Καλικούτσα ο Παλικούτσα!

Στην προεκλογική περίοδο ακούστηκαν πολλές υποσχέσεις,  με τα αποτελέσματα των εκλογών άλλες προσδοκίες επιβεβαιώθηκαν και άλλες διαψεύστηκαν, αλλά για τους ποδοσφαιρόφιλους συνεχίζεται η περίοδος των μεγάλων προσδοκιών και των παχυλών υποσχέσεων, δηλαδή η  μεταγραφική (το προτιμώ από το μετεγγραφική) περίοδος με τις φήμες που θέλουν τους  «παικταράδες» ή τους πολλά υποσχόμενους να έρχονται στη  μια ή στην άλλη ομάδα.

Καθώς λοιπόν πάτησα στο κινητό ένα  λινκ που μου πρότεινε το Γκουγκλ, είδα και την είδηση  που βλέπετε στην εικόνα.

Κούτσα-κούτσα ο Παλικούτσα λοιπόν, κάνει δουλίτσα στον Άρη.

Ο λογιοπαθής υπότιτλος μάς πληροφορεί ότι πρόκειται για τον  τεχνικό διευθυντή του Άρη, που έχει κάνει, κατά τον δημοσιογράφο (ή διαφημιστή, δεν ξέρω) καλές μεταγραφές -κι έτσι είναι «συνεπής λόγων και πράξεων» σε μια  γενικομανή διατύπωση  που δεν θυμάμαι να  την  έχω συναντήσει ξανά, αφού συνήθως  λέμε για «συνέπεια λόγων και πράξεων».

Οι δυο κατηγορίες κειμένων που ρέπουν στο εύκολο λογοπαίγνιο είναι οι τίτλοι σε άρθρα αθλητικού περιεχομένου και οι επωνυμίες μεζεδοπωλείων και λοιπών καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος (κάποτε θα βάλουμε άρθρο), οπότε δεν παραξενεύει το λογοπαίγνιο με το όνομα του τεχνικού διευθυντή. Εδώ που τα λέμε, δίνει ασίστ για έτοιμο γκολ ο Ρόμπερτ Παλικούτσα -αν και σε ένα σημείο του άρθρου τον αναφέρουν προπαροξύτονο, Παλίκουτσα. Παρακαλούνται όσοι ξέρουν κροατικά ή έστω σερβικά να το αποσαφηνίσουν.

Ο οποίος Παλικούτσα, όπως ίσως θα μαντέψατε, είναι Κροάτης (Robert Palikuća), γεννημένος όμως στη Γερμανία. Ως ποδοσφαιριστής έπαιζε αμυντικός κι αν έδωσε, με το όνομά του, πάσα στον συντάκτη για το λογοπαίγνιο που είδαμε, σε μένα δίνει πάσα για το σημερινό άρθρο, μια και δεν μπόρεσα να αντισταθώ στον συνειρμό: Καλικούτσα ο Παλικούτσα, μια και ήθελα να  γράψω άρθρο για τη λέξη αυτή, που την έχουμε συζητήσει περιστασιακά στο ιστολόγιο, μα δεν έβρισκα αφορμή.

Αν βέβαια ξέρετε τι σημαίνει «καλικούτσα» διότι, όσο κι αν αυτό φαίνεται περίεργο, η λέξη υπάρχει μόνο σε ένα από τα τέσσερα μεγάλα σύγχρονα λεξικά μας, στο ΜΗΛΝΕΓ. Όπως όμως θα δούμε,  και όπως θα φανεί και από τα σχόλιά σας, η λέξη «καλικούτσα» δεν είναι πανελλήνια και σε πολλές περιοχές της χώρας χρησιμοποιείται άλλη λέξη για να περιγράψει την ίδια έννοια.

Το ότι η καλικούτσα δεν υπάρχει στα περισσότερα λεξικά ίσως οφείλεται και  στο ότι είναι από τις (όχι λίγες) λέξεις που κυρίως λέγονται και σπάνια γράφονται. Πρόκειται για επίρρημα και σύμφωνα με τον ορισμό του ΜΗΛΝΕΓ σημαίνει «Στους ώμους κάποιου και με το ένα πόδι αριστερά και το άλλο δεξιά του λαιμού του».

