Αυτοί μας παίρνουν τις δουλειές, αυτές μας παίρνουν τους άντρες!

 

Σκαλίζοντας (ηλεκτρονικά πάντοτε) παλιές εφημερίδες, βρίσκω το εξής απόσπασμα, από μια φιλοβασιλική εφημερίδα της δεκαετίας του 1920:

Το Σκοπευτήριο της Καλλιθέας (φωτογρ. παρμένη από την ιστοσελίδα του Δήμου Καλλιθέας)

Καλλιθέα

Η Καλλιθέα έχει κατακτηθεί από τους πρόσφυγας. Δεν υπάρχει μία γωνία του ωραίου προαστίου το οποίον [sic] να μη έχει θίξει ο προσφυγισμός. Εις την μικροσκοπικήν πόλιν η οποία εκτίσθη εις τον περίβολον του Σκοπευτηρίου έχουν συσσωρευθεί εκατοντάδες οικογενειών αι οποίαι αυξάνονται και πληθύνονται ως η άμμος της θαλάσσης. Και γράφουν αι προσφυγικαί αυταί οικογένειαι εις άλλας άλλαχού της Ελλάδος εγκατεστημένας.

«Δεν ημπορείτε να φαντασθείτε πόσο περνάμε καλά εδώ εις την Καλλιθέα. Ελάτε και σεις, σας περιμένομε. Κάποια γωνίτσα θα ευρεθεί και για σας».

Και νέοι πρόσφυγες καταφθάνουν καθημερινώς εις Καλλιθέαν. Οι άνδρες κατέκτησαν το εμπόριον του προαστίου και αι γυναίκες περιορίζονται να κατακτήσουν τας καρδίας των ανδρών.

Το υπουργείον της Περιθάλψεως δεν έχει γνώσιν των γινομένων. Ενώ εις την μικράν πόλιν του Σκοπευτηρίου καλλιεργείται με τόσην επιμέλειαν το άνθος του έρωτος, πέριξ της πόλεως καλλιεργείται η πανώλης.

Και οι Καλλιθεάται περιμένουν την εξ ύψους σωτηρίαν.

Υπογράφει ο Ρεπόρτερ. Εκ πρώτης όψεως, δεν είναι τίποτα το πολύ αξιοπερίεργο, οι δεξιές εφημερίδες ήταν σφόδρα αντιπροσφυγικές, έχουν γράψει πολύ χειρότερα (και μερικά τα έχουμε παρουσιάσει εδώ, τότε με την Αφγανιστανούπολη).

Το ενδιαφέρον όμως είναι πότε γράφονται αυτές οι γραμμές. Όχι το 1923 ή το 1924 ή αργότερα, αλλά… τον Αύγουστο του 1922, συγκεκριμένα στις 18.8.1922 στην εφημερίδα Πρωτεύουσα -δηλαδή λίγες μέρες πριν σπάσει το μέτωπο στη Μικρασία και αρχίσει η άτακτη φυγή του στρατού, η καταστροφή, το κάψιμο της Σμύρνης, η προσφυγιά.

Ποιοι πρόσφυγες λοιπόν; Οι λιγοστοί, οι ελάχιστοι που είχαν μπορέσει να φύγουν (γιατί από μια στιγμή και μετά οι ελληνικές αρχές απαγόρεψαν στους μικρασιάτες Έλληνες να έρχονται στην Ελλάδα). Βλέπουμε δηλαδή πόσο χαμηλό ήταν το όριο της ανοχής του Έλληνα εθνικόφρονα απέναντι στους πρόσφυγες ακόμα και τον καλό καιρό, όταν (φαινομενικά) όλα πήγαιναν μια χαρά στο μέτωπο. Βέβαια, οι εθνικόφρονες επίστρατοι στα Νοεμβριανά του 1916 δεν είχαν αρκεστεί σε φραστικές επιθέσεις κατά των τότε προσφύγων, είχαν κάνει κανονικό πογκρόμ· από αυτή την άποψη, έχουμε πρόοδο. Και βέβαια, σήμερα βρίσκονται στην κυβέρνηση οι απόγονοι των τραμπούκων του 1916, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Με την ευκαιρία, όμως, να πούμε και λίγα πράγματα για την Καλλιθέα (τα οποία τα οφείλω στον τοπικό ανταποκριτή του ιστολογίου), που οφείλει τη φυσιογνωμία της στους πρόσφυγες του 1922, που τη μεταμόρφωσαν από ασήμαντο συνοικισμό σε ρωμαλέα πόλη. Το Σκοπευτήριο, στα πέριξ του οποίου είχαν εγκατασταθεί οι πρόσφυγες, δεν υπάρχει πια. Είχε χτιστεί στα τέλη του 19ου αιώνα από την Ελληνική Σκοπευτική Εταιρεία, χρησιμοποιήθηκε στους Ολυμπιακούς του 1896, ενώ με τη μικρασιατική καταστροφή χρησιμοποιήθηκε (πιθανώς και το ίδιο το κτίριο και όχι μόνο ο περίβολός του) σαν χώρος εγκατάστασης πρόχειρων προσφυγικών καταυλισμών. Μετά, το Σκοπευτήριο μεταφέρθηκε στην Καισαριανή και στην Κατοχή έγινε θυσιαστήριο της λευτεριάς.

