Άστιφος (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και περίπου έναν χρόνο, από τον Φεβρουάριο του 2023, έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ.

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, περίπου 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Οκτώβριο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες, ενώ κάποια άλλα περιέχονται σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό κείμενο διαφέρει από τα περισσότερα της σειράς. Καταρχάς, δεν το είχε καταγράψει ο Καλάργαλης, αλλά βρήκα το απόκομμα στο τετράδιο του παππού μου. Έπειτα, είναι αρκετά εκτενέστερο από τα συνήθη χρονογραφήματα του Βριάρεω -και δεν έχει θέμα τη Μυτιλήνη, αλλά αναμνήσεις από τη Μάνη, τη γενέτειρα του παππού μου. Το έχει συμπεριλάβει και ο πατέρας μου στο βιβλίο του «Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης». 

Ο Βριάρεως περιγράφει την  επίσκεψη σε μια σπηλιά στην ανατολική Μάνη (περιέργως γράφει για δυτική Μάνη, μάλλον από παραδρομή). Το περίεργο είναι ότι το όνομα της σπηλιάς, Άστιφος, δεν είναι γνωστό στο παντεποπτικό Γκουγκλ. Αλλά και το χωριό που κοντά του βρίσκεται η σπηλιά, η Κόζια, είναι σήμερα ερειπωμένο, όπως βρήκα -από εκεί η φωτογραφία. 

Eπίσης, σε αντίθεση με τα περισσότερα χρονογραφήματα που έχουμε παρουσιάσει εδώ, τούτο είναι γραμμένο σε κανονική δημοτική. Πάνω στο απόκομμα της εφημερίδας, ο παππούς μου έχει σημειώσει με μολύβι 6/9, οπότε εικάζω ότι δημοσιεύτηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 1928. 

ΑΣΤΙΦΟΣ

Θα ’πρεπε ν΄ αφιερώσει κανείς τη μισή του ζωή για να εξακριβώσει θετικά αν η λέξις Άστιφος πρέπει να γράφεται με γιώτα ή με ύψιλον ή με ένα άλλο οποιοδήποτε ί. Στην ελληνική γλώσσα, βλέπεις, αυτός ο φθόγγος εκφράζεται με  έξι σημεία, απλά ή σύνθετα. Κι έτσι, αντί να χάνεται κανείς στους γραμματικούς λαβυρίνθους, προτιμά να πλανηθεί στον αληθινό λαβύρινθο μιας από τις μεγαλοπρεπέστερες σπηλιές της Ελλάδος, που λέγεται Άστιφος.

Αρκεί να βρίσκεται σ’ ένα χωριουδάκι της Δυτικής Μάνης, στην Κόζια, και να’ χει γερά ποδάρια κι ένα ταγάρι τρόφιμα. Τα τελευταία μπορεί να τα προμηθευτεί από τους χωριάτες που είναι πάντα πρόθυμοι να σ’ εφοδιάσουν με ό,τι τρόφιμο βρίσκεται, θεωρώντας προσβολή την εκ μέρους σου προσφοράν αντιτίμου.

Κι αυτά τα τρόφιμα θα ’ναι ψωμί μαύρο από «σμιγάδι» (στάρι και κριθάρι μαζί) χοιρινά λουκάνικα και «σύγγλινα» (καπνιστό κρέας δια­τηρημένο σε λίπος=γλίνα) και τουλουμίσιο τυρί σε φέτες -που να τρως και να γλύφεις τα δάχτυλά σου. Αν είναι σαρακοστή, ελιές και μόνο ελιές.

Γιατί ο Μανιάτης είναι ο πιο θρήσκος Έλληνας, κι είναι καλύτερα να φας… ένα μαγκάλι κάρβουνα παρά αρτυμένο φαΐ τη σαρακοστή.

Η μήνις του Γιώργη (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και περίπου έναν χρόνο, από τον Φεβρουάριο του 2023, έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ.

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, περίπου 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Οκτώβριο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες, ενώ κάποια άλλα περιέχονται σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό χρονογράφημα δημοσιεύτηκε στις 27 Aπριλίου 1929, δηλαδή πριν από 95 χρόνια. Κατά εντυπωσιακή σύμπτωση, το 1929 το Πάσχα έπεφτε, όπως και φέτος, στις 5 Μαΐου.

Ο Βριάρεως παρουσιάζει έναν φίλο του, ονόματι Γιώργη, που είναι πολύ θυμωμένος επειδή  ο μητροπολίτης είχε βγάλει απόφαση η γιορτή του Αγίου Γεωργίου να μετατεθεί για τη Δευτέρα του Πάσχα. Φαίνεται ότι η μετάθεση  αυτή της γιορτής ήταν  κάτι σχετικά καινούργιο, τουλάχιστον για τη Μυτιλήνη, αν  και, λόγω μικρής  τριβής με τα εκκλησιαστικά, δεν ξέρω ποια είναι τα αναστάσιμα τροπάρια στη λειτουργία του Αγίου Γεωργίου που θα μπορούσε να τα παραλείψει ο παπάς,  όπως προτείνει ο μηνίων Γιώργης. 

Προηγουμένως, ο Βριάρεως διηγείται ένα ανέκδοτο με έναν Τούρκο που βαφτίστηκε Γιάννης και που οι φίλοι του τον  έπεισαν να τους κάνει τραπέζι κάθε φορά που γιορτάζει κάποιος Ιωάννης στο εορτολόγιο, δηλαδή περίπου κάθε μήνα -διότι, πράγματι, πολλές φορές υπάρχει κάποιος Ιωάννης που γιορτάζει: ας πούμε, χτες, 29 Απριλίου γιόρταζε ο Άγιος Ιωάννης  ο Καλοκτένης,  πολιούχος της Θήβας, ενώ στις 30 Μαρτίου ο Άγιος Ιωάννης ο εν φρέατι, στις 27 Μαΐου ο Αγιάννης ο Ρώσος και πάει λέγοντας. Το ανέκδοτο αυτό με τον νεοφώτιστο Γιάννη θυμάμαι πως το έλεγε ο παππούς μου. 

Κατά τα άλλα προσέχω πως σε αυτό το χρονογράφημα ο Βριάρεως κάνει κατάχρηση από παρενθετικές παύλες. Προσέξτε επίσης το λογοπαίγνιο με το «λιρικός», όπως και την άποψη ότι από τότε (το 1929) οι πολλοί άνθρωποι έδιναν σημασία στο χρήμα και όχι στις διασκεδάσεις της ζωής. 

Η ΜΗΝΙΣ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΗ

Κάποιος Τούρκος προσκείμενος στη θρησκεία μας και κάνοντας παρέα ως επί το πλείστον με Ρωμιούς, έβλεπε με φθόνο τας εκάστοτε προς κρασοκατάνυξιν συγκεντρώσεις των που εγίνοντο στας  ονομαστικάς εορτάς των, στας οποίας δεν ήθελε να λαμβάνει μέρος αιωνίως χωρίς να τας ανταποδίδει αφού δεν εόρταζε. Δεν είχε βλέπετε γεννηθεί Έλλην ώστε δεν ήξερε την συνηθισμένη για μας διασκευή του αρχαίου ρητού, ήτοι το «σελεμίζειν εστί φιλοσοφείν».

Μηδέν παρεξήγηση… (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και περίπου έναν χρόνο, από τον Φεβρουάριο του 2023, έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ.

