Άλλος για το Νόμπελ;

Η είδηση κυκλοφορεί εδώ και καμιά δεκαριά μέρες στο ελληνικό Διαδίκτυο: ένας Έλληνας, ο Λαρισαίος γιατρός και ποιητής Δημήτρης Π. Κρανιώτης, είναι υποψήφιος για το βραβείο Νόμπελ. Όχι το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής, ούτε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, αλλά το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης. Και όχι μόνος του, αλλά ως ένας από τους 76 συγγραφείς από 26 χώρες, μέλη του Οργανισμού Global Harmony Association, που έγραψαν το βιβλίο για την παγκόσμια ειρήνη «The ABC of Harmony». Ο πολυβραβευμένος ποιητής, που ζει και εργάζεται στη Λάρισα ως ειδικός παθολόγος γιατρός, συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο με τρία ποιήματα του, λέει ένα δελτίο τύπου.

Κι έτσι όμως, η τιμή δεν παύει να είναι μεγάλη, σκέφτηκαν διάφορα μέσα ενημέρωσης, έντυπα και διαδικτυακά, που έσπευσαν να αναδημοσιεύσουν την «είδηση», ανάμεσά τους και κάποια που μπορούμε, έστω και με επιείκεια, να τα χαρακτηρίσουμε «σχετικά σοβαρά ή γνωστά», όπως Το Ποντίκι, το Πρώτο Θέμα ή το iefimerida.gr, ενώ στο protagon.gr η κ. Στέλλα Αλαφούζου έφτασε στο σημείο να πάρει συνέντευξη από τον «πολυβραβευμένο ποιητή».

Τελικά, ο Άρης Δημοκίδης στη Lifo ήταν ο πρώτος (απ’ όσο πρόσεξα) που είχε την κοινή λογική να ερευνήσει το θέμα αντί να αποδεχτεί άκριτα τα δελτία τύπου. Όπως εξηγεί, οι υποψήφιοι για το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, όπως και για όλα τα βραβεία Νόμπελ, δεν ανακοινώνονται, ούτε πριν από την απονομή ούτε μετά, παρά μόνο ύστερα από 50 χρόνια, οπότε δεν μπορούμε να επαληθεύσουμε ότι όντως ο οργανισμός Global Harmony Association προτάθηκε για το Νόμπελ Ειρήνης. Επίσης, είναι αμφιλεγόμενο αν προτάθηκε ο οργανισμός GHA ή ειδικότερα οι 76 συγγραφείς (μέλη του οργανισμού) που συνέγραψαν το βιβλίο, ανάμεσά τους και ο κ. Κρανιώτης. Πάνω σ’ αυτό το ζήτημα υπάρχει αντιπαράθεση (στο λινκ που δίνω) μεταξύ Δημοκίδη και Κρανιώτη -μάλλον έχει δίκιο ο Δημοκίδης.

Δεδομένου ότι κάθε χρόνο προτείνονται πάνω από 200 υποψήφιοι για το Νόμπελ Ειρήνης, επόμενο είναι περίπου το 80% των υποψηφιοτήτων αυτών να είναι όχι και τόσο σοβαρές, έως καθόλου σοβαρές. Η επιτροπή Νόμπελ δεν φαίνεται να κάνει κάποιο αρχικό ξεσκαρτάρισμα και να αποκλείει τις εντελώς ασόβαρες υποψηφιότητες, όμως καταρτίζει μια ‘μικρή λίστα’ υποψηφίων (αγγλιστί short list, αν θέλετε να την πούμε ‘βραχεία’ δεν θα σας κάνω τη χάρη) που οι υποψηφιότητές τους αναλύονται πολύ διεξοδικά,  με τη βοήθεια συμβούλων, από τον Μάρτιο ως τον Αύγουστο κάθε χρόνου, και τελικά καταλήγει στην επιλογή της που ανακοινώνεται τον Οκτώβριο.

