Πράσο το πράσινο

 

Αν ρωτήσουμε ποιο λαχανικό είναι το «πιο πράσινο» απ’ όλα, μάλλον θα πάρουμε διάφορες απαντήσεις, διότι υπάρχουν πολλά λαχανικά που είναι κατεξοχήν πράσινα και άλλωστε τα λέμε «πρασινάδες»· υποψιάζομαι πως το πράσο δεν θα πάρει πολλές προτιμήσεις κι όμως το πράσο είναι το εξορισμού πράσινο φυτό, αφού η λέξη «πράσινος» από το πράσο προέρχεται.

Περιφρονημένο ή παραγνωρισμένο μπορεί να είναι, αλλά το πράσο έχει σημαντική παρουσία στη γλώσσα και στη φρασεολογία μας, όπως ξέρετε κι όπως θα δούμε παρακάτω.

Το πράσο είναι συγγενικό φυτό με το κρεμμύδι και το σκόρδο και υπάρχει στην ανατολική Μεσόγειο από τα πανάρχαια χρόνια. Η ίδια η λέξη «πράσον» εμφανίζεται πρώτη φορά στον Ιπποκράτη, αλλά ασφαλώς υπήρχε από πολύ παλιότερα αν σκεφτούμε ότι ένα παράγωγό της, η λέξη «πρασιά», υπάρχει στον Όμηρο, δυο φορές στην Οδύσσεια. Και επειδή στις πρασιές δεν θα φύτευαν μόνο πράσα αλλά κάθε λογής λαχανικά, υποψιαζόμαστε ότι η λέξη πράσον μπορεί να ήταν γενικό όνομα για όλα τα λαχανικά. Ο Dalby γράφει ότι κάτι τέτοιο συνέβαινε και στα αρχαία αιγυπτιακά, δηλ. ότι η λέξη για το πράσο ήταν και εκεί γενικός όρος για όλα τα λαχανικά (στο Food in the Ancient World).

Στο πράσο χρωστάει η γλώσσα μας όχι μόνο τη λέξη «πρασιά» αλλά και τη λέξη «πράσινος» για το χρώμα, που αρχικά σήμαινε το ανοιχτό πράσινο μόνο, το πράσινο του πράσου δηλαδή, αλλά μετά επικράτησε για όλες τις αποχρώσεις. Η λέξη περνάει και στα λατινικά, prasinus, αλλά εκεί χρησιμοποιείται για να δηλώσει μόνο τη συγκεκριμένη απόχρωση· πάντως, οι prasini ήταν μία από τις τέσσερις φατρίες του ρωμαϊκού ιπποδρόμου, όπως αργότερα οι Πράσινοι στον βυζαντινό ιππόδρομο.

Να πούμε επίσης ότι η έκφραση «πράσινα άλογα» δεν προέρχεται από κάποια δήθεν αρχαία φράση «πράσσειν άλογα», διότι τέτοια αρχαία φράση πουθενά δεν μαρτυρείται· αλλά το αντικείμενό μου δεν είναι η ιστορία των χρωμάτων, οπότε σταματάω εδώ και σας παραπέμπω, για τα πράσινα άλογα, σε ένα παλιότερο άρθρο μου όπου εκθέτω αναλυτικά την άποψή μου για το θέμα.

Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν πολύ το πράσο· πίστευαν μάλιστα ότι κάνει καλό στη φωνή (τα πράσα συμφέρει προς ευφωνίαν, γράφει ο Αριστοτέλης) και γι’ αυτό ο Νέρωνας μερικές μέρες είχε καθιερώσει να τρώει μόνο πράσα. Το πράσο συνεχίζει να έχει έντονη παρουσία στα βυζαντινά συγγράμματα· ο Λιουτπράνδος της Κρεμόνας, στη δηλητηριώδη αναφορά του από την αποστολή του στην Κωνσταντινούπολη, τονίζει ότι ο αυτοκράτορας των Γραικών (ο Νικηφόρος Φωκάς) από την τσιγγουνιά του τρέφεται με σκόρδα, κρεμμύδια και πράσα και πίνει το νερό του λουτρού.