Παίρνω κάποιον καλικούτσα θα πει «παίρνω κάποιον καβάλα στους ώμους μου». Η λέξη λέγεται κυρίως στη νότια Ελλάδα και φαίνεται ότι είναι δάνειο από τα αλβανικά.

Πολύ συχνά χρησιμοποιείται για πατεράδες που παίρνουν στους ώμους (περήφανοι) τα7 παιδιά τους: εγώ πίσω με τη Θυγατέρα καλικούτσα στους ώμους να κυματίζει ψηλά ως σημαία οικογενειακή! (Βοκκάκιος, Βήμα, 1997), αλλά λέγεται και για ενήλικο που σηκώνει ενήλικο, όπως στη φωτογραφία, από διαδήλωση στο Μιλάνο το 2008, όπου αυτός που φωνάζει το σύνθημα κάθεται στους ώμους άλλου. Πολύ πιο σπάνια λέγεται για άψυχο φορτίο.

Ο Καρκαβίτσας σε διήγημά του περιγράφει τους γονείς που έμαθαν στο μικρό παιδί τους να ψελλίζει τις λέξεις «Πόλι – Γαστούνη» και ύστερα φέροντες αυτό επί του ώμου, καλικούτσα, τω εδείκνυον εις την πεδιάδα –Να η Πόλι, η Γαστούνη, έλεγον εις αυτό. 

Οι αρχαίοι είχαν ένα παιχνίδι, όπου ο χαμένος έπαιρνε τον νικητή καλικούτσα. Το παιχνίδι λεγόταν εφεδρισμός και το ρήμα εφεδρίζω. Στα αγγλικά η καλικούτσα λέγεται piggyback και έχει και μεταφορική χρήση.

Το 2020, σε άσχετο άρθρο, ο φίλος μας ο Νίκιπλος είχε πει σε σχόλιό του ότι σε μια παρέα άκουσε τρία συνώνυμα: καλικούτσα,  αμπίνα, μπορμπόλια -από τα οποία εκείνος ήξερε μόνο το «μπορμπόλια» αλλά αρκετοί άλλοι ήξεραν  το «καλικούτσα».  Στη σχετική μικροσυζήτηση αναφέρθηκαν και άλλα συνώνυμα, τζιτζίνα (από την Κιγκέρη,  άρα μάλλον θεσσαλικό) και καρκατσίδα ή καρακατσίδα. Σε  άλλες συζητήσεις έχει ακουστεί το «ζαλίγκα» ή «ζαλούκα» ή «ζαλίκα» (από το ζαλώνομαι = φορτώνομαι), όπως και το «αγκάνια», καθώς και το «καβαλίκι», προφανούς προέλευσης.

Υπάρχουν και παραλλαγές. Ο Βαλτινός στην Ορθοκωστά έχει τον τύπο «καλικούσια» (έχουμε άρθρο). Στο άρθρο του  Νίκου Παντελίδη για το παλιό γλωσσικό ιδίωμα της  Αίγινας είχαμε δει τον όρο «καλικούρα». Σε άλλο σχόλιο είχε αναφερθεί ο τύπος «καλιγκότς» που πρέπει να είναι από τα αλβανικά/αρβανίτικα. Ίσως αυτός είναι ο αρχικός τύπος και στη  συνέχεια παρασυσχετίστηκε με το «κουτσός» και  έγινε «καλικούτσα». Το άλογο στα αλβανικά είναι κάλε ή κάπως έτσι, οπότε ο αλβανικός όρος γίνεται πιο διαφανής.

Και ενώ δεν (φαίνεται να) υπάρχει σε έντυπο γενικό λεξικό (αφού το ΜΗΛΝΕΓ είναι μόνο ηλεκτρονικό), βρίσκουμε την καλικούτσα στο επίσης ηλεκτρονικό Βικιλεξικό, όπως και στο slang.gr με άφθονα  συνώνυμα.

Βλέπω ότι πέρυσι κυκλοφόρησε μυθιστόρημα του Κώστα Σωτηρίου με τίτλο Καλικούτσα.  Δεν  το έχω διαβάσει.

