Και πάλι για τον ανύπαρκτο ήρωα Κωνσταντίνο Κουκίδη

Κάθε χρόνο, όταν πλησιάζει η 28η Οκτωβρίου, ξαναζωντανεύει η συζήτηση γύρω από τον ανύπαρκτο ήρωα Κωνσταντίνο Κουκίδη, τον φαντάρο, φρουρό της ελληνικής σημαίας στην Ακρόπολη, που υποτίθεται ότι, όταν οι Γερμανοί κατακτητές, στις 27 Απριλίου 1941, τον διέταξαν να υποστείλει τη σημαία για να ανέβει η γερμανική στη θέση της, τυλίχτηκε με τη γαλανόλευκη κι έπεσε από τον Ιερό Βράχο βρίσκοντας ηρωικό θάνατο.

Αυτό είναι μύθος πέρα για πέρα. Ωστόσο, όσο περνάνε τα χρόνια οι κατασκευαστές μύθων όλο και προσθέτουν λεπτομέρειες στην αρχική αφήγηση, η οποία εχει πλέον αποκτήσει αυτοτέλεια. Πριν από τεσσεράμισι χρόνια είχα γράψει ένα άρθρο, αλλά δεν είναι άσκοπο να το παρουσιάσω ξανά, επικαιροποιημένο -αφού τα χαλκεία δεν κουράζονται να παράγουν ψέματα, πρέπει να παρουσιαστεί και ο αντίλογος, κι ας κουράσει όσους τα ξέρουν και τα έχουν διαβάσει.

Ελεύθερο Βήμα, 28.4.1941

Θα προσπαθήσω να ανακεφαλαιώσω την ιστορία όπως την έχω κατανοήσει. Στις 27 Απριλίου, τη μέρα της εισόδου των Γερμανών στην Αθήνα, οι προφυλακές του στρατού ύψωσαν τη γερμανική σημαία στην Ακρόπολη, στις 8.45 το πρωί, όπως έσπευσαν να γνωστοποιήσουν με τηλεγράφημα στον Χίτλερ ο ίλαρχος Γιακόμπι και ο υπολοχαγός Έλσνιτς. Λίγο αργότερα υψώθηκε σε άλλον ιστό η ελληνική σημαία, πλάι στη γερμανική. Από τις πηγές της εποχής δεν φαίνεται σαφώς αν προηγήθηκε υποστολή της ελληνικής σημαίας ή αν δεν είχε γίνει έπαρσή της εκείνο το ταραγμένο πρωινό, πάντως το βέβαιο είναι ότι λίγη ώρα αργότερα και οι δυο σημαίες κυμάτιζαν η μία πλάι στην άλλη. Γερμανικές σημαίες υψώθηκαν επίσης στο δημαρχείο. Η επίσημη παράδοση της Αθήνας (και του Πειραιά) στον Γερμανό στρατιωτικό διοικητή έγινε στις 10.30 από τον δήμαρχο Αμβρόσιο Πλυτά, τον στρατηγό Καβράκο, τον νομάρχη Αττικής και τον δήμαρχο Πειραιώς, στο καφενείο Παρθενών, γωνία Κηφισίας και Αλεξάνδρας.

Όπως είναι φυσικό, σε τέτοιες στιγμές κυκλοφορούν ένα σωρό φήμες· έτσι, κυκλοφόρησε η φήμη ότι ο εύζωνος φρουρός της Ακρόπολης (ακόμα ανώνυμος), αντί να παραδώσει τη σημαία, την τύλιξε γύρω από το σώμα του και έπεσε στο κενό. Τη φήμη αυτή την κατέγραψε στο ημερολόγιό του ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος, αλλά και ο βρετανός πράκτορας (και μετέπειτα επιφανής ιστορικός) Νίκολας Χάμοντ. Κυκλοφόρησαν και άλλες φήμες τότε: για παράδειγμα, στο δικό του ημερολόγιο ο Ροζέ Μιλιέξ κατέγραψε πως άκουσε ότι Έλληνες στρατιώτες πυροβόλησαν τη σημαία με τη σβάστικα την ώρα της έπαρσής της και την έριξαν από τον ιστό της!

(Παρένθεση: η φωτογραφία που δημοσιεύω, παρμένη από το Ελεύθερο Βήμα της επόμενης ημέρας, θα αρκούσε για να αντικρουστεί ο μύθος του ηρωικού φρουρού που τυλίχτηκε τη σημαία και έπεσε από το βράχο -η ελληνική σημαία κυματίζει!)