Τώρα, αν κοιτάξετε τον ιστότοπο του Οργανισμού Global Harmony Association, στο συμβούλιο του οποίου συμμετέχει ο κ. Κρανιώτης, μπορείτε να σχηματίσετε μιαν ιδέα και για τις δραστηριότητες του οργανισμού και για τη σοβαρότητά του. Για να συμπληρωθεί η εικόνα, δείτε και την ιστοσελίδα του κ. Κρανιώτη, και θαυμάστε τα βραβεία που έχει πάρει και τις ακαδημίες στις οποίες είναι μέλος. Και επειδή σήμερα είναι Κυριακή και βάζουμε λογοτεχνική ύλη, παραθέτω ένα ποίημά του, το «Γραβάτα δημοσίας αιδούς»

Άρχισα να ξηλώνω
τα ρούχα μου,
ώσπου έμεινα γυμνός
στη μέση του πουθενά
φωνάζοντας
σε μια γλώσσα άγνωστη
(έτσι κι αλλιώς
ποιος θα με καταλάβαινε;)
μα δεν με συνέλαβαν
για προσβολή δημοσίας αιδούς.

Για να σταματήσω τις φωνές
με κέρασαν αψέντι
και μ” έντυσαν στην τρίχα,
όμως τα κορδόνια μου
δεν ταίριαζαν
με την γραβάτα τους.
Δεν άφησα ρέστα
για πουρμπουάρ.
Δεν σκόνταψα διαγωνίως.

Εδώ τελειώνει. Προσωπικά δεν το βρίσκω καλό ποίημα, αλλά αυτά είναι υποκειμενικά. Τέλος πάντων, ξέρω ότι τέτοιοι οργανισμοί και τέτοιες ακαδημίες υπάρχουν πάρα πολλές στον κόσμο, που αν πληρώσεις ένα όχι μεγάλο ποσόν σε κάνουν μέλος τους (εδώ είναι, ας πούμε, η αίτηση εγγραφής στην Accademia Tiberina, τα μέλη της οποίας, στην τάξη των λογοτεχνών είναι τόσο πολλά, που δεν μπορεί να δημοσιευτεί πλήρης κατάλογός τους!)

Όλα αυτά είναι ανώδυνα και μάλλον συμπαθητικά. Ταξιδεύεις στη Ρώμη, που έτσι κι αλλιώς είναι ωραίος τουριστικός προορισμός, και πληρώνοντας ένα μικρό ποσό (πες, βρε αδερφέ, ότι πήγες για δείπνο σε ένα ακριβό εστιατόριο) αποκτάς κι ένα ωραίο δίπλωμα που σε παρουσιάζει για Ακαδημαϊκό ή Επίτιμο διδάκτορα ή οτιδήποτε άλλο. Υπάρχουν επίσης και χρυσόδετες ανθολογίες, στις οποίες μπορείς να δημοσιέψεις ποιήματά σου, υπό τον όρο να αγοράσεις προκαταβολικά δύο ή πέντε ή δέκα τόμους -έτσι συντηρούνται οι εκδότες τους, διότι κανείς άλλος δεν αγοράζει τα βιβλία αυτά, μόνο οι ανθολογούμενοι.

Οπότε, πολύ φοβάμαι ότι δεν πρόκειται να πανηγυρίσουμε, ως χώρα εννοώ, το τρίτο Νόμπελ μας, μετά τον Σεφέρη και τον Ελύτη -βέβαια, αν το έπαιρνε ο κ. Κρανιώτης δεν θα ήταν ολόκληρο βραβείο αλλά το 1/76 του βραβείου, οπότε δεν θα είχαμε 3 Νόμπελ αλλά 2,01316, αλλά ας το παραβλέψουμε. Κρίμα λοιπόν, πολύ περισσότερο που έτσι θα έπαιρνε και η ποίηση ένα βραβείο από την πολιτική (μας το χρωστάνε από τότε που πήρε βραβείο Λογοτεχνίας ο Τσόρτσιλ) και, επιτέλους, αν κρίνω από τη συνέντευξή του ο κ. Κρανιώτης έχει μια χαρά απόψεις για την ειρήνη, την ξενοφοβία και την παγκόσμια συνεννόηση.

Όσο για τα βραβεία Νόμπελ, χάρη στη βάση δεδομένων με τις υποψηφιότητες, που είναι διαθέσιμη μέχρι το 1956 για τα Νόμπελ Ειρήνης και μέχρι το 1950 για τα Νόμπελ Λογοτεχνίας, βλέπουμε ότι όντως είχε προταθεί το 1934 ο Κεμάλ Ατατούρκ για Νόμπελ Ειρήνης από τον Ελευθέριο Βενιζέλο (που γράφεται BKVeniselos, προφανώς το Β από παρανάγνωση του χειρόγραφου Ε, ενώ Κ είναι το πατρώνυμο -Κυριάκος).