Επειδή δεν υπήρχε στα μεγάλα λεξικά, το 2011 έβαλα την καλικούτσα στις Λέξεις που χάνονται, αν και δεν είμαι βέβαιος ότι πράγματι «χάνεται» (Αλλά το κριτήριό μου για τη  λημματογράφηση ήταν να μην περιλαμβάνεται στον  Μπαμπινιώτη και στο ΛΚΝ). Από το βιβλίο μου το πήραν διάφοροι ιστότοποι, κάποιοι από τους οποίους δεν αναφέρουν την πηγή από… σεμνότητα -άλλοι πάντως την αναφέρουν.

Αν και δεν είναι πανελλήνια, επειδή είναι πολύ διαδεδομένη και ζωντανή πιστεύω πως δεν θα έπρεπε να λείπει από τα άλλα λεξικά.

Kλείνοντας,  περιμένω στα σχόλια να μου πείτε αν ξέρετε τη λέξη «καλικούτσα» ή αν χρησιμοποιείτε στον  τόπο σας άλλη λέξη για το ίδιο πράγμα -φυσικά, με αναφορά του τόπου. Και να ευχαριστήσω τον Ρόμπερτ Παλικούτσα για την ωραία πάσα!

Οι 160 πρώην και η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση

Δυο ξεχωριστά αλλά συναφή γεγονότα δίνουν την αφορμή για το σημερινό μας άρθρο και αντικατοπτρίζονται και στον τίτλο.

Το πρώτο ήταν το κείμενο προβληματισμού που συνυπέγραψαν και δημοσιοποίησαν 160 «εξέχουσες προσωπικότητες» στο οποίο εκφράζουν επιφυλάξεις σχετικά με τις επικείμενες νομοθετικές πρωτοβουλίες για τη διαμόρφωση Εθνικής Στρατηγικής Ισότητας για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα.

Το δεύτερο είναι η συγκέντρωση που έχει αναγγελθεί από χριστιανικά σωματεία και το κίνημα «Μαμά, Μπαμπάς και Παιδιά», σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την εισαγωγή της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα σχολεία και η κυκλοφορία «δηλώσεων απαλλαγής» των μαθητών από τις σχετικές θεματικές ομάδες.

Να ξεκινήσουμε από το πρώτο.

Στο κείμενο προβληματισμού, που αρχικά δημοσιεύτηκε στην εφημ Εστία, και που μπορείτε να το διαβάσετε ολόκληρο εδώ, οι 160 συνυπογράφοντες ξεκινούν εκφράζοντας ανησυχία για το οξύτατο δημογραφικό πρόβλημα της χώρας, που το συνδέουν με κάποιο τρόπο με έναν «αμφιλεγόμενο και καταχρηστικό δικαιωματισμό» στο όνομα του οποίου προωθούνται πρωτοβουλίες για την ισότητα των ομόφυλων ζευγαριών. Κατηγορούν την ΕΕ ότι προσπαθεί να επιβάλει στην ελληνική κοινωνία απαράδεκτες ρυθμίσεις που εκφράζουν μόνο μικρές μειοψηφίες και ανησυχούν ιδιαίτερα για την πρόθεση να μεταφερθεί το πνεύμα αυτό στην εκπαίδευση μέσω της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Ακολουθεί κινδυνολογία για την έκπτωση της παιδείας και της ελληνικής γλώσσας και ζητείται να δοθεί προτεραιότητα στο δημογραφικό πρόβλημα αποκρούοντας όμως την άποψη ότι το δημογραφικό μπορεί να αντιμετωπιστεί με «τη νομιμοποίηση και τη μόνιμη εγκατάσταση στη χώρα μας παρανόμων αλλοεθνών και αλλοθρήσκων μεταναστών».

Πρόκειται για ένα βαθύτατα συντηρητικό κείμενο, που δεν προτείνει ουσιαστικά τίποτε, αλλά χαρακτηρίζεται από ομοφοβία αφού συνδέει τους ΛΟΑΤΚΙ με την υπογεννητικότητα, με την έκπτωση των αξιών, την εγκληματικότητα και όλα τα δεινά της χώρας.