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες, ενώ κάποια άλλα περιέχονται σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό χρονογράφημα δημοσιεύτηκε στις 22 Μαρτίου 1929 με τον υπέρτιτλο «Μυτιληναϊκοί περίπατοι», όπως τα περισσότερα. Αποτελεί κατά κάποιον τρόπο συνέχεια του χρονογραφήματος Βάσανα, που το είχαμε δημοσιεύσει πριν 4 εβδομάδες εδώ, κι αν ήμουν πιο προσεχτικός θα το έβαζα αμέσως μετά από εκείνο, αλλά μου ξέφυγε. Όλο σχεδόν σε διάλογο, με θέμα τις αναπάντεχες συνέπειες του προηγούμενου χρονογραφήματος στο οποίο, θυμίζω, ο Βριάρεως είχε βάλει έναν  οικογενειάρχη φίλο του να διεκτραγωδεί τα βάσανα που περνούσε στις Απόκριες όταν ο γιος του, οι τρεις κόρες του αλλά και η γυναίκα του πήγαιναν καθημερινά σε χορούς και σε φιλικές συγκεντρώσεις. Φαίνεται όμως πως πολλοί αναγνώρισαν τον  εαυτό τους σε εκείνη την περιγραφή.

ΜΗΔΕΝ  ΠΑΡΕΞΗΓΗΣΗ…

Έγραφα προ ημερών για τον συνετό oικογενειάρχην που η συμβία του, ο διάδοχός του και αι τρεις χαριτόβρυτοι θυγατέρες του επήγαιναν κάθε βράδυ στους χορούς, εξαντλούσαι τον γηραιόν οργανισμόν του διά της οίκοι ακαταστασίας και το  θυλάκιόν του διά των εξόδων.

Εθεώρησα —αλίμονον— περιττόν να προσθέσω ότι ο ήρως μου είναι πρόσωπον φανταστικόν, η οικογένεια ανύπαρκτος και η διήγησις όλη ψευδής. Ενόμιζα ότι όλα αυτά εννοούνται ευκόλως από τους αναγνώστας και κατά συνέπειαν ημπορούν να παραλειφθούν. Είχα υπόψη μου τον συνήθη διάλογον των απίστων Ελλήνων.

— Στην εφημερίδα το διάβασες είπες;

— Ναι.

– Αμ είναι ψέματα, χριστιανέ μου….

Και γι’ αυτό την έπαθα. Την επομένη της δημοσιεύσεως του σκαλαθύρμα­τος εκείνου συνελήφθην από μίαν κυρίαν η οποία με τιμά διά της φιλίας της.

— Καλημέρα οας.

—   Καλημέρα σας μαντάμ.

— Πολύ ωραία τα λέτε στο σημερινό σας χρονογράφημα.

— Με κολακεύετε υπέρ το δέον κυρία.

– Ξέρετε ότι δεν κολακεύω ποτέ. Αλήθεια, ποιαν οικογένεια υπαινίττεσθε;

— Καμίαν φυσικά.

– Ελάτε δα. Δεν είχατε υπόψη σας την οικογένειαν Άλφα; Γράφετε με το νι και με το σίγμα όλα τα συμβαίνοντα σ’ αυτήν.

— Γράφω κυρία μου με το νι και με το σίγμα διότι αυτά τα γράμματα είναι τα αρχικά του ονόματός μου. Αλλά οικογένειαν δεν είχα καμίαν υπόψη μου, της δε οικογενείας Άλφα ηγνόουν την ύπαρξιν μέχρι της στιγμής που την ανεφέρατε. Από σας μαθαίνω πως υπάρχει τέτοια οικογένεια.

– Σοβαρά;

– Σοβαρότατα. Αλλωστε πάντοτε τα γραφόμενά μου πηγάζουν από τη φαντασία μου ή από παρατηρήσεις ανακατεμένες και ποτέ αμέσως από την πραγματικότητα. Και τούτο γιατί τρέμω τας παρεξηγήσεις και τη σχετική σκοτούρα που επακολουθεί. Αν κάποτε συμβαίνει το κατασκεύασμά μου να μοιάζει κάπως την πραγματικότητα, όπως π.χ. το χθεσινό, αυτό προέρχεται από απλήν σύμπτωσιν.

Η φίλη κυρία κατεπείσθη. Αλλά σε λίγο με τσακώνει κάποιος φίλος.

— Σε γράπωσα.

— Καλά έκανες.

— Του τα ’ψαλες βλέπω του Κάππα…

— Ποιανού Κάππα;

— Έλα καημένε, άσε τις τσιριμόνιες και καταλάβαμε. Τι διάβολο, στη Μυτιλήνη ζούμε και ξέρουμε τον κόσμο.

— Μα φίλε μου σε βεβαιώ…

— Να μη με βεβαιοίς τίποτα, παρά φυλάξου γιατί ο κύριος αυτός θα σου τινάξει την κάπα.

— Ποιος κύριος.

– Ο Κάππα.

– Ώρες είναι να βρω το μπελά μου. Μα σε βεβαιώ πώς ο κύριος αυτός μού είναι τελείως άγνωστος.

— Όπως καταλαβαίνεις. Εγώ είχα χρέος να σε ειδοποιήσω.

Είχα την αφέλεια να πιστέψω ότι ετελείωσαν τα σχόλια του αθλίου εκείνου δημοσιεύματος. Αλλά την επομένην εβγήκα από την πλάνην μου. Πενηντάρης γνωστός ευηρεστήθη να με βρίσει εις πρώτην συνάντησιν.

— Δεν ντρέπεσαι λιγάκι καημένε; Εμάς εβρήκες να βγάλεις στη δημοσιότητα; Ποιος σου το ’βγαλε το μάτι; Ο φίλος μου. Γι’ αυτό ’ναι έτσι βαθιά βγαλμένο;

— Δε σάς καταλαβαίνω καθόλου.

– Αλλού την κλάρα. Όταν έγραφες μας εκαταλάβαινες καλά καθώς φαίνεται. Μα να μη σου περάσει ιδέα πως θα παίξεις μαζί μας.

— … Εν ου παικτοίς, ε; Μα φίλε μου, σας βεβαιώ πώς δεν έγραψα τίποτε για σας. Είδατε πουθενά τ’ όνομά σας; Ύστερα σεις έχετε δυο γιους και τέσσερες κόρες και γω έγραφα..,

— Έγραφες βέβαια συγκεκαλυμμένα. Μου σκοτώνεις ένα γιο και μια κόρη, σβήνεις και τ’ όνομά μου κι είσαι εντάξει. Κι ο κόσμος θαρρείς πως τρώει άχυρα. Τέσσερες γειτόνοι πρωί πρωί με ρωτούσαν αν εδιάβασα φημερίδα και χαμογελούσαν.

Πηγαίνετε τώρα να τον πείσετε πως ούτε καν τον έβαλα στον νου μου κι ότι δεν είχα ιδέαν του τι γινότανε στο σπίτι του.

Βλέπεις όποιος έχει τη μύγα μυγιάζεται.

ΒΡΙΑΡΕΩΣ

Κι ένα δικό μου φρασεολογικό σχόλιο. Την παροιμία «όποιος έχει τη μύγα μυγιάζεται» τη χρησιμοποιούμε και σήμερα και είναι  ολοζώντανη. Αναρωτιέμαι όμως αν ξέρετε την  έκφραση «Αλλού την κλάρα», που χρησιμοποιεί  ο τελευταίος από τους φίλους του Βριάρεω. Την έκφραση την  έχω βρει σε παλιά κείμενα, είτε ως «Αλλού την  κλάρα» είτε πληρέστερα ως «πού την  πας την  κλάρα;» και λέγεται όταν δεν πιστεύουμε αυτά που μας λέει κάποιος. Ασφαλώς θα κρύβεται πίσω της κάποιος λησμονημένος μύθος. Την ξέρετε την έκφραση; 

Η νίκη (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και περίπου έναν χρόνο, από τον Φεβρουάριο του 2023, έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ.

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες, ενώ κάποια άλλα περιέχονται σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό χρονογράφημα δεν ξέρουμε ακριβώς πότε δημοσιεύτηκε, διότι δεν το έχει σημειώσει ο Καλάργαλης, πάντως το 1928-29. Ο υπέρτιτλος είναι «Μυτιληναϊκοί περίπατοι», όπως τα περισσότερα. 

