που δηλώνει απλώς κάποιον που προηγουμένως κατείχε ένα αξίωμα ή είχε μια ιδιότητα. Στα αρχαία ελληνικά, το επίρρ. τέως είχε πολλές και διάφορες σημασίες, π.χ. εν τω μεταξύ, έως μια χρονική στιγμή, έως τώρα.

Σήμερα, σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη, όταν χρησιμοποιείται ως επίθετο σημαίνει «τελευταίος, πρόσφατος, μέχρι πριν από λίγο» ενώ σύμφωνα με το ΛΚΝ σημαίνει «που ήταν αμέσως πριν από τον σημερινό ή που είναι ο τελευταίος της σειράς». Στο Χρηστικό βλέπουμε ότι το επίρρ. τέως σημαίνει «μέχρι πριν από λίγο καιρό», ενώ στο ΜΗΛΝΕΓ το επίθετο «τέως» σημαίνει «που σε αμέσως προηγούμενο χρόνο είχε κάποιο αξίωμα ή ιδιότητα»

Δεδομένου ότι ο Κωνσταντίνος ήταν βασιλιάς πριν από μισό περίπου αιώνα και όχι «μέχρι πρότινος», μάλλον είναι «πρώην» με τον ορισμό του Μπαμπινιώτη, του ΜΗΛΝΕΓ και του Χρηστικού, αλλά «τέως» με τον ορισμό του ΛΚΝ.

Βέβαια, πρόκειται για μια διάκριση μάλλον φτιαχτή, που δεν τηρείται στην πράξη (σπάνια λέμε «ο/η τέως σύζυγός μου» ούτε διακρίνουμε τον/την τέως από τις/τους πρώην συζύγους αν έχουμε παντρευτεί πολλές φορές) ενώ και ο Μπαμπινιώτης και το ΜΗΛΝΕΓ καταγράφουν ότι όταν λέμε «ο τέως» εννοούμε «τον τελευταίο βασιλέα των Ελλήνων». Σίγουρο επίσης είναι πως υπήρξε «έκπτωτος».

Μνήμη Δημήτρη Σαραντάκου (1929-17.12.2011): Αναμνήσεις από τη Σάμο

Συμπληρώθηκαν χτες έντεκα χρόνια από τον θάνατο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου. Όλα αυτά τα χρόνια, συνέχισα να τον μνημονεύω στο ιστολόγιο δημοσιεύοντας κάθε δεύτερη Τρίτη αποσπάσματα από τα βιβλία του. Τα εκδομένα έχουν εξαντληθεί και ήδη δημοσιεύουμε αυτή την περίοδο το ανέκδοτο μυθιστόρημά του «Τότε που οι κοπέλες φορούσανε φουστάνια», που πλησιάζει κι αυτό να τελειώσει (μεθαύριο θα έχουμε μια ακόμα συνέχεια)

Όμως έχουν απομείνει ορισμένα αποσπάσματα βιβλίων που δεν τα έχω δημοσιεύσει και τα κρατάω για ειδικές περιστάσεις -σαν τη σημερινή. Το αυτοβιογραφικό βιβλίο του πατέρα μου Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια, ήταν έτοιμο για έκδοση από τον ίδιο όταν πέθανε ξαφνικά και τελικά κυκλοφόρησε το 2018 από τις εκδόσεις Αρχείο (Προηγουμένως είχε επίσης εκδοθεί μεταθανάτια ένα ακόμα έργο του, οι τρεις νουβέλες Ο βενετσιάνικος καθρέφτης). Από τα Εφτά καλοκαίρια έχουμε παρουσιάσει στο ιστολόγιο πολλά αποσπάσματα, το 2012 και το 2013 κυρίως, αλλά όχι ολόκληρο το έργο. Οπότε σήμερα θα παρουσιάσω αποσπάσματα από το δευτερο καλοκαίρι, του 1939, με αναμνήσεις από τη Σάμο. Από το κεφάλαιο εκείνο έχω ήδη δημοσιεύσει κάποια αποσπάσματα, στην αντίστοιχη επέτειο το 2019, οπότε τώρα δημοσιεύω τα πριν και τα μετά.

Ένα βιογραφικό του πατέρα μου μπορείτε να βρείτε σε παλιότερο άρθρο.

ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ  (1939)

 

Πέρασαν τρία χρόνια από το πρώτο καλοκαίρι. Από πέρσι, τον πατέρα μου, τον είχαν μεταθέσει σ’ ένα άλλο νησί, κοντινό με το δικό μας, τη Σάμο και αυτή η μετοικεσία με χώρισε από τους συμμαθητές και τους φίλους που ’χα κάνει μέσα σε  δύο χρόνια στην πατρίδα μου. Στην αρχή αυτό μου κακοφάνηκε, γρήγορα όμως νέες γνωριμίες σκέπασαν τις παλιές  και οι καινούργιες φιλίες που δέθηκαν, με παρηγόρησαν γι’ αυτές που άφησα στο νησί του.

         Πολύ σύντομα απορροφήθηκα από τις νέες συνθήκες. Σ’ αυτό βοήθησε πολύ το ότι εκείνο το καλοκαίρι μπήκαν στη ζωή μου το βιβλίο και το διάβασμα. Μετά το κλείσιμο των σχολείων απολάμβανα το παιχνίδι, το κολύμπι και το διάβασμα.  Ήταν ένα  καλοκαίρι ζεστό και ξερό που σ’ έκανε να μη θέλεις να βγεις από τη θάλασσα.

         Για τους μεγάλους όμως, ήταν ένα φοβερό καλοκαίρι. Στην Ελλάδα η δικτατορία έκλεινε τρία χρόνια και στην Ευρώπη από ώρα σε ώρα περίμεναν να ξεσπάσει ο πόλεμος, που όλοι πίστευαν πως αργά ή γρήγορα θάφτανε και στον τόπο μας. Εγώ  όμως κι οι  συνομήλικοι φίλοι μου, τον πόλεμο τον είχαμε βάλει κι αυτόν μέσα στο παιχνίδι μας.

*   *   *

…………………………………………………………………

Από το παρατηρητήριο του προκεχωρημένου πολυβολείου της γραμμής Μαζινό ο λοχαγός Ερρίκος Καρδινιάκ παρατηρούσε ανήσυχος τις εχθρικές γραμμές. Γύρω του οι οβίδες πέφταν βροχή και από τα θραύσματά τους είχαν σκοτωθεί οι τρεις στρατιώτες του αποσπάσματος και, το χειρότερο, είχε τραυματιστεί κι ο υποδιοικητής του, ο υπολοχαγός Ντυμπουά. Μονάχα η αδελφή του ελέους, η νοσοκόμα Μάρθα, που εθελοντικά πήρε μέρος στην αποστολή αυτοκτονίας, ήταν γερή και έδενε τις πληγές του τραυματία.

– Τι γίνεται με κείνο το τηλέφωνο; ρώτησε ο λοχαγός, ξέροντας πως  δεν θα ’παιρνε απάντηση. Κι ο τηλεφωνητής είχε σκοτωθεί και όπως φαίνεται τα σύρματα είχαν κοπεί από τις εχθρικές οβίδες.

– Πρέπει να ζητήσουμε βοήθεια από τη βάση, αλλά ποιος να πάει,  μονολόγησε χαμηλόφωνα.

– Αν το επιτρέπεις λοχαγέ μου να πάω εγώ, πρότεινε θαρρετά η Μάρθα.

– Τι λες, θα τα καταφέρεις; τη ρώτησε ο λοχαγός χωρίς να κρύψει μια ενδόμυχη ανησυχία του. Αισθανόταν για τη θαρραλέα νοσοκόμα κάτι παραπάνω από φιλία.

…………………………………….

“Παιδιά, πού είσαστε, ελάτε για φαΐ”, ακούστηκε από ψηλά η μελωδική κοντράλτα φωνή μιας γυναίκας. Η γραμμή Μαζινό και το πολυβολείο της χάθηκαν κι έμεινα με τον Άγη και τη Μάρθα σ’ ένα κατασκεύασμα από άμμο, οικοδομική ξυλεία, τούβλα  και τενεκέδες. Βγήκαμε κι οι τρεις μας στον  ανοιχτό χώρο.

“Πω πω, πώς μου γίνατε έτσι: Σαν αλευρωμένες μαρίδες είσαστε. Γρήγορα στο μπάνιο, πριν ακουμπήστε το πιρούνι”.

Η κυρία Μέλπω, η μαμά  του Άγη και της Μάρθας μπήκε από το μπαλκόνι στο εσωτερικό του σπιτιού κι εμείς πήγαμε στο μπάνιο για να πλυθούμε.

Ήμασταν αχώριστοι από τότε που γνωριστήκαμε. Ο πατέρας μου και ο κύριος Παύλος, ο πατέρας των παιδιών, ήταν συνάδελφοι στην Τράπεζα. Συνέπεσε να διαβάζουμε και οι τρεις μας το ίδιο παιδικό περιοδικό, ένα θαυμάσιο έντυπο που λεγόταν απλά «το Περιοδικό μας» και που είχε πολύ ενδιαφέροντα μυθιστορήματα, ιστορίες με εικόνες, μια από τις οποίες μάλιστα διαδραματιζόταν στον άγνωστο πλανήτη Διόνυσο, όπου είχε φτάσει ένα διαστημόπλοιο με επιστήμονες από τη Γη.

