Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Ξανά στη Μυτιλήνη

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η εικοστή δεύτερη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε στο καλοκαίρι του 1936 και ο ποιητής, ο παππούς μου δηλαδή, επιστρέφει στη Μυτιλήνη ως υπάλληλος της ΑΤΕ, με μετάθεση από την Κρήτη.

Το επεισόδιο με τις ακροστιχίδες του Πολ Νορ το έχουμε συζητήσει κι άλλη φορά στο ιστολόγιο (π.χ. εδώ).

Στη Μυτιλήνη γύρισαν οικογενειακώς τον Ιούνιο του ’36. Ο ποιητής ξανάρχισε να γράφει ποιήματα για τον «Τρίβολο» και χρονογραφήματα για το «Δημοκράτη». Την πικρία του για τη διακοπή τής πολλά υποσχόμενης σταδιοδρομίας του στην Κρήτη, τη γλύκανε το ξαναντάμωμά του με τους παλιούς κι αγαπημένους του φίλους. Όντας φιλοσοφημένος άνθρωπος αντιμετώπισε το πράγμα στωικά.

«Τι σημασία έχει να ’σαι πρώτος ή τελευταίος, όταν βρίσκεσαι ήδη ανάμεσα στους τελευταίους».

Από πολιτικής πλευράς τα πράγματα χειροτέρευαν συνεχώς. Ο βασιλιάς επιστρέφοντας ετοίμαζε απροκάλυπτη δικτατορία, ορίζο­ντας πρωθυπουργό τον Μεταξά, αρχηγό ενός πολύ μικρού κόμματος, που πήρε εντούτοις ψήφο εμπιστοσύνης, γιατί τον στήριξαν τα δύο μεγάλα κόμματα, οι Λαϊκοί και οι Φιλελεύθεροι. Στις 4 Αυγούστου κηρύχθηκε όντως δικτατορία. Στη Μυτιλήνη έγιναν αρκετές συλλή­ψεις αριστερών. Τον ίδιο η Ασφάλεια δεν τον ενόχλησε. Έλειπε αρκετά χρόνια από το νησί και δεν ήταν μέλος του κόμματος, με το οποίο μετά το 1926 διατηρούσε χαλαρές μόνο επαφές.

Παρ’ όλα αυτά την επομένη της 4ης Αυγούστου ο διευθυντής της Τράπεζας τον κάλεσε και του ’πε:

«Άκου δω, κύριε Σαραντάκο, ξέρουμε πως είσαι κομμουνιστής και θα ’χουμε το μάτι μας επάνω σου. Πρόσεξε, γιατί δε θα περάσουμε καθόλου καλά».

Άγνωστο για ποιο λόγο όμως δεν ανακάτεψε την Ασφάλεια. Ίσως δεν είχε συγκεκριμένα στοιχεία σε βάρος του ποιητή, ίσως τον χρεια­ζόταν για την εργατικότητα και τις ικανότητές του. Ανάθεσε όμως σε έναν υπάλληλο της εμπιστοσύνης του να παρακολουθεί στενά τον Νίκο, ιδίως τα γραφτά του και τις επαφές του. Ο εν λόγω προσπάθη­σε να αναπτύξει φιλικές σχέσεις με τον ποιητή, καθώς μάλιστα παρίστανε τον φιλολογούντα. Η καθαρίστρια όμως του υποκαταστή­ματος, που συμπαθούσε τον Νίκο, τον πληροφόρησε ότι ο Βασίλης όταν σχολούσαν έψαχνε στα συρτάρια και στο γραφείο του «ακόμα και στο καλάθι των αχρήστων χώνει τη μούρη του».

Ο ποιητής αποφάσισε να το γλεντήσει το πράγμα. Όταν αντιλαμ­βανόταν το βλέμμα του Βασίλη να τον παρακολουθεί, έγραφε με ύφος περίφροντι και συνωμοτικό κάτι σε ένα χαρτί, το οποίο κατόπιν φρό­ντιζε να σκίσει σε μικρά κομματάκια. Όπως μάθαινε την άλλη μέρα από την κυρά Μυρσίνη, ο Βασίλης ξόδευε αρκετή ώρα για να συναρ­μολογήσει το σκισμένο έγγραφο, που περιείχε κατά κανόνα φράσεις όπως «ο Βασίλης είναι μάπας» και άλλες χειρότερες.