Αρκετές μέρες αργότερα, στις 9 Ιουνίου 1941, σε ανταπόκριση από το Κάιρο, η αγγλική εφημερίδα Ντέιλι Μέιλ, θέλοντας να υπογραμμίσει την εχθρότητα του ελληνικού λαού προς τους κατακτητές, αναφέρει το ίδιο επεισόδιο, μόνο που τώρα δίνει όνομα στον ηρωικό αυτόχειρα εύζωνο: τον ονομάζει Κωνσταντίνο Κουκίδη. Να σημειωθεί ότι στο ίδιο ρεπορτάζ αναφέρονται κι άλλες ειδήσεις που δίνουν την εντύπωση ότι η Αθήνα λίγο απέχει από την εξέγερση: «Μαθαίνω ότι γερμανικές περίπολοι στους δρόμους της Αθήνας έχουν διαταχθεί να χρησιμοποιούν χειροβομβίδες για να διαλύουν λαϊκές συγκεντρώσεις. Ο αρχηγός της Αστυνομίας και ο διοικητής της Χωροφυλακής διώχτηκαν επειδή απέτυχαν να διατηρήσουν την τάξη. Λέγεται ότι η Γκεστάπο δουλεύει σκληρά και ανάμεσα στους ανθρώπους που έχουν συλληφθεί είναι ο κ. Λαμπράκης, ιδιοκτήτης δύο αθηναϊκών εφημερίδων». Φυσικά, πρόκειται για πολεμική προπαγάνδα που διογκώνει φήμες, επιλεκτικά παρουσιασμένες.

Όποιος έχει ξεφυλλίσει σελίδες εφημερίδων σε περίοδο πολέμου, ξέρει ότι δημοσιεύουν ένα σωρό ανύπαρκτα και ατεκμηρίωτα περιστατικά. Τέτοιο ήταν και το ρεπορτάζ της Ντέιλι Μέιλ και είναι χαρακτηριστικό ότι παρέλειπε να αναφέρει πιο πρόσφατα και εντελώς αληθινά γεγονότα που είχαν συμβεί στην κατακτημένη Αθήνα: τις εκδηλώσεις αγάπης και συμπάθειας προς τους Άγγλους αιχμαλώτους φαντάρους και βέβαια το κατέβασμα της γερμανικής σημαίας από την Ακρόπολη τη νύχτα της 30 προς 31 Μαΐου 1941!

Καμιά άλλη πρωτογενής πηγή, ελληνική ή ξένη, δεν αναφέρει τίποτε για το επεισόδιο του ηρωικού αυτόχειρα ευζώνου. Ασφαλώς η φήμη εξακολουθεί την υπόγεια, προφορική διαδρομή της. Από τις πηγές αμέσως μετά την απελευθέρωση, ο μόνος που αναφέρει κάτι για τον Κουκίδη είναι ο Μενέλαος Λουντέμης, σε ένα του διήγημα. Όλες οι άλλες αναφορές είναι πολύ μεταγενέστερες, μετά το 1980.

Πώς απέκτησε το όνομά του ο ανύπαρκτος ήρωας; Τυχαία τον ονόμασε Κουκίδη το ρεπορτάζ της αγγλικής εφημερίδας; Εδώ έχω μια υποψία, που την έχουν διατυπώσει και άλλοι. Υπήρχε τότε στην Αθήνα ένας δημοσιογράφος με το όνομα Κωνσταντίνος Κουκίδης (γράφεται και Κουκκίδης). Γεννημένος στην Ανατολική Θράκη το 1891, είχε δουλέψει σε μεγάλες εφημερίδες (Ελεύθερο Βήμα, Αθηναϊκά Νέα, Καθημερινή) και είχε κάνει χρόνια ανταποκριτής στο Παρίσι. Δεν αποκλείεται, μέσα στον χαμό, ο Κουκίδης να άργησε να πάει στην εφημερίδα του και κάποιοι να κυκλοφόρησαν τη φήμη ότι αυτοκτόνησε πέφτοντας από την Ακρόπολη, φήμη που εμπλουτίστηκε και τροποποιήθηκε στη συνέχεια.