Έχει όμως ενδιαφέρον να δούμε ποιες είναι οι 160 εξέχουσες προσωπικότητες που υπογράφουν.

Καταρχάς, μάλλον είναι 156, αφού τέσσερις από τους 160 δήλωσαν ότι ουδέποτε κλήθηκαν να υπογράψουν το κείμενο αυτό. Πρώτος που διέψευσε ήταν ο συγγραφέας (και ακαδημαϊκός) Θανάσης Βαλτινός, ο οποίος πάντως κράτησε μια επιφύλαξη μιλώντας για ανώριμη κοινωνία: «Δεν έχω υπογράψει κανένα τέτοιο κείμενο απ’ όσο ξέρω, τουλάχιστον, ο ίδιος. Ο τρόπος που παρουσιάστηκε η υπογραφή μου με εκπλήσσει και με αιφνιδιάζει. Πίστευα ότι είμαι εκτός αυτής της υπόθεσης και δεν έχω λόγο να είμαι μέσα σε αυτή την ιστορία. Η υπογραφή μου δεν έχει θέση σε ένα κείμενο που θέλει να στήσει κάποιους στον τοίχο. Αναγνωρίζω τα δικαιώματα όλων των ανθρώπων και τη διεκδίκηση της ισότητας των ομοφυλόφιλων. Η κοινωνία όμως είναι ακόμα «άγουρη», ανώριμη να δεχτεί πράγματα αντίθετα σε μια παράδοση ζωής εκατονταετιών αυτού του τόπου».

(Προσθήκη: Τελικά πέντε από τους 160 δήλωσαν οτι δεν υπέγραψαν και διαχώρισαν τη θέση τους: Θανάσης Βαλτινός, Σπήλιος Παπαθανασόπουλος, Δημήτριος Ηλιόπουλος, Παντελής Σαββίδης, Αντώνης Γραμματικός).

Από την «επίσκεψη» στα 160 ονόματα που φέρονται να υπογράφουν την επιστολή βλέπουμε ότι συμμετέχουν πολλοί αστέρες του συντηρητικού χώρου, με ορισμένες δυσάρεστες εκπλήξεις (σαν του Βαλτινού) από άτομα που δεν περιμέναμε να τα δούμε με τέτοια συντροφιά. Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι πάρα πολλοί από τους υπογράφοντες αναφέρουν, ως ιδιότητά τους, ότι είναι «πρώην» ή απόστρατοι ή κάτι ανάλογο.

Οι λέξεις της Ορθοκωστάς

Το μυθιστόρημα «Ορθοκωστά» του Θανάση Βαλτινού δεν το είχα διαβάσει, ήξερα όμως ότι έχει ως θέμα του την τρομοκρατία που υποτίθεται ότι άσκησε το ΕΑΜ στην Πελοπόννησο το 1943 και το 1944. Η Ορθοκωστά είναι ένα μοναστήρι στην Κυνουρία στο οποίο υποτίθεται ότι λειτουργούσε επί Κατοχής στρατόπεδο συγκέντρωσης «αντιδραστικών». Το βιβλίο αποτελείται από 47 κεφάλαια, τα περισσότερα πολυσέλιδα αλλά μερικά συντομότατα, λίγες αράδες μόνο, που το καθένα είναι και μια «μαρτυρία» για τα γεγονότα στην Κυνουρία. «Μιλάνε» χωριάτισσες, αξιωματικοί του στρατού, νοικοκυραίοι, ταγματασφαλίτες. Βάζω εισαγωγικά, επειδή το βιβλίο του Βαλτινού είναι μυθιστόρημα και όχι ιστορικό δοκίμιο και όλες αυτές οι «μαρτυρίες» είναι μυθοπλασία που αγνοώ σε ποιον βαθμό βασίζεται στην πραγματικότητα.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Βαλτινός χρησιμοποιεί αυτή την τεχνική, να παραθέτει δηλαδή οιονεί μαρτυρίες, που όμως είναι γραμμένες από τόν ίδιο, δεν είναι δηλαδή μαρτυρίες. Το έχει ξανακάνει, αν δεν κάνω μεγάλη γκάφα, τόσο στο Συναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτη, όσο και στα Στοιχεία για τη δεκαετία του 60. (Αντίθετα, στην εξαιρετική Κάθοδο των εννιά δεν χρησιμοποιείται η τεχνική αυτή, διότι δεν υπάρχει η επίφαση του ντοκουμέντου, της μαρτυρίας).