Όσο για τους προταθέντες για Νόμπελ Λογοτεχνίας, είναι πολλοί (ως το 1950, θυμίζω) και αξίζει να τους δούμε. Να σημειωθεί ότι δεν μπορεί ο καθένας να προτείνει υποψηφίους, πρέπει να είναι πανεπιστημιακός, εκπρόσωπος πνευματικού ή λογοτεχνικού συλλόγου κτλ. Βέβαια είναι αρκετά πλατιά τα κριτήρια, όπως θα δείτε.

1904 – Δημήτριος Βερναρδάκης. Τον πρότεινε ο (αδελφός του) Αθανάσιος Βερναρδάκης, αντεπιστέλλον μέλος κάποιας Ακαδημίας.

1905 – Βερναρδάκης πάλι, πάλι με πρόταση του αδελφού του.

1907 – Γεώργιος Σουρής, με τρεις προτάσεις: από 9 μέλη ενός καλλιτεχνικού συλλόγου, από τον γλωσσολόγο Γ. Χατζιδάκι και από τον πολιτικό Ν. Λεβίδη.

1908 – Σουρής, προτάθηκε από έναν επόπτη εκπαιδεύσεως στα Χανιά Κρήτης με δυσανάγνωστο όνομα.

1909 – Σουρής, με τρεις προτάσεις από: μέλη του Παρνασσού’ τον ιστορικό Π. Καρολίδη’ τον καθηγητή Πατσόπουλο.

1911 – Σουρής, με πρόταση από τον Πρόεδρο και τον Γραμματέα μιας φιλολογικής εταιρείας.

1912 – Σουρής, με πρόταση από τον Χατζιδάκι.

1926 – Κωστής Παλαμάς, προτάθηκε από τον καθηγητή Σίμο Μενάρδο

1927 – Παλαμάς από Μενάρδο και πάλι

1928 – Παλαμάς από τον Σουηδό ακαδημαϊκό [=μέλος της Ακαδημίας], συγγραφέα και νομπελίστα (1916) Verner von Heidenstam.

1929 – Παλαμάς από τον Δανό ακαδημαϊκό Frederik Poulsen

1930 – Παλαμάς από τον Μενάρδο και τον Heidenstam

1931 – Παλαμάς από τον Μενάρδο και χωριστά από 10 μέλη της Ακαδημίας Αθηνών

1932 – Παλαμάς από τον Μενάρδο

1933 – Παλαμάς από τον Μενάρδο

1934 – Παλαμάς από τον Poulsen και τον Νορβηγό Harry Fett.

1935 – Παλαμάς από τρεις καθηγητές του πανεπιστημίου Αθηνών

1936 – Παλαμάς από τη Σοφία Αντωνιάδου, καθηγήτρια στο Leiden, και τον Fett

1937 – Παλαμάς από τον Νίκο Βέη, καθηγητή στο Αθήνησι

1938 – Παλαμάς από τρεις καθηγητές

1940 – Παλαμάς από τον καθηγητή και ακαδημαϊκό Ιω. Καλιτσουνάκη

1945 – Γιώργος Θεοτοκάς από τον Sigfrid Siwertz

1946 – Άγγελος Σικελιανός από τον Σουηδό συγγραφέα και ακαδημαϊκό Anders Österling

1947 – Σικελιανός και Καζαντζάκης μαζί, ως κοινή πρόταση, από τον Νίκο Βέη

1947 – Γ. Δροσίνης και Γρ. Ξενόπουλος μαζί, από τον Ιω Καλιτσουνάκη

1947 – Γ. Δροσίνης από τον Φ. Κουκουλέ και σε άλλη πρόταση από τον ακαδημαϊκό Γ. Οικονόμο

1948 – Γ. Δροσίνης από τον Γ. Οικονόμο

1948 – Σικελιανός από τον Σουηδό ακαδημαϊκό Axel W Persson και από την Σουηδή ακαδημαϊκό Elin Wägner

1949 – Σικελιανός από τον Sigfrid Siwertz

1950 – Σικελιανός και Καζαντζάκης μαζί από τον Σουηδό ακαδημαϊκό Hjalmar Gullberg

1950 – Σικελιανός από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών.

