Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία

Το ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου, για τη γλώσσα, τη λογοτεχνία και… όλα τα άλλα

Posts Tagged ‘Τέρπανδρος Αναστασιάδης’

Κρύο (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Posted by sarant στο 6 Φεβρουαρίου, 2024

Εδώ και περίπου έναν χρόνο, από τον Φεβρουάριο του 2023, έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ.

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες, ενώ κάποια άλλα περιέχονται σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό χρονογράφημα δημοσιεύτηκε περίπου τέτοιες μέρες  στον  Δημοκράτη της Μυτιλήνης,  πριν από 95 χρόνια, συγκεκριμένα στις 8 Φεβρουαρίου 1929, με τον υπέρτιτλο «Μυτιληναϊκοί περίπατοι», όπως τα περισσότερα. 

Φαίνεται ότι εκείνες τις μέρες επικρατούσε τσουχτερό κρύο στη Μυτιλήνη. Κατά σύμπτωση, είχαμε τις τελευταίες μέρες προβλήματα με το καλοριφέρ εδώ, οπότε συμπάσχω με τον  παππού. Αλλά βέβαια  το χρονογράφημα είναι για μένα πολύ συγκινητικό, επειδή ανάμεσα στην «οικιακή ποίηση» ο Βριάρεως αναφέρει και τα «ουά ουά του διαδόχου»,  που είναι βέβαια ο πατέρας μου,  ο οποίος τη μέρα που δημοσιεύτηκε το χρονογράφημα έκλεινε τον πρώτο μήνα ζωής του!

Το χρονογράφημα είναι πολύ σύντομο, αλλά το αφήνω μόνο του. Να πω όμως ότι η πυρήνα που αναφέρεται είναι τα κουκούτσια της ελιάς από το ελαιοτριβείο, τα οποία στη  Μυτιλήνη  χρησιμοποιούσαν για καύσιμο σε  σόμπες και μαγκάλια -εξ ου και το μεταγενέστερο ανέκδοτο, ότι η Μυτιλήνη θερμαινόταν με πυρηνική ενέργεια πολύ πριν από το Λος Άλαμος και τον Οπενχάιμερ,. 

Όμως, έστω και σύντομο, το χρονογράφημα με παίδεψε κάμποσο διότι δεν μπόρεσα να βρω το ποίημα του Παλαμά, αν  είναι του Παλαμά, που παραθέτει προς το τέλος ο παππούς μου. Στον ιστότοπο της Ανεμόσκαλας, όπου υπάρχουν όλα τα ποιήματα του Παλαμά με δυνατότητα συμφραστικής αναζήτησης, δεν βρίσκω τους στίχους «Τι  σέρνει ο γέρος απ’ το χέρι / τ’ ωραίο παιδί το καλοκαίρι», με καμιά από τις λέξεις τους, ενώ η φράση  «ωραίο παιδί» υπάρχει σε άλλους ποιητές του ιστότοπου αλλά χωρίς να ταυτοποιείται ο συγκεκριμένος στίχος. Ωστόσο, στα Google books βρίσκω  «Αθηναϊκή επιστολή» του Γρ. Ξενόπουλου, στη Διάπλασι των  Παίδων  προφανώς, όπου ο «Φαίδων» λέει ότι θα έρθει η άνοιξη, σέρνοντας απ’ το χέρι, όπως λέει ο ποιητής, «τ’ ωραίο παιδί, το καλοκαίρι». Άρα, ο στίχος υπάρχει και: ή ο παππούς μου θυμάται λάθος και δεν είναι του Παλαμά, ή για κάποιο λόγο το συγκεκριμένο ποίημα δεν έχει καταχωρηθεί στην Ανεμόσκαλα (ή για κάποιο λόγο δεν  πετυχαίνει η αναζήτηση, τι να πω). Κι  επειδή το  Γκουγκλ δεν βοηθάει περισσότερο, αναρωτιέμαι αν η δική σας συλλογική σοφία θα βοηθήσει στο ξεδιάλυμα του γρίφου, εννοώ στην ταύτιση των στίχων.

Επίσης, ο «φίλος Βουρδουλεύς», στον οποίο απευθύνεται ο Βριάρεως, είναι ο Τέρπανδρος Αναστασιάδης, ο διευθυντής και ιδιοκτήτης του Δημοκράτη, ο οποίος υπέγραφε τη στήλη του ως Βούρδουλας (ενώ κατά καιρούς εξέδιδε και σατιρική εφημερίδα με αυτόν τον τίτλο).

Σημειώνω και το πρόσφατο άρθρο του ιστολογίου για τα λεξιλογικά του κρύου.