Δεν είναι όμως ανάγκη να πάμε τόσο μακριά: εξίσου πιθανό είναι ο Άγγλος που έφτιαξε το άρθρο στο Κάιρο να έδωσε απλώς στον ανύπαρκτο ήρωά του το πρώτο ελληνικό υπαρκτό ονοματεπώνυμο που του ήρθε στο νου, ενός γνωστού δημοσιογράφου της εποχής· πάντως ο υπαρκτός Κουκίδης έζησε, το 1946 έβγαλε βιβλίο για τη δικαιοσύνη επί κατοχής και πέθανε γέρος πια το 1974.

Ο ανύπαρκτος Κουκίδης, αφού αξιώθηκε να δει τον Αβραμόπουλο να εγκαινιάζει αναθηματική στήλη στο όνομά του, με τις ευλογίες όλων των πολιτικών δυνάμεων, αλλά και του Μανώλη Γλέζου, πριν από μερικά χρόνια απέκτησε και φωτογραφία, τουλάχιστον σε έναν ακροδεξιό ιστότοπο ο οποίος πρόσθεσε μιαν άσχετη φωτογραφία ευζώνου σε ένα παραμυθένιο άρθρο του Γ. Μαλούχου.

Ωστόσο, η στρατιωτική ηγεσία έγκαιρα είχε ασχοληθεί με το θέμα και ύστερα από εξονυχιστική έρευνα κατέληξε στο γεγονός ότι Κουκίδης δεν υπήρξε, ούτε υπήρξε άλλος στρατιώτης που να επεσε από την Ακρόπολη.

Ας δούμε τι αναφέρει το 2001, σε επιστολή του στο περιοδικό «Πόλεμος και Ιστορία» ο Αντιστράτηγος Ιωάννης Κακουδάκης, ίσως ο πλέον αρμόδιος για την υπόθεση «Κουκίδη».

Περιοδικό “Πόλεμος και Ιστορία”, τεύχος 47 (Δεκέμβριος 2001, σελ. 4)

”Τον Εύζωνα Κουκίδη δεν τον είδε κανένας ποτέ. Δεν βρέθηκε ποτέ η Σημαία. Δεν βρέθηκε ποτέ το πτώμα. Ψάξαμε παντού, όπου υπάρχει περίπτωση να υπάρχει το όνομα Κωνσταντίνος Κουκίδης. Στα νεκροταφεία, στα νεκροτομεία, στα ληξιαρχεία και στις συγκεκριμένες ημέρες δεν υπάρχει καμία εγγραφή. Από τους καταλόγους του ΟΤΕ και από όλα τα Ληξιαρχεία της Αττικής ψάξαμε για επιζώντες με αυτό το όνομα και ερευνήσαμε σχετικά. Μετά από όλα αυτά δεν υπάρχει καμία επίσημη τεκμηρίωση του συγκεκριμένου περιστατικού και αν το συγκεκριμένο πρόσωπο υπήρξε στην πραγματικότητα. Βέβαια καμία στρατιωτική υπηρεσία δεν μπορεί να χάσει κάποιο στρατιώτη της χωρίς να το ξέρει ή χωρίς να έχει γραφεί σε κάποια κατάσταση.

Στη ΔΙΣ ήλθε μέχρι και ο Ιατροδικαστής Αθηνών με το βιβλίο που είχε η υπηρεσία του τότε και κατέγραφαν όλες τις ιατροδικαστικές πράξεις -όλους τους νεκρούς- όπου δεν σημειωνόταν κανένας νεκρός στρατιώτης την περίοδο 27-30 Απριλίου 1941.

Να σημειώσω ότι η Προεδρική Φρουρά, τότε Ανακτορική Φρουρά, δεν έβαζε και δεν βάζει ποτέ φρουρούς στην Ακρόπολη. Ζει ακόμα στο Παγκράτι ο τότε Επιλοχίας της Ανακτορικής Φρουράς, τον όποιο και συνάντησα και ο όποιος με διαβεβαίωσε ότι τους ήξερε όλους τους στρατιώτες του “απέξω και ανακατωτά” και στρατιώτης με το όνομα Κώστας Κουκίδης δεν υπήρχε στην Ανακτορική Φρουρά. Όπως επίσης ότι δεν τοποθετούσαν φρουρούς στον Βράχο της Ακρόπολης. Βέβαια με την λέξη “Εύζωνας” υπάρχει το ενδεχόμενο να ήταν στρατιώτης των Ευζωνικών Ταγμάτων. Όμως τα συντάγματα αυτά δέν έδρευαν στην Αθήνα.