Για μετά το 1950 δεν έχουμε επίσημα στοιχεία. Ξέρουμε ότι τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1950 είχε προταθεί με αξιώσεις ο Καζαντζάκης, ενώ το 1961 είχε προταθεί ο Βάρναλης από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών. Η ΕΕΛ συνεχίζει να προτείνει υποψηφίους και στις μέρες μας, πριν από μερικά χρόνια είχε προτείνει τον Ιάκωβο Καμπανέλλη.

Η υποψηφιότητα του Παλαμά το 1928 είχε θεωρηθεί φαβορί, μάλιστα οι εφημερίδες έγραψαν, τον Οκτώβριο του 1928, ότι ο σεβασμιότατος αρχιεπίσκοπος της Ουψάλης (σικ) στην εισήγησή του ετόνισε ότι θεωρεί «καθήκον ανωτέρας αντιλήψεως ν’ απονεμηθεί την φοράν αυτήν το βραβείον εις την Ελλάδα». Τελικά το βραβείο το πήρε η Δανέζα Sigrid Undset, όχι και πολύ γνωστή, τουλάχιστον σήμερα.

Λένε ότι αυτό που σαμποτάρισε τον Παλαμά ήταν οι βλέψεις άλλων Ελλήνων (έχουν αναφερθεί ο Ψυχάρης, ο οποίος πράγματι είχε εκδηλώσει την επιθυμία να τιμηθεί με Νόμπελ η Ελλάδα στο πρόσωπό του, όπως το είχε πει, και συγκρούστηκε βίαια με τον Παλαμά, κάποτε θα γράψω γι΄ αυτό, καθώς και ο Σωτήρης Σκίπης, που δυστυχώς έχασα τη σημείωσή μου για ένα διασκεδαστικό άρθρο του που αναφερόταν στο θέμα). Τελικά δεν υποβλήθηκε άλλη ελληνική υποψηφιότητα, αλλά θεωρείται ότι ο θόρυβος έκανε κακό στις τύχες του Παλαμά.

Το σαμποτάζ ήταν έκδηλο και βεβαιωμένο στα χρόνια από το 1946 και μετά, όταν η επίσημη ελληνική πολιτεία έστειλε στην Ευρώπη τον Σπύρο Μελά με την αποστολή να επηρεάσει τους Σουηδούς ακαδημαϊκούς ώστε να μη δοθεί το Νόμπελ στον Σικελιανό και στον Καζαντζάκη.

Άλλωστε και οι υποψηφιότητες του Δροσίνη και του Ξενόπουλου, που υποβλήθηκαν από γνωστούς στυλοβάτες του καθεστώτος, δεν είχαν άλλον σκοπό παρά να αποπροσανατολίσουν και να λειτουργήσουν ανασχετικά ως προς τις υποψηφιότητες Καζαντζάκη και Σικελιανού. Βέβαια, και οι δυο τους έχουν πολύ μεγάλη προσφορά στα ελληνικά γράμματα -απλώς δεν έκαναν για Νόμπελ. Έχει γραφτεί ότι αργότερα προβλήθηκε, από το επίσημο ελληνικό κράτος, μια πολύ πιο φαιδρή υποψηφιότητα, του κ. Γιώργου Βουγιουκλάκη, αλλά επειδή η βάση δεδομένων φτάνει ως το 1950 δεν μπορώ να το επιβεβαιώσω.

Τα όσα ακολουθούν είναι αναδημοσίευση, αλλά δεν πειράζει.

Ένα χαρακτηριστικό δείγμα του σαμποτάζ κατά των Καζαντζάκη – Σικελιανού είναι το παρακάτω δημοσίευμα της Εστίας, που δημοσιεύτηκε στις 31 Αυγούστου 1946. Να σημειωθεί ότι το 1946 η Εστία δεν βρισκόταν στο άκρο δεξιό του φάσματος, όπως σήμερα, ή γενικά όπως τη γνωρίσαμε μετά τη μεταπολίτευση. Ήταν βέβαια μια από τις ναυαρχίδες της εθνικοφροσύνης, αλλά είχε πολύ πιο ακραίες εφημερίδες στα δεξιότερά της. Ιδού το κατάπτυστο σχόλιο (και αριστερά το πρωτότυπο).  Έχω διατηρήσει ορθογραφία και στίξη, εξόν από τα σκουληκάκια:

Μια διεθνής απάτη

Οι δυο ποιηταί του Εάμ –αφού εισέπρατταν επί έτη τα γερμανικά επιδόματα των προδοτικών κυβερνήσεων Τσολάκογλου και Ράλλη– εσκέφθησαν ότι καλόν θα ήτο να εκμεταλλευθούν και την εν τω εξωτερικώ δόξαν της εθνικόφρονος Ελλάδος από τα δύο ιστορικά της «Όχι». Υπέβαλαν, λοιπόν, υποψηφιότητα εις την Στοκχόλμην διά… το βραβείον Νομπέλ!

Και ο μεν κ. Σικελιανός –τον οποίον ο Ελληνικός λαός –εξαιρέσει μικρού κύκλου ιδιωτικών φίλων– αγνοεί ως ποιητήν ή συγγραφέα και γνωρίζει μόνον ως ακατανόητον… μυστηριογράφον, εφρόντισε να περισυλλέξη τας υπογραφάς των Γάλλων λογοτεχνών, τους οποίους είχε φιλοξενήσει, δαπάναις της δόλιας Ελλάδος, όταν παρίστανε τον Απόλλωνα εις τους Δελφούς. Ο δε κ. Νικολάι Καζάν επήρε τας υπογραφάς μερικών εαμικών καθηγητών του Πανεπιστημίου και εξεκίνησε και αυτός διά το βραβείον.

Αλλ’ είναι επιτετραμμένον να αφίνεται ακατατόπιστος η Σουηδική Ακαδημία έναντι τοιαύτης προσπαθείας, η οποία ολίγον διαφέρει της απάτης; Και δεν θα έπρεπεν οι άνθρωποι να ειδοποιηθούν επισήμως ότι και οι δύο αυτοί υποψήφιοι των σφαγέων του Δεκεμβρίου είναι τελείως ξένοι προς την Ελλάδα την οποίαν θα ήθελεν ίσως να τιμήση η Επιτροπή του Νομπέλ;

Θα προσέξατε ότι ο ελληνομέτρης ρουφιάνος θυμάται το εκρωσισμένο ψευδώνυμο του Καζαντζάκη με το οποίο είχε κυκλοφορήσει η γαλλική έκδοση του Τόντα Ράμπα. Θα μπορούσα να σχολιάσω κι άλλο το ελεεινό αυτό κείμενο αλλά προτιμώ να συγκρατηθώ.

Πάντως, ο Καζαντζάκης δεν ήταν επίσημα υποψήφιος το 1946. Μπορεί να διαφωνήσετε μαζί μου, αλλά είναι ακράδαντη πεποίθησή μου, παρόλο που δεν είναι από τους αγαπημένους μου συγγραφείς, ότι η μη βράβευση του Καζαντζάκη είναι μια από τις μεγαλύτερες αδικίες στην ιστορία του θεσμού. Το τεράστιο πλάτος του έργου του, η απήχησή του τόσο στους ειδικούς όσο και στο πλατύ κοινό διεθνώς, τα θέματα που πραγματεύτηκε, όλα τον φέρνουν στην πρώτη γραμμή. Ο άλλος Έλληνας που θα μπορούσε ή θα έπρεπε να έχει πάρει Νόμπελ (αλλά που ποτέ δεν προτάθηκε) είναι βέβαια ο Καβάφης, αλλά στην περίπτωσή του η παράλειψη είναι περισσότερο κατανοητή.

Έχουμε βέβαια τα Νόμπελ του Σεφέρη και του Ελύτη, οπότε η ισορροπία αποκαθίσταται, κατά κάποιο τρόπο, όσο κι αν η πρόβλεψή μου είναι πως σε 20-30 χρόνια (εδώ θα είμαστε και θα δούμε) ο Καζαντζάκης θα εξακολουθεί να έχει απήχηση ενώ οι δυο νομπελίστες μας θα έχουν κάπως ξεθωριάσει.

Και εκτός αυτού, υπάρχει πάντα και η πιθανότητα να τιμηθεί και ο κ. Κρανιώτης με τους άλλους 75.