Θέμα του χρονογραφήματος είναι ο μέχρι θανάτου βασανισμός μιας γάτας στην  αγορά της  Μυτιλήνης από μαγαζάτορες και πελάτες. Φαίνεται πως τότε συνήθιζαν τη βάρβαρη  αυτή «διασκέδαση». Αλλά και πιο κοντά στην εποχή  μας, τέτοια βάρβαρα έθιμα δεν έλειπαν -θυμάμαι μάλιστα φίλο μου να μου λέει, χωρίς ντροπή, ότι στην  ψαραγορά της πόλης του συνήθιζαν το ‘γατάρι’, δηλαδή  έκλειναν τις δυο εξόδους της στοάς όπου βρισκόταν  η  αγορά και έπαιζαν ποδόσφαιρο με τις αδέσποτες γάτες. 

Οπότε, εδώ ο Βριάρεως είναι καταγγελτικός -δεν  λέει ονόματα,  αλλά σε ένα  μικρό μέρος πολλοί θα ήξεραν περίπου ποιους εννοεί.

Κατά τα άλλα, έκανα μεν εκσυγχρονισμό της  ορθογραφίας,  αλλά έναν καθαρευουσιάνικο παρατατικό «ώρμα» τον  άφησα έτσι για να μη μπερδεύεται με την προστακτική «όρμα» (ενώ αν ήταν «ώρμησε» θα τον έβαζα «όρμησε»).

Η ΝΙΚΗ

Οι μη δεχόμενοι την Δαρβίνειον θεωρίαν αλλ’ αποδίδοντες παν φαι­νόμενον της γενέσεως και της αρμο­νίας ή δυσαρμονίας των ειδών εις την θείαν πρόνοιαν πιστεύουν ότι, όπου ο Θεός ετοποθέτησε θάλασ­σαν εκεί και ψάρια ή χταπόδια για να κατοικούν εντός αυτής, όπου Μα­ραθωνομάχους εκεί και Μαραθώνα ίνα μάχονται, όπου αφελείς εκεί  και χρηματιστάς ίνα τους ληστεύουν, όπου Όλυμπον εκεί χιόνας ή ληστάς,  και όπου παραπαίουσαν ζεματισμένην γάταν εκεί  και αγυιόπαιδας διά να την προπηλακίζουν.

Βάσανα (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και περίπου έναν χρόνο, από τον Φεβρουάριο του 2023, έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ.

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες, ενώ κάποια άλλα περιέχονται σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό χρονογράφημα δημοσιεύτηκε περίπου τέτοιες μέρες  στον  Δημοκράτη της Μυτιλήνης,  πριν από 95 χρόνια, συγκεκριμένα στις 15 Μαρτίου 1929, με τον υπέρτιτλο «Μυτιληναϊκοί περίπατοι», όπως τα περισσότερα. 

Θέμα του χρονογραφήματος είναι τα βάσανα που περνάει ένας οικογενειάρχης που έχει τρεις κόρες κι έναν  γιο νεαρής ηλικίας, με τους αλλεπάλληλους αποκριάτικους χορούς στην επαρχιακή Μυτιλήνη -κι  έτσι  περιμένει τη  Σαρακοστή για να  ηρεμήσει. Απ’ αυτή την άποψη, το χρονογράφημα είναι επίκαιρο. 

Ο Βριάρεως και πάλι βλέπει τα πράγματα από τη σκοπιά του πάτερ φαμίλια. Ευτυχώς στις μέρες μας η γυναίκα συμβάλλει εξίσου στον οικογενειακό προϋπολογισμό.

Εκσυγχρονίζω κατά τα συνήθη  την ορθογραφία.

ΒΑΣΑΝΑ

Είναι πατήρ τεσσάρων τέκνων εξ ων τρία ανήκουν εις το αχρησιμοποίητον εισέτι ωραίον φύλον. Ωραία τριάς, ζώσα εικών των τριών χαρίτων ή μάλλον των τριών Σειρήνων. Τουλάχιστον έτσι τας αποκαλεί ο μπαμπάς των. Η μία παίζει πιάνο, η άλλη τραγουδεί και η τρίτη βάφει ήγουν ζωγραφεί. Όλες μαζί, βάφονται —όχι γιατί δεν έχουν φυσικον χρώμα αλλά χάριν της μόδας — γελούν με το ψύλλου πήδημα, σκιρτούν και τρελαίνονται διά τον χορόν και τα μυθιστορήματα τύπου «υπό τας φιλύρας». Έλθομεν εις τον υιόν. Είναι μεγαλύτερος της μικροτέρας μόνον καιτοι κοινώς πιστεύεται ως ο πρώτος γόνος υποβοηθών ούτω καταλλήλως εις την ελάττωσιν των Μαΐων που φέρουν επ’ ώμων αι τρεις χάριτες. Είναι όπως αι αδελφαί του ζωηρός ως πώλος, ανακατεύεται σε όλα και είναι ειδικός εις το ανορθογραφείν και το χορεύειν.

Κύματα (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και περίπου έναν χρόνο, από τον Φεβρουάριο του 2023, έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ.

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες, ενώ κάποια άλλα περιέχονται σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό χρονογράφημα δημοσιεύτηκε περίπου τέτοιες μέρες  στον  Δημοκράτη της Μυτιλήνης,  πριν από 95 χρόνια, συγκεκριμένα στις 14 Μαρτίου 1929, με τον υπέρτιτλο «Μυτιληναϊκοί περίπατοι», όπως τα περισσότερα. 

Θέμα του χρονογραφήματος δεν είναι τα κύματα της θάλασσας, όπως θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς από τον  τίτλο, αλλά διάφορες μόδες, και ειδικότερα η μόδα, που φαίνεται πως υπήρχε στη μικρή κοινωνία της Μυτιλήνης, να διοργανώνονται στους αποκριάτικους χορούς καλλιστεία για την εκλογή «μις», κάτι που όπως φαίνεται είχε προκαλέσει και καβγάδες. 

Ο Βριάρεως εδώ εκφράζει μάλλον συντηρητικές απόψεις, αλλά τέτοια ήταν η εποχή και η τοπική κοινωνία. Να σημειώσω ότι η αναφορά στο «κύμα αγραμματοσύνης» είναι απόηχος μιας συζήτησης που γινόταν εκείνη την  περίοδο στην εκπαιδευτική κοινότητα, αλλά και από τις στήλες των εφημερίδων, που είχε ξεκινήσει από τις «αποκαλύψεις» για φοβερά γλωσσικά λάθη σε γραπτά φοιτητών, αν θυμάμαι καλά -ένας ηθικός πανικός παρόμοιος με εκείνον που είχαμε ζήσει (οι παλιότεροι) με την «αρωγή και ευδοκίμηση» το 1985. Τότε ακριβώς (Δεκ. 1928-Φεβρ 1929) ο Δημήτρης Γληνός είχε δημοσιεύσει τη μελέτη του «Το κύμα της αγραμματοσύνης» (‘αγραματωσύνης’ το έγραφε) που την είχα ανεβάσει στον  παλιό μου ιστότοπο,  τη σχολίασα σε άρθρο του ιστολογίου και υπάρχει και στο  Λογοτεχνικό ιστολόγιο.

Ως συνήθως εκσυγχρονίζω την ορθογραφία. Εδώ έκανα μια εξαίρεση, κράτησα τη γραφή «μιςς», ίσως επειδή  έχει το σπάνιο διπλό τελικό σίγμα, ίσως γιατί έτσι τονίζονται περισσότερο τα λογοπαίγνια. Διορθώνω το «σκωληκόβρητοι» διότι δεν νομίζω να το έκανε λάθος ο παππούς μου, όπως και ένα «αιθαιρίας» που έχει πιο κάτω.