Το μέταλλο των Νίκων

Όπως ξέρετε πολλοί, σε μιαν άλλη ζωή ήμουν χημικός μηχανικός. Τώρα πια λεξιλογώ μόνο, και τη χημεία την έχω αφήσει ν’ αραχνιάζει, αν και στο ιστολόγιο έχουμε γράψει μερικά άρθρα (όχι πολλά) για χημικά στοιχεία, από γλωσσική βεβαίως άποψη εξετασμένα.

Και το σημερινό άρθρο θα είναι αφιερωμένο σ’ ένα μέταλλο, όχι πολύτιμο καθαυτό αλλά που τελευταία αποκτά στρατηγική σημασία, ένα μέταλλο που το θυμήθηκα χτες το μεσημέρι, καθώς είδα μια διαφήμιση στο καθαριστήριο της γειτονιάς (εδώ στο Λουξεμβούργο). Θα μπορούσα να είχα γράψει νωρίτερα άρθρο για το μέταλλο αυτό, θα έλεγε κανείς πως το χρωστούσα, αφού είναι το μέταλλο των Νίκων.

Για να μην με πείτε μυστικοπαθή, βάζω τη φωτογραφία του, κι αν δεν το αναγνωρίσατε αμέσως θα σας το φανερώσω, είναι το νικέλιο.

Το χημικό στοιχείο Νικέλιο είναι μέταλλο, με ατομικό αριθμό 28 και σύμβολο το Ni. Ειναι σκληρό, πιο σκληρό από τον σίδηρο και, όπως δείχνει η φωτογραφία, έχει χρώμα αργυρόλευκο και αν στιλβωθεί λάμπει έντονα.

Το νικέλιο είναι ανθεκτικό στην οξείδωση και γι’ αυτό μια από τις πιο γνωστές χρήσεις του είναι η νικέλωση ή επινικέλωση, που είναι η κάλυψη ενός μεταλλικού αντικειμένου με ένα λεπτό στρώμα από νικέλιο, ώστε το αντικείμενο να μην οξειδώνεται εύκολα. Έχουμε επινικελωμένα σκεύη, έχουμε και τα νίκελ του αυτοκινήτου -διότι τα (επι)νικελωμένα εξαρτήματα λέγονται και νίκελ, όπως νίκελ λέγεται και το ίδιο το νικέλιο.

Ο παππούς μου, ο Νίκος Σαραντάκος ή Άχθος Αρούρης, ερασιτέχνης χημικός (σόι πάει το βασίλειο) είχε μαζί με τα αδέρφια του ανοίξει ένα επινικελωτήριο στη δεκαετία του 1930, αν και το εγχείρημα αποδείχτηκε βραχύβιο διότι με το κίνημα του 1935 έκοψαν οι δουλειές, επιστρατεύτηκε ο ένας αδελφός και, τελικά, ο παππούς επέστρεψε στην υπαλληλία.

Η νικέλωση είναι η πιο παλιά χρήση του νικελίου, όμως δεν είναι πολύτιμο γι’ αυτό το λόγο το μέταλλο, κι ας δίνει εντυπωσιακή στιλπνότητα στα διάφορα μαραφέτια. Χρησιμοποιείται βέβαια και σε νομίσματα, αλλά, πολύ περισσότερο, στην παραγωγή ανοξείδωτου χάλυβα και σε άλλα κράματα. Επίσης σε μαγνήτες, μια που είναι ένα από τα τέσσερα σιδηρομαγνητικά μέταλλα -με το κράμα AlNiCo, με αλουμίνιο και κοβάλτιο. Και τώρα που οι μπαταρίες πάσης φύσεως αποκτούν καίρια σημασία, το νικέλιο προβλέπεται να έχει τεράστια ζήτηση, γι’ αυτό και παγκοσμίως ανεβαίνει η τιμή του.

Όμως εμείς εδώ λεξιλογούμε -δεν θα λεξιλογήσουμε για το νικέλιο;

Φυσικά.