ΚΡΥΟ

Κρύο φίλε μου, κρύο. Καιρός για περισσοτέρους του ενός, και χαρά σε κείνον που ευμοιρεί τέτοιου τυχερού. Καλά λένε «από το σημειωμένο να φοβάσαι», αυτός ο κουτσοφλέβαρος μας ετάραξε κυριολεκτικώς. Οι φύσει λασπώδεις δρόμοι μας απέκτησαν ωραίους γυαλιστερούς κρυστάλλους και έτσι επετεύχθη ο εξωραϊσμός της πόλεως. Τώρα αν γλιστρούν μερικοί συμπολίται και σπάνε το κεφάλι τους είναι άλλο ζήτημα. Μπρος στα κάλλη τ’ είν’ οι πόνοι;

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »

Posted in Άχθος Αρούρης, Μυτιλήνη, Ποίηση, Χρονογραφήματα | Με ετικέτα: , , , , , | 128 Σχόλια »

Τα γραφεία του Δημοκράτου (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Posted by sarant στο 8 Αυγούστου, 2023

Εδώ και κάμποσο καιρό, από τον Φεβρουάριο, έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ. 

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες, ενώ κάποια άλλα περιέχονται σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό χρονογράφημα δημοσιεύτηκε στις 24 Αυγούστου 1928 με τον  υπέρτιτλο «Μυτιληναϊκοί περίπατοι», οπότε είναι κάπως επίκαιρο μια και μας βασανίζει ζέστη ανάλογη με εκείνην  που βασάνιζε τους  Μυτιληνιούς πριν από 95 χρόνια.

Είναι από τα πρώτα που έγραψε ο παππούς μου στον  Δημοκράτη. Περιγράφει  τα γραφεία της εφημερίδας και ταυτόχρονα  διορθώνει τα τυπογραφικά λάθη που είχαν γίνει σε προηγούμενο σατιρικό του στιχούργημα. Στο τετράδιο του παππού με τα «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα» υπάρχει και το σατιρικό στιχούργημα, παρωδία  επιτάφιου θρήνου για τους αποτυχόντες των εκλογών, οπότε το βάζω κι αυτό στο τέλος. 

Να σημειωθεί ότι η εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης είχε μόλις εκδοθεί, αφού το πρώτο του φύλλο κυκλοφόρησε στις 5 Αυγούστου 1928. Εκδόθηκε από τον Τέρπανδρο Αναστασιάδη, προσωπικό φίλο του Γεωργίου Παπανδρέου, ενόψει των εκλογών της 19ης Αυγούστου 1928, επειδή οι άλλες εφημερίδες της Μυτιλήνης ήταν αντίθετες με τον Γεώργιο Παπανδρέου, που ήταν ο επικεφαλής του βενιζελικού ψηφοδελτίου στην  περιφέρεια  Λέσβου, και υποστήριζαν το ανεπίσημο βενιζελικό ψηφοδέλτιο, που απαρτιζόταν από ντόπιους βενιζελικούς (ενώ ο Παπανδρέου,  που εκλεγόταν τότε στη  Λέσβο, ήταν «ξενομερίτης»). Περισσότερα μπορείτε να  διαβάσετε εδώ.

ΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΟΥ

Από φούρνον άρχεται και εις φούρνον καταλήγει η εις τα γραφεία του «Δη­μοκράτου» άγουσα ατραπός ή γιδόστρατο. Ακολουθήσατέ με νοερώς αγαπητοί αναγνώσται διά να πεισθείτε ότι στοι­χίζει πολύ ακριβά η ηδονή να βλέπετε το όνομά σας τυπωμένον εις τας στήλας του «Δημοκράτου» —και μάλιστα χωρίς τελικόν σίγμα.

Αναχωρούμεν υπό θερμοκρασίαν 51° Κελσίου από τον ομφαλόν τής πόλεως ήτοι τον Κήπον, με κατεύθυνσιν προς την Αγίαν Ειρήνην. Την διερχόμεθα και όταν φθάσομεν εις τον φούρνον στρέφομεν δεξιά και ανερχόμεθα ανώνυμον οδόν ήν κοσμεί η επιγραφή του ιατρού κ. Ηπιώτη. Πειθόμεθα ότι «η ποιότη» των υπ’ αυτού κατασκευαζομένων οδόντων είναι αρίστη και ότι βγά­νει τα δόντια με «ηπιότη» και παρερχόμεθα.

Ο ιδρώς ρέων ακατασχέτως ως δημη­γορία εισαγγελέως μάς περιλούει από ψαθακίου μέχρις υποδημάτων και αφήνομεν όπισθέν μας υγρά ίχνη διαβάσεως ως υδροφόρον βυτίον.