ΚΥΜΑΤΑ

Ετελείωσε λοιπόν. Όλα εφεξής θα επέρχονται κατά κύματα. Κύμα ψύχους, κύμα αγραμματοσύνης, κύμα μιςς, κύμα μασκαράδων, κύμα χορών. Όλο κύματα. Και κάθε δεσποινίς πού αναγορεύεται εκάστοτε «μιςς» θα μπορεί να λέγεται δικαίως «η κόρη των κυμάτων». Κι επα­κολουθούν κατόπιν τρικυμιώδεις συζητήσεις και έριδες και μαγκούρες έστιν ότε για κάθε εκλογήν και κατεβάζονται από κονιορτοβριθή ράφια σκωληκόβρωτοι τό­μοι αισθητικής και δημιουργούνται κα­νόνες, εξάγονται συμπεράσματα και άν­θρωποι τέως φίλοι γίνονται μιςςητοί αμοιβαίως και βρίζονται.

Μηνολόγιον Μαρτίου έτους 2024

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως, αλλά όχι πάντα, την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

Να επισημάνω ότι δυο από τις μέρες του μήνα (23 και 29 Μαρτίου) τιμούν γεγονότα του οικογενειακού μας μικροκόσμου. (Και για να προλάβω ερωτήσεις, ο Χαράλαμπος Κανόνης ήταν γεωπόνος της Αγροτικής Τράπεζας και αδελφικός φίλος του παππού μου, που μαρτύρησε στη Χίο στις 29 Μαρτίου 1948, στα τριανταεννιά του χρόνια).

Πα  1	Ανακάλυψις της ραδιενεργείας υπό Ερρίκου Μπεκερέλ και γενέσιον Φρειδερίκου Σοπέν
Σα 2	Γενέσιον Αντωνίου Βιβάλντι
Κυ  3	† Νικολάου Γκόγκολ
Δε 4	Γενέσιον Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη
Τρ 5	† Ούγου Τσάβες
Τε 6	Μιχαήλ Αγγέλου γενέσιον. Και του Κιλελέρ.
Πε 7	Αριστοτέλους του Σταγειρίτου θανή
Πα 8	Παγκόσμια ημέρα των δικαιωμάτων της γυναίκας
Σα  9	Αναξαγόρου του φιλοσόφου
Κυ 10	† Γεωργίου Ζαμπέτα και Παγκόσμια ημέρα ασκαύλου
Δε 11	Ρωμαίου και Ιουλιέτας
Τρ 12	Άννας Φρανκ τελευτή εν τω στρατοπέδω και Σταύρου Κουγιουμτζή θανή
Τε 13	† Ίβο Άντριτς. Και λοκντάουν επέτειος.
Πε 14	Κοίμησις Καρόλου Μαρξ και Στεφάνου Χώκινγκ του ηλεκτρόμυθου. Και ημέρα του πι.
Πα 15	Γενέσιον Αγγέλου Σικελιανού, του υψιπετούς
Σα 16	† Μοδέστου Μουσόργκσκι του μουσουργού
Κυ 17	Του Εθνικού Θεάτρου
Δε 18	† Οδυσσέως Ελύτη
Τρ 19	Ταφή Ανδρέου Κάλβου  «είναι γλυκύς ο θάνατος μόνον όταν κοιμώμεθα εις την πατρίδα»
Τε 20	†Κοίμησις Ισαάκ Νεύτωνος
Πε 21	Παγκόσμια ημέρα ποιήσεως αλλά και εαρινή ισημερία.
Πα 22	† Ιωάννη Βόλφγκανγκ Γκαίτε
Σα 23	Άχθου Αρούρη, του αγνώστου ποιητού
Κυ 24	† Αδαμαντίου Κοραή. Και θανή Ιωάννη Ιατρού του Καλόψυχου.
Δε 25	Της Ελληνικής Επαναστάσεως
Τρ 26	† Λουδοβίκου φαν Μπετόβεν
Τε 27	Παγκόσμια ημέρα θεάτρου
Πε 28	Δημώνακτος του φιλοσόφου
Πα 29	Μαρτύριον Χαραλάμπους Κανόνη εν Χίω
Σα 30	Νικολάου Μπελογιάννη και των συν αυτώ τυφεκισθέντων
Κυ 31	Των εν Χίω υπό του Καραλή σφαγιασθέντων μυρίων

Ο Μάρτιος, όπως έχουμε ξαναπεί, ήταν αρχικά ο πρώτος μήνας του παλιού ρωμαϊκού ημερολογίου. Ήταν αφιερωμένος στον θεό Άρη (Mars), κάτι που ταίριαζε αφού τα χρόνια εκείνα οι εκστρατείες ξεκινούσαν την άνοιξη, και μάλιστα την πρώτη του Μάρτη γιόρταζαν το Armillustrum (Αρμιλούστριο) σε τέμενος του Άρη, γιορτή καθαγιασμού των όπλων.

Η ελληνική λοιπόν ονομασία του τρίτου μήνα της χρονιάς είναι δάνειο από τα λατινικά, όπως άλλωστε και όλα τα ονόματα των μηνών. Για να αναφέρουμε την άχρηστη πληροφορία της ημέρας, ο Μάρτιος είναι ένας από τους τρεις μήνες του χρόνου που η τουρκική του ονομασία είναι επίσης δάνειο από τα λατινικά, Mart (οι άλλοι δυο: Mayιs και Ağustos). Στα αγγλικά, το όνομα του μήνα, March, συμπίπτει με τη λέξη march που σημαίνει πορεία/εμβατήριο (μαρς) αλλά πρόκειται για απλή σύμπτωση -δεν υπάρχει ετυμολογική συγγένεια. Σύμφωνα δε με το γνωστό ανέκδοτο, στα λαρσινά ο Μάρτιος είναι επίσης Μαρτς, όπως στα αγγλικά.

Εφευρέσεις (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και περίπου έναν χρόνο, από τον Φεβρουάριο του 2023, έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ.

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες, ενώ κάποια άλλα περιέχονται σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό χρονογράφημα δημοσιεύτηκε περίπου τέτοιες μέρες  στον  Δημοκράτη της Μυτιλήνης,  πριν από 95 χρόνια, συγκεκριμένα στις 13 Φεβρουαρίου 1929, με τον υπέρτιτλο «Μυτιληναϊκοί περίπατοι», όπως τα περισσότερα. 

Θέμα του χρονογραφήματος  είναι ένα ειδησάριο που είχε δημοσιευτεί στις εφημερίδες της εποχής, ότι κάποιος ιερέας από τα Μέγαρα είχε πάρει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για ένα σχέδιο πλοίου με διπλό  πηδάλιο. Με αφορμή αυτή την παράξενη  είδηση,  ο χρονογράφος και ένας φίλος του πιάνουν έναν ελαφρώς σουρεαλιστικό διάλογο με φόντο το κρύο που επικρατούσε, που το είδαμε και στο προηγούμενο χρονογράφημα. 

Πράγματι, στο Εμπρός της 5.2.1929 βρήκα (αλλά δεν το αποθήκευσα) ειδησάκι για τον αγαθό λευίτη εκ Μεγάρων που πήρε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για πλοίο με διπλό πηδάλιο, με ειρωνική χροιά και χωρίς περισσότερες λεπτομέρειες. 

Η έκφραση «δεν  θέλει θεολογία» είναι υπαρκτή παλιότερη  παραλλαγή της «δεν θέλει φιλοσοφία». Δεν βρήκα, αν και έψαξα λίγο, για κάποιο ναυάγιο πλοίου με  το όνομα «Αριάδνη», ενώ δεν ξέρω ποιους είχε κατά νου ο φίλος του Βριάρεω όταν λέει για παπάδες που εφεύρανε το μπαρούτι και την  τυπογραφία. Ο Γουτεμβέργιος, τουλάχιστον, δεν  ήταν  ιερωμένος.