Μηνολόγιον Μαρτίου έτους 2022

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως, αλλά όχι πάντα, την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

Να επισημάνω ότι δυο από τις μέρες του μήνα (23 και 29 Μαρτίου) τιμούν γεγονότα του οικογενειακού μας μικροκόσμου. (Και για να προλάβω ερωτήσεις, ο Χαράλαμπος Κανόνης ήταν γεωπόνος της Αγροτικής Τράπεζας και αδελφικός φίλος του παππού μου, που μαρτύρησε στη Χίο στις 29 Μαρτίου 1948, στα τριανταεννιά του χρόνια).

Τρ  1	Ανακάλυψις της ραδιενεργείας υπό Ερρίκου Μπεκερέλ και θανή Φαίδωνος Γεωργίτση
Τε 2	Γενέσιον Αντωνίου Βιβάλντι
Πε  3	† Νικολάου Γκόγκολ
Πα 4	Γενέσιον Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη
Σα 5	† Ούγου Τσάβες
Κυ 6	Μιχαήλ Αγγέλου. Και του Κιλελέρ.
Δε 7	Αριστοτέλους του Σταγειρίτου θανή
Τρ  8	Παγκόσμια ημέρα των δικαιωμάτων της γυναίκας
Τε  9	Αναξαγόρου του φιλοσόφου
Πε 10	† Γεωργίου Ζαμπέτα και Παγκόσμια ημέρα ασκαύλου
Πα 11	Ρωμαίου και Ιουλιέτας
Σα 12	Άννας Φρανκ τελευτή εν τω στρατοπέδω και Σταύρου Κουγιουμτζή θανή
Κυ 13	† Ίβο Άντριτς. Και λοκντάουν επέτειος.
Δε 14	Κοίμησις Καρόλου Μαρξ και Στεφάνου Χώκινγκ του ηλεκτρόμυθου. Και ημέρα του πι.
Τρ 15	Γενέσιον Αγγέλου Σικελιανού, του υψιπετούς
Τε 16	† Μοδέστου Μουσόργκσκι του μουσουργού
Πε 17	Του Εθνικού Θεάτρου
Πα 18	† Οδυσσέως Ελύτη
Σα 19	Ταφή Ανδρέου Κάλβου  «είναι γλυκύς ο θάνατος μόνον όταν κοιμώμεθα εις την πατρίδα»
Κυ 20	†Κοίμησις Ισαάκ Νεύτωνος
Δε 21	Παγκόσμια ημέρα ποιήσεως αλλά και εαρινή ισημερία.
Τρ 22	† Ιωάννη Βόλφγκανγκ Γκαίτε
Τε 23	Άχθου Αρούρη, του αγνώστου ποιητού
Πε 24	† Αδαμαντίου Κοραή
Πα 25	Της Ελληνικής Επαναστάσεως
Σα 26	† Λουδοβίκου φαν Μπετόβεν
Κυ 27	Παγκόσμια ημέρα θεάτρου
Δε 28	Δημώνακτος του φιλοσόφου
Τρ 29	Μαρτύριον Χαραλάμπους Κανόνη εν Χίω
Τε 30	Νικολάου Μπελογιάννη και των συν αυτώ τυφεκισθέντων
Πε 31	Των εν Χίω υπό του Καραλή σφαγιασθέντων μυρίων

Ο Μάρτιος, όπως έχουμε ξαναπεί, ήταν αρχικά ο πρώτος μήνας του παλιού ρωμαϊκού ημερολογίου. Ήταν αφιερωμένος στον θεό Άρη (Mars), κάτι που ταίριαζε αφού τα χρόνια εκείνα οι εκστρατείες ξεκινούσαν την άνοιξη, και μάλιστα την πρώτη του Μάρτη γιόρταζαν το Armillustrum (Αρμιλούστριο) σε τέμενος του Άρη, γιορτή καθαγιασμού των όπλων.

Η ελληνική λοιπόν ονομασία του τρίτου μήνα της χρονιάς είναι δάνειο από τα λατινικά, όπως άλλωστε και όλα τα ονόματα των μηνών. Για να αναφέρουμε την άχρηστη πληροφορία της ημέρας, ο Μάρτιος είναι ένας από τους τρεις μήνες του χρόνου που η τουρκική του ονομασία είναι επίσης δάνειο από τα λατινικά, Mart (οι άλλοι δυο: Mayιs και Ağustos). Στα αγγλικά, το όνομα του μήνα, March, συμπίπτει με τη λέξη march που σημαίνει πορεία/εμβατήριο (μαρς) αλλά πρόκειται για απλή σύμπτωση -δεν υπάρχει ετυμολογική συγγένεια. Σύμφωνα δε με το γνωστό ανέκδοτο, στα λαρσινά ο Μάρτιος είναι επίσης Μαρτς, όπως στα αγγλικά.