Πολύ σύντομα η εργατικότητα, οι ικανότητες και το ήθος του τον επέβαλαν όχι μόνο στους συναδέλφους του αλλά και στον ίδιο το διευθυντή, που αποφάσισε να τον αφήσει ήσυχο.

Τα πράγματα όμως όλο και στένευαν από πολιτικής πλευράς. Πάμπολλοι κομμουνιστές και αριστεροί κάνανε δηλώσεις μετανοίας, που πολλές δημοσιεύονταν στον τύπο. Μεταξύ τους και βουλευτές του κόμματος σαν τον Μανωλέα και τον Σκλάβαινα. Καθιερώθηκε για πρώτη φορά ο όρος «δηλωσίας». Μια μέρα ο Στρατής ο Παπανικόλας του ’δειξε ένα φύλλο της «Βραδυνής», όπου δημοσιευόταν ένα ποίη­μα του Πολ Νορ υμνητικό για την 4η Αυγούστου! Για πολλή ώρα το κοιτάζανε και δεν μπορούσαν να πιστέψουν τα μάτια τους. Ο Στρατής ήξερε από πρώτο χέρι την πίεση που ασκούσε το καθεστώς πάνω σε εκδότες και δημοσιογράφους, αλλά αυτό πια παραπήγαινε.

Ακολούθησαν όμως κι άλλα παρόμοια ποιήματα στα επόμενα φύλλα της «Βραδυνής», ώσπου ο Νίκος κι ο Στρατής ανακάλυψαν, ταυ­τόχρονα με χιλιάδες άλλους Έλληνες, το μυστικό των ποιημάτων του Πολ Νορ, με αποτέλεσμα η κυκλοφορία της «Βραδυνής» να εκτοξευθεί στα ύψη. Διότι το περιεχόμενο των ποιημάτων μπορεί να ήταν μέχρις υπερβολής υμνητικό για τη δικτατορία, οι ακροστιχίδες όμως λέγαν άλλα πράγματα. Τα δύο ή τρία πρώτα γράμματα κάθε στίχου όταν τα διάβαζες στη σειρά σχημάτιζαν φράσεις όπως ΖΗΤΩ Η ΔΗΜΟ­ΚΡΑΤΙΑ, ΚΑΤΩ Ο ΜΕΤΑΞΑΣ, ΝΑ ΧΕΣΩ ΤΟ ΦΑΣΙΣΜΟ ΣΑΣ και άλλα.

Τελευταίοι το μάθανε η Ασφάλεια και το Υπουργείο Τύπου. Ο Μανιαδάκης, που είχε επίγνωση του κύρους του Πολ Νορ και ήξερε ότι ήταν Αμερικανός πολίτης, δεν τον συνέλαβε αλλά τον απέλα­σε το 1937 στις ΗΠΑ.

Σε εκδρομή στην Παναγιούδα, διατελών εν ευθυμία (1937)

Το 1938 μετατέθηκε στη Μυτιλήνη κι ο καινούριος φίλος που απόκτησε στην Κρήτη, ο Χαράλαμπος ο Κανόνης. Στο σπίτι του Σαραντάκου άρχισαν να μαζεύονται οι παλιοί φίλοι και. μαζί τους ο Χαράλαμπος και δυο τρεις φίλοι του, που κατά σύμπτωση ήταν και φίλοι του Νίκου, ο Χρήστος ο Καλδής, ο Αλέκος ο Κοντήβεης και άλλοι. Συνήθως οι βεγγέρες αυτές είχαν μάλλον φιλολογικό χαρακτή­ρα και πολύ συχνά τελείωναν με τραγούδια, ιδίως με ιταλικές καντσονέτες, που τις τραγουδούσε πολύ καλά ο Χρήστος, ο οποίος είχε σπουδάσει μαζί με τον Χαράλαμπο στην Ιταλία. Όχι σπάνια όμως, υπό το βάρος των διεθνών κυρίως γεγονότιον, η συζήτηση στρεφόταν στην πολιτική.