Στη φρασεολογία μας, υπάρχει η πασίγνωστη έκφραση «τον έπιασαν στα πράσα», που λέγεται όταν κάποιος κλέφτης ή απατεώνας συλληφθεί επ’ αυτοφώρω. Πολύ συχνά χρησιμοποιείται η έκφραση για παράνομα ζευγάρια που πιάνονται επ’ αυτοφώρω. Από την ειδησεογραφία των τελευταίων ημερών γκουγκλίζοντας βλέπω να χρησιμοποιείται η έκφραση «πιάστηκε στα πράσα» για γιατρό που τον έπιασαν ενώ έπαιρνε φακελάκι, για παράνομο ζευγάρι, για διαρρήκτες σε εργοτάξιο, για ευυπόληπτους πολίτες που έπαιζαν ζάρια. Είναι έκφραση απόλυτα ζωντανή, παραχρησιμοποιημένη ίσως.

Σε διάφορους ιστότοπους μπορείτε να διαβάσετε την άποψη του μακαρίτη του Τάκη Νατσούλη, ότι η έκφραση τάχα γεννήθηκε όταν κάποιος παπα-Μελέτης έπιασε στο περβόλι του, το φυτεμένο με πράσα, έναν διαβόητο ληστή, αλλά πρόκειται για ατεκμηρίωτη εξήγηση που προσωπικά δεν την πιστεύω. Αντί να αναζητούμε κάποιο συγκεκριμένο περιστατικό, προτείνω να σκεφτούμε ότι όποιος κλέβει λαχανικά στο περιβόλι δεν έχει μέρος να κρυφτεί όταν καταφθάσει ο δραγάτης ή ο ιδιοκτήτης, επομένως είναι σίγουρο ότι θα τον πιάσουν επ’ αυτοφώρω όπως είναι εκτεθειμένος. Πάντως, δεν μπορώ να αποδείξω ότι δεν έχει δίκιο ο Νατσούλης, γιατί (ακόμα) δεν έχω βρει την έκφραση σε κείμενο παλιότερο του 1835 -που δεν είναι και εύκολο έργο. Την έχω πάντως βρει σε συλλογές παροιμιών που τυπώθηκαν γύρω στο 1860.

Κι άλλες εκφράσεις υπάρχουν με τα πράσα, αλλά σπανιότερες και μισοξεχασμένες. Για παράδειγμα, σε περιγραφές παλιότερων μαχών μπορεί να βρείτε ότι «τους έκοβαν σαν τα πράσα», δηλαδή σκότωναν τους αντιπάλους εύκολα και άκοπα, ενώ ο Μακρυγιάννης γράφει κάπου ότι αν φύγει από τη μέση ο Δυσσέας (ο Ανδρούτσος) τους υπόλοιπους θα τους σκοτώσουν οι εχθροί όχι με ντουφέκια αλλά με πράσα. Κι επειδή το πράσο, όπως και όλα τα λαχανικά, είχε την τιμητική του την σαρακοστή, υπήρχε και το παροιμιακό δίστιχο: Εβγήκε η πράσα στο βουνό κι εκούνα την ουρά της, καλώς την τη Σαρακοστή με τα λαχανικά της.

Από την άλλη, όπως καταγράφει το slang.gr, πράσο λέγεται το πολύ ίσιο μαλλί, ενώ στην αργκό των πορτοφολάδων το πορτοφόλι λέγεται λάχανο, πράσο ή παντόφλα (με αυτή τη σειρά τα δίνει ο Ηλίας Πετρόπουλος στο Εγχειρίδιο του καλού κλέφτη) και ο πορτοφολάς λέγεται λαχανάς ή πρασάς. Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι η έκφραση «τον έπιασαν στα πράσα» προήλθε ακριβώς από κάποιον πορτοφολά που τον έπιασαν με το χέρι χωμένο στο σακάκι του θύματος. Παρόλο που παρόμοια έκφραση υπάρχει στα γαλλικά, όπου λένε ότι κάποιος πιάστηκε με το χέρι μέσα στην τσάντα (la main dans le sac), δεν μου φαίνεται πιθανή εκδοχή γιατί η αργκοτική σημασία πράσο = πορτοφόλι δεν είναι τόσο γνωστή και επειδή η έκφραση βγήκε σε μια εποχή που δεν ήταν ακόμα διαδεδομένα τα πορτοφόλια.

Κι εδώ θα κλείσω το κομμάτι, απότομα, χωρίς επίλογο -σαν κάποιον που τον πιάνουν στα πράσα και τα παρατάει όλα σύξυλα και το βάζει στα πόδια!

 

Advertisement