Φθάνοντες εις τον άλλον φούρνον στρέφομεν και πάλιν δεξιά ως αυτοκίνητον προ αστυφύλακος και εισερχόμεθα εις υψηλήν πύλην. Ακολούθως ανερχόμεθα ξυλίνην παχυτάτην σανίδα —μαδέρι καλούμενον κοινώς— και φθάνομεν προ του κ. Διευθυντού «σα βρεμένες γάτες» και κόκκινοι ως χείλη ηθοποιών.

Ο κ. Αναστασιάδης κολυμβών εις πέ­λαγος λευκών και μουντζουρωμένων χαρ­τιών ανακύπτει και απλώνει μειδιών την χείρα του . . . ίνα λάβει την σύνεργασίαν μας.

Κατόπιν κύπτει πάλιν επί των χαρτίων ενώ ημείς κατοπτριζόμενοι εις το στίλβον κρανίον του διορθώνομεν την κόμμωσίν μας και αρχίζομεν συζήτησιν με τους πλημμυρούντας το γραφείον ρεπόρ­τερ, τυπογράφους ή φίλους της εφημερίδος, προθυμοτάτους διά συμβουλάς επί παντός θέματος, σοφάς γνώμας και παντοδαπάς πληροφορίας.

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »

Posted in Άχθος Αρούρης, Εφημεριδογραφικά, Εκλογές, Μυτιλήνη, Μεσοπόλεμος, Χρονογραφήματα | Με ετικέτα: , , , , , | 113 Σχόλια »

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 5 – Η κατάληψη της Λέσβου από τους Γερμανούς

Posted by sarant στο 11 Ιουνίου, 2019

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή πέμπτη συνέχεια περνάμε στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, «Ο αγωνιστής» και στο πρώτο κεφάλαιό του.

 

Η κατάληψη της Λέσβου από τους γερμανούς

Ήταν που μας δέσαν το κορμί
ήταν που μας κλέψαν το ψωμί,
πήρανε το σάλιο από το στόμα.

Ήταν που μας κόψαν τη φωνή
τύραννοι, φονιάδες μακρυνοί,
που μας ματοκύλισαν στο χώμα.

Ένα μήνα από τη γερμανική επίθεση, μια βδομάδα μετά την κατάληψη της Αθήνας και δεκάξι μέρες πριν αρχίσει η μάχη της Κρήτης, οι γερμανοί φτάσανε στη Μυτιλήνη. Στις 4 Μαΐου 1941 γερμανικά στρατεύματα, που τα μεταφέρανε δυο οπλιταγωγά, με τη συνοδεία τριών ιταλικών πολεμικών, αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Μυτιλήνης, ενώ το πρωί της ίδιας μέρας άλλα τμήματά τους είχαν αποβιβαστεί στο Μόλυβο, από όπου, διασχίζοντας το νησί, έφτασαν και από ξηράς στην πρωτεύουσα.

Το τάγμα των αγυμνάστων, η μόνη στρατιωτική δύναμη, που βρισκόταν στο νησί, είχε πάρει εντολή να μην προβάλει αντίσταση. Στο μήνα, που προηγήθηκε της κατάληψης, κάθε στρατιωτική και πολιτική υπηρεσία στη Λέσβο αποδιοργανώθηκε. Κατά τα μέσα Απριλίου φτάσανε με κάθε πλωτό μέσο πολυάριθμα τμήματα του ελληνικού στρατού της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, που είχαν αποκοπεί εκεί μετά την κατάληψη από τους γερμανούς της Θεσσαλονίκης. Μόνο που δεν ήταν στρατός, αλλά ασύνταχτα μπουλούκια, τα περισσότερα χωρίς τον οπλισμό τους, χωρίς τους αξιωματικούς τους, χωρίς ηθικό και χωρίς πειθαρχία. Εντύπωση προκάλεσε ένα μικρό στρατιωτικό τμήμα, μια διμοιρία ή κάτι τέτοιο, που βγήκε από το καΐκι, που την έφερε, πειθαρχικό, με τον οπλισμό του, μ’ ένα λοχία επικεφαλής. Παρατάχτηκε στην προκυμαία και κατόπιν προχώρησε με τα όπλα «αναρτήσατε» και με στρατιωτικό βήμα προς το φρουραρχείο.

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »

Posted in Βιογραφίες, Δημήτρης Σαραντάκος, Κατοχή, Μυτιλήνη, Πρόσφατη ιστορία | Με ετικέτα: , , | 124 Σχόλια »