Είχαν πολλά να κουβεντιάσουν: για τον ισπανικό εμφύλιο πόλε­μο, για την ιαπωνική εισβολή στην Κίνα, για την επιθετικότητα του Χίτλερ, για τις δίκες της Μόσχας. Η αντίσταση των κυβερνητικών στην Ισπανία, η δράση των Διεθνών Ταξιαρχιών, η προδοσία των Αγγλογάλλων, η αντίσταση των Κινέζων, όλα αυτά ήταν για όλους καθαρά και κατανοητά. Οι δίκες της Μόσχας όμως τους έφερναν όλους σε αμηχανία. Να διώκονται άνθρωποι σαν το Ζηνόβιεφ, τον Κάμενεφ, τον Ρύκωφ ή τον Μπουχάριν, που είχαν χρηματίσει ηγέτες της Επανάστασης και της Τρίτης Διεθνούς, και μάλιστα να ομολογούν κυνικά πως τόσα χρόνια ήταν πράκτορες του Μουσολίνι, του Χίτλερ ή των Ιαπώνων, ήταν κάτι που δεν το χωρούσε το μυαλό τους.

Τελικά το δέχτηκαν σαν γεγονός. Για να το λέει το Κόμμα και να το ομολογούν κι οι ίδιοι έτσι θα ’ναι. Τον Νίκο πάντως τον βασάνιζε για καιρό το ερώτημα: πώς έγινε και τέτοιοι πράκτορες έφτασαν σε τόσο υψηλά πόστα;

Πολλές φορές έπιανε εκπομπές της Μόσχας στα γαλλικά ή στα ελληνικά, μήπως μάθει τίποτα, αλλά όλες κατά κανόνα μιλούσαν για τα επιτεύγματα του 3ου πεντάχρονου πλάνου. Για τις δίκες τίποτα.

Ήρθαν και χαρούμενα γεγονότα. Παντρεύτηκε και η μικρότερη αδελφή της γυναίκας του, η Μαρία, έναν μακεδόνα τριατατικό, με τον οποίο είχαν γνωριστεί δι’ αλληλογραφίας μέσω των Μικρών Μυστι­κών της «Διάπλασης». Ο καινούριος σύγγαμβρος ήταν ένα ευγενι­κό, καλλιεργημένο και ωραίο παιδί, που επί πλέον τραγουδούσε με καλή φωνή, μέγα προσόν για τον Νίκο, που του άρεσε να τραγουδάει όταν ερχόταν στο κέφι, μαζί με τη γυναίκα του και τις αδελφές της, αλλά τον είχαν απογοητεύσει οι παραφωνίες του Ανδρέα.

Μπήκε κι ο γιος του ύστερα από αυστηρές εξετάσεις στο οκτατάξιο γυμνάσιο. Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου είχε καταργήσει το εξατάξιο δημοτικό, από το οποίο τα παιδιά μπαίναν χωρίς εξετάσεις στο εξατάξιο γυμνάσιο. Στη θέση τους καθιέρωσε το τετρατάξιο δημο­τικό και το οκτατάξιο γυμνάσιο, στο οποίο όμως έμπαινες με εξετάσεις και μάλιστα αυστηρές και δύσκολες, καθώς ο αριθμός των γυμνασίων νέου τύπου είχε περιοριστεί δραστικά. Στο γυμνάσιο Μυτιλήνης είχε τότε μετατεθεί ο Γιώργος ο Βαλέτας, μελετητής του Παπαδιαμάντη, της μεγάλης αγάπης του ποιητή. Αυτό στάθηκε αφορμή για τη στενότερη γνωριμία τους, που εξελίχθηκε σε οικογενειακή φιλία.