 

ΕΦΕΥΡΕΣΕΙΣ

Εσυνηθίσαμε να λέμε για κάθε εύκο­λο πράγμα: «αμ αυτό δε θέλει θεολο­γία!…» εννοούντες φυσικά ότι για κά­θε δύσκολο η θεολογία είναι απαραίτητος. Εις τούτο ακριβώς εστηρίχθη και ο Μεγαρίτης παπάς που κατέγινε τόσον επιτυχώς —κατά τας εφημερίδας— με τας ε­φευρέσεις, οι οποίες ωσάν δύσκολα πράματα οπού είναι θέλουν  και παραθέλουν «θεολογία». Εφεύρε λοιπόν ο σεβάσμιος Λευίτης το πλοίον με το διπλούν πηδάλιον, επιβαίνων του οποίου ημπορείς να φθάσεις συγχρόνως εις Μασσαλίαν και Κωνσιαντινούπολιν. H εφεύρεσίς του είναι κομμάτι ακατανόητος δι’ ημάς τους αμυήτους, αλλά πάντως έχει σπουδαιότητα μεγάλην, διότι λύει το πρόβλημα της ναυτιλίας, εφόσον κάθε ατμοπλοϊκή εταιρία θα διπλασιάσει τας γραμμάς της χωρίς να χρειασθεί νέα ατμόπλοια ή να αραιώσει τα δρομολόγιά της. Στηρίζεται δε επί του ότι εάν έχει έν ατμόπλοιον δεξιόν  και αριστερόν πηδάλιον θα ημπορεί να οδηγείται εις δύο διαφορετικά σημεία ταυτοχρόνως εφαρμόζον το ευαγγελικόν «μη γνώτω η δεξιά σου τι ποιεί η αριστερά σου». Δυστυχώς δεν μας ειπεν ο εφευρέτης εάν θα είναι διπλό  και το εισιτήριον για να μάθουμε εάν μας συμφέρει  και ατομικώς αυτή η εφεύρεσις.

Κρύο (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και περίπου έναν χρόνο, από τον Φεβρουάριο του 2023, έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ.

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες, ενώ κάποια άλλα περιέχονται σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό χρονογράφημα δημοσιεύτηκε περίπου τέτοιες μέρες  στον  Δημοκράτη της Μυτιλήνης,  πριν από 95 χρόνια, συγκεκριμένα στις 8 Φεβρουαρίου 1929, με τον υπέρτιτλο «Μυτιληναϊκοί περίπατοι», όπως τα περισσότερα. 

Φαίνεται ότι εκείνες τις μέρες επικρατούσε τσουχτερό κρύο στη Μυτιλήνη. Κατά σύμπτωση, είχαμε τις τελευταίες μέρες προβλήματα με το καλοριφέρ εδώ, οπότε συμπάσχω με τον  παππού. Αλλά βέβαια  το χρονογράφημα είναι για μένα πολύ συγκινητικό, επειδή ανάμεσα στην «οικιακή ποίηση» ο Βριάρεως αναφέρει και τα «ουά ουά του διαδόχου»,  που είναι βέβαια ο πατέρας μου,  ο οποίος τη μέρα που δημοσιεύτηκε το χρονογράφημα έκλεινε τον πρώτο μήνα ζωής του!

Το χρονογράφημα είναι πολύ σύντομο, αλλά το αφήνω μόνο του. Να πω όμως ότι η πυρήνα που αναφέρεται είναι τα κουκούτσια της ελιάς από το ελαιοτριβείο, τα οποία στη  Μυτιλήνη  χρησιμοποιούσαν για καύσιμο σε  σόμπες και μαγκάλια -εξ ου και το μεταγενέστερο ανέκδοτο, ότι η Μυτιλήνη θερμαινόταν με πυρηνική ενέργεια πολύ πριν από το Λος Άλαμος και τον Οπενχάιμερ,. 

Όμως, έστω και σύντομο, το χρονογράφημα με παίδεψε κάμποσο διότι δεν μπόρεσα να βρω το ποίημα του Παλαμά, αν  είναι του Παλαμά, που παραθέτει προς το τέλος ο παππούς μου. Στον ιστότοπο της Ανεμόσκαλας, όπου υπάρχουν όλα τα ποιήματα του Παλαμά με δυνατότητα συμφραστικής αναζήτησης, δεν βρίσκω τους στίχους «Τι  σέρνει ο γέρος απ’ το χέρι / τ’ ωραίο παιδί το καλοκαίρι», με καμιά από τις λέξεις τους, ενώ η φράση  «ωραίο παιδί» υπάρχει σε άλλους ποιητές του ιστότοπου αλλά χωρίς να ταυτοποιείται ο συγκεκριμένος στίχος. Ωστόσο, στα Google books βρίσκω  «Αθηναϊκή επιστολή» του Γρ. Ξενόπουλου, στη Διάπλασι των  Παίδων  προφανώς, όπου ο «Φαίδων» λέει ότι θα έρθει η άνοιξη, σέρνοντας απ’ το χέρι, όπως λέει ο ποιητής, «τ’ ωραίο παιδί, το καλοκαίρι». Άρα, ο στίχος υπάρχει και: ή ο παππούς μου θυμάται λάθος και δεν είναι του Παλαμά, ή για κάποιο λόγο το συγκεκριμένο ποίημα δεν έχει καταχωρηθεί στην Ανεμόσκαλα (ή για κάποιο λόγο δεν  πετυχαίνει η αναζήτηση, τι να πω). Κι  επειδή το  Γκουγκλ δεν βοηθάει περισσότερο, αναρωτιέμαι αν η δική σας συλλογική σοφία θα βοηθήσει στο ξεδιάλυμα του γρίφου, εννοώ στην ταύτιση των στίχων.

Επίσης, ο «φίλος Βουρδουλεύς», στον οποίο απευθύνεται ο Βριάρεως, είναι ο Τέρπανδρος Αναστασιάδης, ο διευθυντής και ιδιοκτήτης του Δημοκράτη, ο οποίος υπέγραφε τη στήλη του ως Βούρδουλας (ενώ κατά καιρούς εξέδιδε και σατιρική εφημερίδα με αυτόν τον τίτλο).

Σημειώνω και το πρόσφατο άρθρο του ιστολογίου για τα λεξιλογικά του κρύου.

ΚΡΥΟ

Κρύο φίλε μου, κρύο. Καιρός για περισσοτέρους του ενός_, και χαρά σε κείνον που ευμοιρεί τέτοιου τυχερού. Καλά λένε «από το σημειωμένο να φοβάσαι», αυτός ο κουτσοφλέβαρος μας ετάραξε κυριολεκτικώς. Οι φύσει λασπώδεις δρόμοι μας απέκτησαν ωραίους γυαλιστερούς κρυστάλλους και έτσι επετεύχθη ο εξωραϊσμός της πόλεως. Τώρα αν γλιστρούν μερικοί συμπολίται και σπάνε το κεφάλι τους είναι άλλο ζήτημα. Μπρος στα κάλλη τ’ είν’ οι πόνοι;

Χρόνια πολλά, κύριε Γρηγόρη!

Σήμερα γιορτάζει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος (ή Ναζιανζηνός) και μαζί του γιορτάζουν οι Γρηγόρηδες και οι Γρηγορίες. Ευκαιρία είναι λοιπόν να βάλουμε ένα ακόμα από τα ονοματολογικά άρθρα μας.

Βέβαια, θα πείτε, και θα έχετε δίκιο, ότι τελευταία έχουμε ασχοληθεί πολύ με ονόματα, αφού είχαμε τα 1164 αντρικά ονόματα και τα 1139 γυναικεία (τα οποία έχουν γίνει πολύ περισσότερα, ιδίως τα γυναικεία, χάρη  στις προσθήκες σας) -αλλά, από την άλλη, αφού οι Γρηγόρηδες και οι Γρηγορίες γιορτάζουν  σήμερα, λογικό είναι να  βάλουμε το άρθρο σήμερα.