Στο χώρο του Σκοπευτηρίου της Καλλιθέας χτίστηκε γυμνάσιο, ενώ στη γύρω περιοχή δημιουργήθηκε ο κεντρικός προσφυγικός συνοικισμός της Καλλιθέας, από τον οποίο ελάχιστα ίχνη μένουν σήμερα. Στην Κατοχή το κτίριο του γυμνασίου μετατράπηκε σε φυλακή από τους Γερμανούς. Μετά την Κατοχή, χρησίμεψε για μικρό διάστημα ως τόπος κράτησης των κατηγορουμένων για δοσιλογισμό, κι όταν σταμάτησαν τα χωρατά μετατράπηκε, από το 1949, σε γυναικείες φυλακές. Αργότερα, στη θέση των γυναικείων φυλακών χτίστηκε γυμνάσιο θηλέων. Όταν ήμουν μαθητής, στο κτίριο αυτό συστεγάζονταν τα δύο, τότε, εξατάξια γυμνάσια θηλέων της πόλης. Σήμερα στον ίδιο χώρο υπάρχει σχολικό συγκρότημα, που το λένε «τα Σχολεία στον Άγιο Νικόλαο», με 3 γυμνάσια και 2 λύκεια. Βρίσκεται πάνω στη Θησέως, λίγο μετά τη Δαβάκη, αμέσως μετά την εκκλησία του Αγ. Νικολάου, στο αριστερό χέρι όπως πηγαίνει κανείς προς τη θάλασσα. Ως ανάμνηση του Σκοπευτηρίου, η κάθετος στη Θησέως εκεί που τελειώνουν τα σχολεία λέγεται οδός Σκοπευτηρίου.

Οι δυο άλλοι προσφυγικοί συνοικισμοί της Καλλιθέας είναι πολύ περισσότερο εμφανείς, αφού έχουν διατηρηθεί πολλά αρχικά χτίσματα.

Στα Παλιά Σφαγεία η προσφυγική γειτονιά υπάρχει ακόμα, μένουν εκεί κυρίως οι απόγονοι και οι οικογένειες των παλιών προσφύγων. Το Δεκέμβρη του ’44 η περιοχή θεωρούνταν τόσο κόκκινη ώστε βομβαρδίστηκε αδιακρίτως από τους Άγγλους, που είχαν ανεβάσει βαριά όπλα στου Φιλοπάππου. Τις δεκαετίες του ’70 και του ΄80 παρέμενε προπύργιο του ΚΚΕ, που έχει ακόμα μεγάλη δύναμη. Το ’90 ήρθαν και πολλοί Αλβανοί (είχαν αδειάσει κάμποσα σπίτια, απ’ όσους μεγαλοπιάστηκαν ή έφυγαν για διάφορους λόγους). Αλλά δεν έκαναν χωριστό γκέτο, μπήκαν ανάμεσα, κι έχουν άριστες σχέσεις με τους ντόπιους.

Απεναντίας, στις Τζιτζιφιές (ανάμεσα στη Θησέως και στον πρώην Ιππόδρομο), οι παλιές προσφυγικές οικογένειες έχουν φτιάξει (στις περισσότερες περιπτώσεις) νέα καλύτερα σπίτια γύρω απ’ τα καθαυτό «προσφυγικά». (Λόγω της διαφορετικής κατασκευής τους, δεν έχουν μεγάλες δυνατότητες για επέκταση ή βελτίωση.) Οπότε, στα παλιά προσφυγικά, πέρασαν πρώτα οι Ρωσοπόντιοι, συν διάφοροι άλλοι Ανατολικοί, ενώ σήμερα μένουν εκεί κυρίως Αιγύπτιοι. Έχουν φτιάξει δικό τους χωριό πια, με δικά τους μαγαζιά. Η συγκέντρωσή τους έχει να κάνει με το ότι οι περσότεροι δούλευαν στον Ιππόδρομο – επίσης σε ψαροκάικα.

Advertisement