Κανένας δεν μπορεί να υποστηρίξει με βεβαιότητα ότι τέτοιο πρόσωπο υπήρξε, άλλα από την άλλη είναι θετικό να πλανάται ένα τέτοιο γεγονός. Διότι πραγματικά πρόκειται για κάτι το συγκλονιστικό, εάν έγινε. Επομένως το ερώτημα αν το περιστατικό αυτό είναι αληθές η όχι δεν τεκμηριώνεται ιστορικά. Χωρίς να αποκλείεται. Και για τον λόγο αυτό έχουμε έναν ογκωδέστατο φάκελο με όλα τα στοιχεία που έχουμε συγκεντρώσει, μετά από όλες αυτές τις έρευνες για το συγκεκριμένο θέμα, από όπου δεν τεκμηριώνεται η ύπαρξη του προσώπου και του γεγονότος”.

Με αυτή την απάντηση το γεγονός θα έπρεπε να μπει στη σωστή του διάσταση: τη διάσταση του μύθου. Οι μυθοπλάστες όμως δεν είχαν πει την τελευταία τους λέξη. Αρχικά, προσπάθησαν να παρακάμψουν τον σκόπελο της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού επινοώντας μια παραλλαγή: ο Κουκίδης δεν ήταν στρατιώτης, ήταν 17χρονος εθελοντής, μέλος της ΕΟΝ, και γι’ αυτό δεν βρίσκεται το όνομά του στα στρατιωτικά αρχεία. Ωστόσο, αυτή η εκδοχή γεννάει άλλα προβλήματα -και επιπλέον σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού η ΕΟΝ και το δικτατορικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου προκαλούν δικαίως απέχθεια- κι έτσι γρήγορα εγκαταλείφθηκε.

Τα τελευταία χρόνια, οι μυθοπλάστες άλλαξαν τακτική. Αντί να απαντούν σε όσους επισημαίνουν αδύνατα σημεία, τα προσπερνούν αγέρωχα, και ταυτόχρονα προσθέτουν ένα σωρό στοιχεία για το (ανύπαρκτο) πρόσωπο του Κουκίδη ώστε να του δώσουν σάρκα και οστά. Έτσι, βρέθηκαν αυτόπτες μάρτυρες, ενώ ο Κουκίδης πολιτογραφήθηκε Πόντιος που οι γονείς του έφυγαν το 1919 πρόσφυγες και εγκαταστάθηκαν στη Γαστούνη μαζί με τον δίχρονο γιο τους. Προφανώς, τώρα υπάρχει πολύς κόσμος (ποντιοκάπηλοι, απανταχού Γαστουναίοι κτλ.) που θέλουν να έχει υπάρξει Κουκίδης.

Συνάμα, γυρίστηκε ταινία μικρού μήκους από φοιτητές για το Όχι του ανύπαρκτου Κ. Κουκίδη, βρέθηκαν (μετά το έτος 2010!) αυτόπτες μάρτυρες,  και, το πιο εξωφρενικό, η κρατική ΕΡΤ3 το 2012 παρουσίασε δεκαεπτάλεπτο ντοκιμαντέρ για τον Κουκίδη, στη σειρά Αληθινά σενάρια, στο οποίο, με αντικειμενικότητα που θα τη ζήλευε και ο Γκέμπελς, παρουσιάζονται μόνο οπαδοί του μύθου και λείπει ο παραμικρός αντίλογος. Χαρακτηριστική είναι η απάντηση του στρατηγού ε.α. ο οποίος χαρακτηρίζει (στο 16.10 του βίντεο) ανθέλληνες όσους αμφισβητούν την ύπαρξη του Κουκίδη, ενώ ο φιλόλογος-ερευνητής παραποιεί βάναυσα την αλήθεια και τις πηγές (ας πούμε εφευρίσκει μνεία του περιστατικού στην έκθεση του Γερμανού αξιωματικού).

Κι έτσι, όλα δείχνουν ότι ο Κουκίδης, ο ανύπαρκτος εύζωνος, θα αποκτήσει στον 21ο αιώνα υπόσταση, επειδή κάποιοι θέλουν να υπάρχει.