Βέβαια, δεν γιορτάζουν  μόνο σήμερα οι Γρηγόρηδες. Σήμερα η εκκλησία τιμά τη μνήμη του Γρηγορίου Ναζιανζηνού, ενός από τους Τρεις Ιεράρχες, αλλά υπήρχε και ο Γρηγόριος Νύσσης, που γιόρταζε στις 10 Ιανουαρίου, καθώς και ο Γρηγόριος Παλαμάς, τον Νοέμβριο. Η  βασική όμως γιορτή είναι σήμερα.

Είπαμε, τιμάται ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός (329-390), από την Καππαδοκία, που ήταν και ποιητής, έγραψε επιγράμματα θρησκευτικού περιεχομένου. Μάλιστα όλο το 8ο βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας έχει δικά του ποιήματα, ενώ μπορείτε επίσης να διαβάσετε το Κατά γυναικών καλλωπιζομένων, που προτρέπει τις γυναίκες  να μην καλλωπίζονται (δεν είχε και μεγάλη απήχηση το μήνυμά του).

Στην κατάταξη του Χάρη Φουνταλή, με τη συχνότητα των ονομάτων, ο Γρηγόριος έχει την 30ή θέση στα ανδρικά ονόματα, ανάμεσα στον Φώτη  και στον Άγγελο. είναι δηλαδή όνομα μέσης συχνότητας. Η Γρηγορία βρίσκεται πολύ πιο κάτω, στην 180ή θέση των  γυναικείων.

Από την άλλη, σε έναν  πίνακα με τις  ονοματοδοσίες παιδιών στα χρόνια 2020-2022, που είχε δημοσιεύσει προ καιρού η Καθημερινή, ο Γρηγόριος βρίσκεται στην 45η θέση  των αντρικών και η Γρηγορία στην 240ή θέση των γυναικείων -άρα, υπάρχει τάση υποχώρησης του ονόματος. Η έρευνα του Φουνταλή έγινε το 2009, αν ξαναγινόταν σήμερα ίσως  έδινε ελαφρώς  διαφορετικά αποτελέσματα (ας πούμε, το αντρικό όνομα Άγγελος έχει μεγάλη δημοτικότητα τελευταία, είναι στη 10η θέση της ονοματοδοσίας 2020-22).

Το όνομα Γρηγόριος εμφανίζεται τους  πρώτους χριστιανικούς αιώνες, αν ερεύνησα καλά. Δεν το βρήκα σε προχριστιανικά κείμενα, αλλά δεν έχω κοιτάξει επιγραφές. Δεν έχει βέβαια άμεση χριστιανική αναφορά, έμμεση  μάλλον.

Ο  Γρηγόριος προέρχεται από το επίθετο «γρήγορος», το οποίο προήλθε από το ελληνιστικό «εγρήγορος». Αυτό με τη σειρά του προέρχεται από τον αρχαίο παρακείμενο εγρήγορα του ρήματος εγείρω, που είχε τη σημασία «έχω ξυπνήσει, έχω σηκωθεί». Από το εγρήγορα σχηματίστηκε νέος ενεστώτας ήδη στα αρχαία, εγρηγορώ, που έδωσε το ελληνιστικό γρηγορώ.

Σήμερα γρήγορος είναι ο ταχύς, αλλά αρχικά ήταν ο ξύπνιος, ο άγρυπνος και κατ’ επέκταση αυτός που επαγρυπνεί. Η ευαγγελική παραίνεση  «γρηγορείτε και προσεύχεσθε» (του Ιησού προς τους μαθητές του το βράδυ της σύλληψής του) ασφαλώς ήταν καθοριστική για την εμφάνιση και διάδοση του ονόματος Γρηγόριος. Το όνομα πέρασε από νωρίς στα λατινικά, Gregorius, και εκεί παρασυσχετίστηκε με τη λέξη grex-gregis, που σημαίνει «ποίμνιο» κι  έτσι συνδέθηκε ακόμα περισσότερο με τον Χριστιανισμό.

Ίσως γι’ αυτό, το όνομα Γρηγόριος ήταν δημοφιλέστατο για τους Πάπες της Ρώμης (το έχουν χρησιμοποιήσει 16 Πάπες, όσοι και το όνομα Βενέδικτος, ενώ στην πρώτη θέση είναι βέβαια ο Ιωάννης). Ο πρώτος από τους Πάπες αυτούς, ο Μέγας Γρηγόριος (590-604 στον θρόνο) έδωσε και τον όρο Γρηγοριανό μέλος, ενώ σε έναν άλλο Πάπα Γρηγόριο, τον 13ο,  χίλια χρόνια μετά, χρωστάμε το Γρηγοριανό ημερολόγιο, που είναι αυτό που έχουμε και σήμερα. Υπήρξαν και άλλοι μεγάλοι θεολόγοι με το όνομα αυτό,  όπως ο Γρηγόριος της Τουρ.

Έτσι, το ελληνικό Γρηγόριος  έχει αντίστοιχα σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες, μερικά από τα οποία έχουν αλλαγές εξαιτίας των φωνητικών κανόνων κάθε γλώσσας -ας πούμε, στα εσθονικά είναι Reigo, διότι οι Εσθονοί, όπως και οι Φινλανδοί, οι Τσέχοι και οι Λευκορώσοι (Ρυχόρ) δεν αγαπούν τα συμφωνικά συμπλέγματα στην αρχή των λέξεων. Στα ουγγρικά, είναι Gergely. Πριν από καμιά δεκαριά χρόνια, ο Παναθηναϊκός είχε πάρει έναν σέντερ φορ που αποδείχτηκε ημίπαλτο, τον  Ρούντολφ Γκέργκελι, του οποίου το μικρό όνομα ήταν  το  Γκέργκελι, Γρηγόρης δηλαδή, αλλά οι Ούγγροι το βάζουν πάντα στο τέλος.

Στις ΗΠΑ, η δημοτικότητα του ονόματος Gregory εκτινάχθηκε χάρη στον ηθοποιό Γκρέγκορι Πεκ -έφτασε στην πρώτη 25άδα στις  δεκαετίες 1950-60, αλλά έχει πλέον πέσει πάρα πολύ.

Μεγάλη διάδοση έχει το όνομα στην Αρμενία, με τη μορφή Κιρκόρ (και Κρικόρ), επειδή ο Άγιος Γρηγόριος ο Φωτιστής (περ. 257 – περίπου 331) ήταν αυτός που διέδωσε τον Χριστιανισμό στην Αρμενία  και ο πρώτος επίσημος επικεφαλής της Αρμενικής Αποστολικής Εκκλησίας. Το όνομα άλλωστε το έχουν και πολλοί Έλληνες αρμενικής καταγωγής, όπως στο πασίγνωστο μπουγατσατζίδικο του Ηρακλείου.

Τα επίσημα ονόματα είναι Γρηγόριος και Γρηγορία, αλλά βέβαια για το αντρικό χρησιμοποιούμε σχεδόν πάντα τον  τύπο «Γρηγόρης» ή, ιδίως παλιότερα, τον τύπο Γληγόρης (αλλά και το επίθετο γρήγορος έχει λαϊκό τύπο γλήγορος), και από εκεί Ληγόρης. Να σημειώσουμε και τους συντομευμένους τύπους Γόρης και Γόλης. Η Γρηγορία δεν ξέρω αν έχει άλλα χαϊδευτικά εκτός από τα πολλαπλών  χρήσεων Ρία ή Ρίτσα (από το υποκοριστικό Γρηγορίτσα).

Λαϊκή αστρονομία (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και περίπου έναν χρόνο, από τον Φεβρουάριο του 2023, έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ.