Το βιβλίο λοιπόν δεν το είχα διαβάσει, αν και είχα παρακολουθήσει, τότε που κυκλοφόρησε (το 1994), τη συζήτηση που έγινε, αφού από αρκετούς αριστερούς θεωρήθηκε ότι το έργο του Βαλτινού ξεπλένει τους ταγματασφαλίτες -μια και παρουσιάζει ότι εντάχθηκαν στα τάγματα εξωθημένοι από την εαμική τρομοκρατία.

Το αναζήτησα πριν από μερικούς μήνες σε κεντρικό βιβλιοπωλείο, όπου μου έδωσαν την ανακριβή απάντηση ότι έχει εξαντληθεί (στην πραγματικότητα, είχε αλλάξει ο εκδότης). Σε πρόσφατη διαδικτυακή συζήτηση έκανα λόγο για το βιβλίο και μια καλή φίλη, που παρακολουθούσε τη συζήτηση, το αγόρασε και μου το χάρισε. Ένιωσα έτσι υποχρεωμένος να το διαβάσω, πράγμα που έκανα, όχι χωρίς κόπο.

Ασφαλιστικά μεζεδάκια

Το σημερινό άρθρο γράφεται στο τέλος της λαμπροβδομάδας, ενώ στη Βουλή συζητιέται το ασφαλιστικό-φορολογικό νομοσχέδιο και ενώ έχει κηρυχθεί απεργία στα μέσα ενημέρωσης, αλλά και στα περισσότερα μέσα συγκοινωνίας και ενώ περιμένουμε τη Δευτέρα το κρίσιμο Γιούρογκρουπ που ίσως καθορίσει τις επόμενες εξελίξεις.

Κατά συνέπεια, θα μπορούσαμε να ονομάσουμε τα σημερινά μας μεζεδάκια: λαμπροβδομαδιάτικα, μεταπασχαλινά, απεργιακά, ευρωομαδικά, γιουρογκρουπικά (!) ή και του Θωμά. Μερικές από αυτές τις ονομασίες τις έχω χρησιμοποιήσει παλιότερα, άλλες τις αφήνω για επόμενη φορά -τελικά διάλεξα το «ασφαλιστικά», αφού η συζήτηση στη Βουλή θα κυριαρχήσει τούτο το Σαββατοκύριακο.

Δεν αποκλείεται καθόλου η συζήτηση στη Βουλή να παράξει (σικ, ρε) και κάμποσα φρέσκα μεζεδάκια, αλλά αυτά θα τα δούμε την επόμενη βδομάδα. Πάντως, συζήτηση στη Βουλή έγινε και χτες, και είδα κάπου ότι ο Κ. Ζουράρις χρησιμοποίησε, πιθανώς χαριτολογώντας, τον όρο «υποδεεστερότερος» -που, αν όντως ειπώθηκε, είναι πολύ χειροτερότερο από το «καλυτερότερος».

* Και ξεκινάμε με μια μεγα-γκάφα του Μέγκα, που την σχολίασε χαιρέκακα και ο Δημήτρης Ψαρράς στην Εφ.Συν. πριν από μερικές μέρες. Το Μέγκα πρόβαλε, το Μεγάλο Σάββατο, ενδιαφέρουσα αποκλειστική συνέντευξη με τον Ράινερ Ες, τον εγγονό του Ρούντολφ Ες, του διοικητή του Αουσβιτς.

Μόνο που το «μεγάλο κανάλι» μπέρδεψε τον Ρούντολφ Ες του Αουσβιτς (Rudolf Höss, 1901-1947) με τον στενό συνεργάτη του Χίτλερ Ρούντολφ Ες (Rudolf Hess, 1894-1987), και συνόδεψε τη συνέντευξη του εγγονού του πρώτου Ες με φωτογραφικό υλικό  που αναφερόταν στον δεύτερο Ες!