Κάποιοι άλλοι παραλληλίζουν την υπόθεση Κουκίδη με το κατέβασμα της σημαίας από τον Μανόλη Γλέζο και τον Λάκη Σάντα, θεωρώντας ότι πρόκειται για εξίσου αναπόδεικτα περιστατικά. Το βρίσκω κακόβουλη μικροψυχία: ότι η γερμανική σημαία κατέβηκε από την Ακρόπολη το ξέρουμε πέρα από κάθε αμφισβήτηση· όχι μόνο υπάρχουν αυτόπτες που δεν την είδαν να κυματίζει το πρωί της επόμενης μέρας, αλλά εκδόθηκε αμέσως ανακοίνωση από τη γερμανική στρατιωτική διοίκηση. Και οι όποιες αντιφάσεις υπάρχουν ανάμεσα στις διηγήσεις του Γλέζου και του Σάντα αποδεικνύουν ακριβώς ότι πρόκειται για αληθινές αναμνήσεις, με τα αναπόφευκτα κενά  τους, και ότι δεν είχαν από τα πριν συνεννοηθεί τι θα πουν.

Αν θέλουμε να βρούμε αντίστοιχο της υπόθεσης Κουκίδη, υπάρχει. Είναι ο μύθος της Ηλένιας Ασημακοπούλου, της όμορφης κοπέλας που το πορτρέτο της περιέφερε ο δήθεν αρραβωνιαστικός της τον Νοέμβριο του 1974, στην πρώτη επέτειο του Πολυτεχνείου, τάχα ότι είχε σκοτωθεί μέσα στο Πολυτεχνείο –και που πολλοί το πίστεψαν μέχρι που κάποιοι πρόσεξαν ότι το σκίτσο ήταν αντιγραφή από τη διαφήμιση ενός ξένου καλλυντικού ή σαμπουάν και απεικόνιζε μια γνωστή στο εξωτερικό μοντέλα. Οι αντιστοιχίες ανάμεσα στην υπόθεση Κουκίδη και στον μύθο της Ηλένιας σταματούν εδώ όμως, διότι κατά τα άλλα δεν υπάρχουν ομοιότητες. Πατώντας πάνω στο ότι η Ηλένια ήταν ανύπαρκτη, οι νοσταλγοί της χούντας επιχείρησαν να αρνηθούν εντελώς τους φόνους στο Πολυτεχνείο, ενώ όσοι επισημαίνουν ότι ο Κουκίδης είναι ανύπαρκτος καθόλου δεν αρνούνται ούτε τον τεράστιο φόρο αίματος του ελληνικού λαού ούτε τον ηρωισμό που έδειξε. Επίσης, ο μυθοπλάστης της Ηλένιας πέρασε από δίκη και πήγε φυλακή, ενώ οι κατασκευαστές του Κουκίδη βρίσκουν βήμα στη δημόσια τηλεόραση.

Ο Κουκίδης είναι ανύπαρκτος αλλά υπήρξαν τόσοι και τόσοι υπαρκτοί ήρωες –και όχι μόνο άνθρωποι που αυτοκτόνησαν σαν υπέρτατη διαμαρτυρία, όπως η Πηνελόπη Δέλτα, όχι μόνο όσοι κινδύνεψαν βοηθώντας κυνηγημένους, αλλά και τόσοι και τόσοι που έδωσαν τη ζωή τους πολεμώντας τους ναζί στα βουνά και στις πόλεις.

Κι αν θέλουμε ένα όνομα, θα ξεχωρίσουμε τον κομμουνιστή Ναπολέοντα Σουκατζίδη, διερμηνέα στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου, που διάβασε το όνομά του στον κατάλογο των διακοσίων εκτελεσμένων, κι όταν ο Γερμανός διοικητής τον διάταξε να βγει από τις γραμμές των μελλοθάνατων εκείνος αρνήθηκε αν επρόκειτο να μπει κάποιος άλλος στη θέση του. Και εκτελέστηκε.

Αλλά βέβαια, όταν οι απόντες, οι δοσίλογοι και οι μαυραγορίτες έγιναν υπουργοί και πρωθυπουργοί δεν θα μπορούσαν να έχουν για ήρωα τον Σουκατζίδη –την ίδια ώρα που έστηναν στον τοίχο όσους συντρόφους του δεν πρόλαβαν να ξεκάνουν οι Γερμανοί. Οπότε, καλύτερα ο Κουκίδης που είναι και ανύπαρκτος.