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες, ενώ κάποια άλλα περιέχονται σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό χρονογράφημα δημοσιεύτηκε περίπου τέτοιες μέρες  στον  Δημοκράτη της Μυτιλήνης,  πριν από 95 χρόνια, συγκεκριμένα στις 29 Ιανουαρίου 1929, με τον υπέρτιτλο «Μυτιληναϊκοί περίπατοι», όπως τα περισσότερα. 

Είναι μάλλον σύντομο, αλλά το αφήνω μόνο του, μια και (ομολογώ) βαριέμαι να σκανάρω και δεύτερο χρονογράφημα.

Προς το τέλος του χρονογραφήματος, ο παππούς μου κάνει αναφορά στο(ν) Μπαλούκ-χανά. Αυτό είναι βέβαια τουρκικό, μπαλούκ (Balιk) το ψάρι και χανά ή χανέ το μέρος όπου κατασκευάζεται ή υφίσταται κατεργασία ή αποθηκεύεται κάτι. Δεν ξέρω αν διαφέρει από το Μπαλούκ παζάρ, αλλά σε αναφορές για  άλλες πόλεις έχω βρει ότι Μπαλούκ χανά/χανέ είναι η Ψαραγορά. Ίσως να πρόκειται για την Ιχθυόσκαλα, δηλ. την ψαραγορά χονδρικής,  δεν ξέρω. 

Επίσης, στην αρχή του κομματιού, ο Βριάρεως λέει ότι ο ένας από τους ψαράδες πουλούσε τα ψάρια «στην τρέχουσα τιμή του ραδίου». Πανάκριβα θα εννοεί, αλλά δεν είναι καθαρή σε μένα η αναφορά. 

Προσέξτε, τέλος, ότι ο Βριάρεως χρησιμοποιεί τη λέξη «καιροσκόπος» με την αρχική σημασία, αυτού που μελετάει τα καιρικά φαινόμενα, όχι την  επικρατέστερη σημερινή.

Λαϊκή αστρονομία

Παρ’ όλον το ότι ήμην εκτεθειμένος εις σοβαρότατον κίνδυνον και, κυριολεκτικώς «επί ξυρού ακμής», όπως έλεγαν οι πρόγονοι, δηλαδή είχα εμπιστευθεί την κεφαλήν μου εις την αιχμήν του ξυραφίου νεαροτάτου κουρέως, εν τούτοις δεν είχα χάσει τελείως την ψυχραιμίαν μου. Άλλως τε μ’ αυτό το κρύο μπορεί κανείς ν’ αποκτήσει όσην ψυχραιμίαν θέλει, όταν μάλιστα ξυρίζεται εις παραλιακόν κουρείον με ανοικτήν πόρταν και θερμαινόμενον μόνον από τη φωτιά… των σιγάρων των καλφάδων, που έχουν την κακήν συνήθειαν να σου φυσούν τον καπνό κατάμουτρα.

Διετήρουν λοιπόν κάποιαν σκιάν από το ηθικόν μου, η οποία μου επέτρεπε να παρακολουθώ την συζήτησιν δυο εν κινδύνω συναδέλφων. Ήσαν, καθώς κατάλαβα, ψαράδες, ο είς δε ήτο αλιεύς ιχθύων και ο άλλος, όπως ο Απόστολος Πέτρος, αλιεύς ανθρώπων. Τουτέστιν ο ένας έπιανε τα ψάρια και ο άλλος αγκιστρεύων τους πελάτας τα επώλει εις την τρέχουσαν τι­μήν του ραδίου.

Η συζήτησίς των αφεώρα τον επικρατούντα καιρόν και το δυνατόν ή μη της αλιείας. Ωμίλουν δηλαδή περί ανέμων και υδάτων, όπως οι βουλευταί, μόνον που η κουβέντα τους είχε κάποιο περιεχόμενον. Αδιαφορούντες διά την παρουσίαν ενός τρίτου, εξέθετον «φόρα» όλα τα μυστικά τού επαγγέλματος, παρεκκλίνοντες κάπου-κάπου και εις γενικοτέρας φύσεως θέματα, ενδιαφέροντα αρκετά και τους βιολόγους. Δηλαδή περί διατηρήσεως τεθνεώτων ιχθύων εις τον πάγον, περί διαφόρων τρόπων φρεσκαρίσματος ψαριών που είχον προ καιρού εγκαταλείψει την υγράν κοιτίδα των, περί της σχέσεως του αθώου ιχθύος με την δυναμίτιδα ή περί του πώς οι άφωνοι ζώντες ιχθείς ημπορούν να «μιλάνε» εις το ιχθυοπωλείον, έστω και αν επέρασαν αρκεταί ημέρες αφ’ ής παρέδωσαν το πνεύμα των. Και κατέληγον πάντοτε εις το φλέγον ή μάλλον εις το «ψύχον» ζήτημα. Εις τον καιρόν και την ολεθρίαν επίδρασιν στις «δουλειές».

Μανιάτικες δοξασίες περί βρικολάκων (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και κάμποσο καιρό, από τον Φεβρουάριο του 2023, έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ, πριν από τις γιορτές, διότι οι προηγούμενες Τρίτες ήταν σημαδιακές και δεν βάλαμε χρονογράφημα.

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες, ενώ κάποια άλλα περιέχονται σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό χρονογράφημα δημοσιεύτηκε περίπου τέτοιες μέρες  στον  Δημοκράτη της Μυτιλήνης,  πριν από 95 χρόνια, συγκεκριμένα στις 27 Ιανουαρίου 1928. Δεν έχει τον υπέρτιτλο «Μυτιληναϊκοί περίπατοι», όπως τα περισσότερα, αλλά «Λαογραφικά», και πράγματι αναφέρεται σε δοξασίες της  Μάνης  περί βρικολάκων. Ανήκει σε μια ολιγομελή ομάδα χρονογραφημάτων με μανιάτικο θέμα, ένα από τα οποία είναι και αυτό για την  Κάλλιαζη, που θα το βάλω κάποια άλλη φορά. Θα μπορούσα να το χαρακτηρίσω και επιφυλλίδα, διότι είναι σαφώς εκτενέστερο από τα περισσότερα «μυτιληναϊκά» χρονογραφήματα, αφού πλησιάζει  τις 1100 λέξεις. 

Το  «ουρλιατά» δεν ξέρω αν  είναι εκούσιο ή τυπογραφικό λάθος, το άφησα όπως ήταν. Στους βρικόλακες (έχω εκσυγχρονίσει την ορθογραφία) θα πρέπει να αφιερώσουμε άρθρο, έχουν ενδιαφέρουσα ετυμολογία.

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ

Μανιάτικες  δοξασίες περί  βρικολάκων

Σε κάθε μέρος που ανθεί η θρησκεία, ανθεί ανάλογα, κατά την ιδέα μου, και η πίστη σέ διαδόσεις για φαντάσματα, βρικολάκους, καλικαντζάρους και λοιπά. Έτσι στη Μάνη, που οι άνθρωποι είναι κατ’ εξοχήν θρήσκοι —ανεξαρτήτως αν είναι λιγάκι μαχαιράδες— η δεισιδαι­μονία βρίσκεται σε μεγάλην άνθηση.

Οι διαδόσεις για φαντάσματα και βρικολάκους μεταδίδονται από παπού σε ’γγόνι και πιστεύονται περισσότερο απ’ όσο μπορεί κανείς να φανταστεί.

Επειδή όμως υπάρχουν και πολλοί «που το λέει ή καρδούλα τους» και που, είτε από φυγοδικία είτε εξ αιτίας της δουλειάς τους, νυχτοπερπάτησαν πολύ, μα ποτές δε βρέθηκαν μπρος σε φαντά­σματα, αντίθετα σ’ αυτούς πού βλέπουν όποια νύχτα βγουν απ’ το σπίτι τους, κά­ποτε δε και μέρα μεσημέρι, γι’ αυτό διαιρέθηκαν οι άνθρωποι σε δυο κατηγο­ρίες. Τους «αλαφροΐσκιωτους» και τους «βαρυοΐσκιωτους». Οi πρώτοι βλέπουνε κι οι δεύτεροι όχι.

