Χαλαρά στις κάλπες

Χτες ταξίδευα, οπότε δεν προλάβαινα να γράψω άρθρο. Σε τέτοιες περιπτώσεις, καταφεύγω συνήθως στη λύση της αναδημοσίευσης κάποιου παλιότερου άρθρου -και αυτό θα κάνω και σήμερα. Κι επειδή μεθαύριο έχουμε εκλογές, αναδημοσιεύω ένα άρθρο εκλογικό ή μάλλον λεξιλοεκλογικό, που αρχικά είχε δημοσιευτεί μερικές μέρες πριν από τις εκλογές του 2014. Το έχω επικαιροποιήσει βέβαια σε σχέση με τις αναφορές στα πολιτικά πράγματα.

Μεθαύριο ψηφίζουμε, και όχι σε μία αλλά σε τρεις ή τέσσερις κάλπες: ψηφίζουμε για τις ευρωπαϊκές εκλογές και για τον πρώτο γύρο των αυτοδιοικητικών εκλογών. Και οι μεν αυτοδιοικητικές εκλογές έχουν τοπικό χαρακτήρα, αν εξαιρέσουμε τους μεγάλους δήμους και τις περιφέρειες, αλλά στις ευρωεκλογές συμμετέχουν τα πολιτικά κόμματα, που πρόκειται να αναμετρηθούν και στις βουλευτικές εκλογές του φθινοπώρου.

Λένε για τις ευρωπαϊκές εκλογές, σε αντιδιαστολή με τις βουλευτικές, ότι χαρακτηρίζονται από τη λεγόμενη «χαλαρή ψήφο». Εφόσον δεν θα αναδείξουν δηλαδή κυβερνηση της χώρας, θεωρείται ότι ο ψηφοφόρος ψηφίζει σε αυτές πιο ελεύθερα, χωρίς να σκέφτεται διλήμματα. Κι αυτό ίσως επιβεβαιώνεται αν πάμε με το λεξικό, αφού η βασική μεταφορική σημασία της λέξης χαλαρός είναι «αυτός που αφήνει περιθώρια ανεξαρτησίας, ελευθερίας ή ελευθεριότητας».

Πρόσφατα ο Κ. Μητσοτάκης διαφώνησε με την ιδέα της χαλαρής ψήφου και υποστήριξε ότι «σε αυτή την κάλπη δεν έχει θέση η χαλαρή ψήφος» ενώ αλλού γράφτηκε ότι «χαλαρή ψήφος σημαίνει ψήφος στον Τσίπρα». Όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας, δηλαδή.

Επειδή όμως εμείς εδώ λεξιλογούμε, θα πούμε λίγο περισσότερα για τη λέξη ‘χαλαρός’. Είναι αρχαία λέξη και διατηρήθηκε μέσα στα χρόνια απαράλλαχτη τόσο στη μορφή της όσο και στην κυριολεκτική σημασία της, κάτι που δεν συμβαίνει με πάρα πολλές νεοελληνικές λέξεις που υπάρχουν και στα αρχαία (περισσότερες είναι εκείνες που έχουν αλλάξει σημασία λίγο ή πολύ). Η λέξη χαλαρός στα αρχαία παράγεται από το ρήμα «χαλάω, χαλώ», το οποίο επίσης υπάρχει στα νέα ελληνικά αλλά είναι παράδειγμα λέξης που άλλαξε σημασία, διότι αρχικά σήμαινε ‘χαλαρώνω, λύνω’.

Χαλαρά στην κάλπη

Όπως και χτες, έτσι και το σημερινό άρθρο παρακολουθεί μιαν άλλη λέξη που ακούστηκε αρκετά τη φετινή προεκλογική περίοδο, τη λέξη «χαλαρός», ή μάλλον τη φράση «χαλαρή ψήφος». Μιλώντας πρόσφατα στην κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματός του, ο πρωθυπουργός κ. Αντώνης Σαμαράς τόνισε ότι «χειρότερος εχθρός μας είναι η χαλαρή ψήφος«, ενώ και ο σώγ… εταίρος του στην συγκυβέρνηση, ο Ευάγγελος Βενιζέλος, μιλώντας στους δικούς του βουλευτές, όσους απόμειναν, υποστήριξε ότι «δεν υπάρχει χαλαρή ψήφος στις ευρωεκλογές«.

Τι είναι όμως η χαλαρή ψήφος; Στην ίδια ομιλία του, ο κ. Σαμαράς προσπάθησε να δώσει έναν ορισμό: «Να θυμάστε ότι ο χειρότερος εχθρός μας είναι η χαλαρότητα. Το να μην πάνε κάποιοι να ψηφίσουν καθόλου, ή να ψηφίσουν με αίσθηση χαλαρότητας. Να εξηγήσετε την κρισιμότητα αυτής της στιγμής. Την κρισιμότητα της επόμενης μέρας. Την κρισιμότητα των επομένων μηνών». Το να μην πάει κάποιος να ψηφίσει θα μπορούσε πράγματι να θεωρηθεί ως το άκρον άωτο της χαλαρής ψήφου, αλλά ως προς το δεύτερο σκέλος, για την «ψήφο με αίσθηση χαλαρότητας», το μόνο συμπέρασμα που βγαίνει είναι η ψήφος που δίνεται χωρίς να έχει συνειδητοποιήσει ο ψηφοφόρος την κρισιμότητα της στιγμής.

Από την άλλη, αν πάμε με το λεξικό, χαλαρή ψήφος πρέπει να είναι εκείνη στην οποία αφήνονται περιθώρια ανεξαρτησίας, διότι η βασική μεταφορική σημασία της λέξης χαλαρός είναι «αυτός που αφήνει περιθώρια ανεξαρτησίας, ελευθερίας ή ελευθεριότητας».

Κι επειδή εμείς εδώ λεξιλογούμε, θα πούμε λίγο περισσότερα για τη λέξη ‘χαλαρός’. Είναι αρχαία λέξη και διατηρήθηκε μέσα στα χρόνια απαράλλαχτη τόσο στη μορφή της όσο και στην κυριολεκτική σημασία της, κάτι που δεν συμβαίνει με πάρα πολλές νεοελληνικές λέξεις που υπάρχουν και στα αρχαία (περισσότερες είναι εκείνες που έχουν αλλάξει σημασία λίγο ή πολύ). Η λέξη χαλαρός στα αρχαία παράγεται από το ρήμα «χαλάω, χαλώ», το οποίο επίσης υπάρχει στα νέα ελληνικά και είναι παράδειγμα λέξης που άλλαξε σημασία, διότι αρχικά σήμαινε ‘χαλαρώνω, λύνω’.