Μα και τα φαντάσματα κι οι βρικολάκοι έχουνε κατηγορίες και ώρες εξόδου.

Οι μοιραίοι (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και κάμποσο καιρό, από τον Φεβρουάριο, έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ. 

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες, ενώ κάποια άλλα περιέχονται σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό χρονογράφημα δημοσιεύτηκε τέτοιες μέρες  στον  Δημοκράτη της Μυτιλήνης, πριν από 95 χρόνια, συγκεκριμένα στις 8 Δεκεμβρίου 1928. Δεν έχει τον υπέρτιτλο «Μυτιληναϊκοί περίπατοι», όπως τα περισσότερα, αλλά «Αναμνήσεις», αφού περιγράφει μια ταβέρνα στην Αθήνα, όπου συχνάζουν μάγκες -θέμα εξωτικό για τους αναγνώστες. Μια άλλη διαφορά είναι πως το σημερινό χρονογράφημα είναι σαφώς εκτενέστερο από τα περισσότερα «μυτιληναϊκά», περίπου 1100 λέξεις. 

To «εν κρεπάλη μέθη» στο τέλος του χρονογραφήματος θεώρησα πως είναι εσκεμμένη ανορθογραφία και δεν το διόρθωσα. 

Οι μοιραίοι

Δεν πρόκειται για το γνωστό αριστουργηματάκι του Βάρναλη. Για να μιλήσει κανείς για στίχους πρέπει ή να ’ναι πολύ γερός ή πολύ ανόητος, και κολακεύομαι να πιστεύω πως δεν είμαι απ’ το δεύτερο μια και —δυστυχώς— δεν είμαι απ’ το πρώτο.

Αλλού λοιπόν πρέπει ν’ αναζητηθεί η εξήγηση της επιγραφής. Ακολουθήστε με νοερώς σ’ ένα μικρό ταξιδάκι μέχρι την Αθήνα.

Δεν πρόκειται να περάσουμε θάλασσα και ούτε καν να μπούμε στο «Μαίρη Μ.» ή σε κανένα άλλο βαπόρι, ώστε μη σας τρομάξει η δεκεμβριάτικη κακοκαιρία. Είναι η αλήθεια πως διαβάζοντας μπορείτε το ίδιο να πάθετε ναυτία, σα να ταξιδεύατε στ’ αλήθεια, μα σάς παρακαλώ να προσπαθήσετε να συγκρατηθείτε. Η διήγηση θα ’ναι λίγη και σκέτη χωρίς πολλά σχήματα λόγου και «ύφος» γιατί ο γράφων είναι υποχείριος του Κερδώου Ερμού κι όχι του Λογίου.

Φτάνουμε λοιπόν στην Αθήνα και βγαίνουμε στο Μοναστηράκι. Περνάμε ­πίσω από τη σιδηροδρομική γραμμή, σε κάποιο δρόμο που δεν έχει μπόλικες ταμπέλες ώστε το όνομά του είναι γνωστό μόνο στους χρεωφειλέτες των κατοίκων του. Σε μάς άλλωστε δεν πολυχρειάζεται, ξέρουμε πού πάμε.

Μια γνώριμη πόρτα ενός υπογείου φωτίζεται αμυδρά (γιατ’ είναι νύχτα) από ένα μικρό φανάρι που τρεμοσβήνει σα να μας κάνει νόημα.

Ζυγώνουμε και κατεβαίνουμε καμιά δεκαριά σκαλιά «υπό την επιφάνειαν της γης», σκύβοντας μη χτυπήσουμε σε κάτι καδρόνια που απειλούν το κούτελο του απρόσεχτου επισκέπτη. Τα σκαλοπάτια είναι πέτρινα αν και καταχρηστικώς λέγουνται μαρμάρινα κι είναι πολύ γλιστερά απ’ τη λάσπη που αφήνει κάθε παπούτσι που ανεβοκατεβαίνει —γιατ’ είναι χειμώνας κι ο δρόμος είναι, καληώρα σαν τους δικούς μας, πολύ λασπωμένος…

Το δέσιμο του γαϊδάρου (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και κάμποσο καιρό, από τον Φεβρουάριο, έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ. 

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες, ενώ κάποια άλλα περιέχονται σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό χρονογράφημα δημοσιεύτηκε τέτοιες μέρες  στον  Δημοκράτη της Μυτιλήνης, πριν από 95 χρόνια, συγκεκριμένα στις 25 Νοεμβρίου 1928, με τον υπέρτιτλο «Μυτιληναϊκοί περίπατοι». Είναι κι αυτό πολύ σύντομο, λίγο περισσότερο από 300 λέξεις μονάχα και έχει αφορμή ένα ειδησάκι του αστυνομικού δελτίου, ότι σε κάποιο χωριό της Μυτιλήνης μια χωριάτισσα συνελήφθη ή κάτι τέτοιο επειδή  έδεσε το γαϊδούρι της, ίσως με τρόπο που ταλαιπωρούσε το ζώο. (Μου κάνει κάποια εντύπωση  ότι πριν από 100 σχεδόν χρόνια υπήρχε, αλλά και εφαρμοζόταν, η σχετική νομοθεσία). Με αυτή την αφορμή, ο Βριάρεως χαριτολογεί πάνω στη  γνωστή έκφραση «έδεσε το γάιδαρό του».

Θα μπορούσα να το συνδυάσω με κάποιο άλλο, προτίμησα όμως να γράψω  μερικά πράγματα, στο τέλος, για την έκφραση πάνω στην  οποία στηρίζεται το χρονογράφημα, μεταξύ άλλων για να δω αν λέγεται σήμερα.

Το δέσιμο του γαϊδάρου

Άλλοτε ο ευνοηθείς από τον συμπαθή Γεώργιον Σταύρον εξωτερίκευε την υψίστην ευδαιμονίαν του διά της εξής φράσεως.

— Εμένα μη με κλαίτε. Εγώ έδεσα πια το γάιδαρό μου.

Και με το δέσιμο του γαϊδάρου εσυμβολίζετο επαρκώς ο πρώτος αριθμός του λαχείου, ο θάνατος βαθυπλούτου θείου εν Αμερική, η εξασφάλισις μικρού τινος αριθμού εκατομμυρίων εις το χρηματιστήριον ή η επιτυχία σεβαστής προικός ή κρατικής υποτροφίας.

Ο Γάιδαρος, ο φιλοσοφικότατος αυτός σύντροφος του πλάνητος μανάβη, δεν εδίστασε να  σηκώνει με αποστολικήν αυταπάρνησιν όχι μόνον τες κόφες των εδωδίμων αλλά και ένα σωρό συμβολισμούς· άμα δε, και να χρησιμεύει ως βαρόμετρον του ονηλάτου, εννοούντος από κάτι  -κατά το γνωστόν ανέκδοτον- αν θα κάμει καλή μέρα ή όχι.

Σήμερα όμως εις την πεζότητα που εισήλασε με την πρόοδον των αυτοκινήτων ο γάιδαρος αρχίζει να απολακτίζει τα βάρη του ως εν μηνί Μαΐω τα κοφίνια -μόλις αντίκριζε την ωραίαν του- και να αποβάλλει τας συμβολικάς εννοίας που τον  εφόρτωσε η λαϊκή σοφία. Ο σημερινός αιών αγαπά πολύ τας κυριολεξίας και η δήλωσις ενός ευτυχούς ότι «έδεσε τον γάιδαρό του» αποτελεί αυτόχρημα κίνδυνον διά τον λέγοντα.