Το κεραμίδι και ο μύθος για το υψηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης στην Ελλάδα

Τώρα που με απαίτηση των δανειστών αίρεται η προστασία της πρώτης κατοικίας από πλειστηριασμούς, έχει αρχίσει να κυκλοφορεί και πάλι ο μύθος για το υψηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης στην Ελλάδα. Τις προάλλες, μάλιστα, διάβασα ένα άρθρο στο Πρωταγών που, λίγο-πολύ, εξομοίωνε την επιθυμία της ιδιοκατοίκησης με παράνοια, και μάλιστα παράνοια που αποτελεί σχεδόν αποκλειστικά ελληνικό χαρακτηριστικό.

Το άρθρο αυτό του Α. Ζαμπούκα περιέχει κάμποσα χοντρά ψέματα, αλλά επειδή εδώ (και) λεξιλογούμε, εγώ θα ξεκινήσω από μια ωραία λαϊκή φράση που βρίσκεται στην αρχή του: Ο Έλληνας θέλει να έχει ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι του. Συνήθως εγώ τη φράση δεν την ακούω έτσι, παροιμιακά -αν και λέγεται κι έτσι. Κατά τη γνώμη μου, τη λέμε περισσότερο με τη μορφή «να βάλω ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι μου, π.χ. «Πήραν δάνειο για να βάλουν ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι τους» -η παραδειγματική φράση από το Λεξικό της Ακαδημίας.

Λέγοντας «κεραμίδι» εδώ εννοούμε το σπίτι -και μάλιστα το ιδιόκτητο. Η φράση δεν λέγεται σχεδόν ποτέ για νοικιασμένο σπίτι. Λέγοντας κεραμίδι εννοούμε τη στέγη, όσο κι αν εδώ και μερικές γενιές οι περισσότεροι Έλληνες ζούμε σε σπίτια χωρίς κεραμοσκεπή’ αλλά και τα διαμερίσματα των πολυκατοικιών, όπου αριά και πού να βρεις κανένα διακοσμητικό κεραμίδι, κι αυτά με «κεραμίδι» τα παρομοιάζουμε. Η γλώσσα είναι συντηρητική, το έχουμε ξαναπεί: γεννημένοι στην πόλη οι περισσότεροι, ακόμα «δένουμε τον γάιδαρό μας» όταν θέλουμε να πούμε ότι εξασφαλιστήκαμε.

Το κεραμίδι προέκυψε από το υποκοριστικό «κεραμίδιον» του αρχαίου «κεραμίς», που ανάγεται στο ακόμα πιο αρχαίο «(η) κέραμος», λέξη ήδη μυκηναϊκή, που για την ετυμολογία της έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες, όπως ότι πιθανώς συνδέεται με το ρ. «κεράννυμι» (με τη σημασία αναμιγνύω).

Το κεραμίδι και τα παράγωγά του έχουν ενδιαφέροντα φρασεολογικά. Καταρχάς, ο τύπος «κέραμος» επιβιώνει σε μια αρχαιοπρεπή φράση «λίθοι, πλίνθοι, κέραμοι ατάκτως ερριμμένα» που τη λέμε όταν επικρατεί κάπου μεγάλη ακαταστασία (στην αρχαία γραμματεία η φράση δεν απαντά ακριβώς έτσι).

Έχουμε έπειτα τη φράση «του ήρθε κεραμίδα», που τη λέμε για κάποιον που έμεινε άναυδος όταν πληροφορήθηκε κάτι αναπάντεχο, σαν τον αμέριμνο διαβάτη που δέχεται στο κεφάλι κεραμίδι που πέφτει από τη στέγη σπιτιού, ατύχημα που δεν θα ήταν σπάνιο τον παλιό καιρό -καμιά φορά όχι και ατύχημα, αφού κι ο τελευταίος μεγάλος στρατηλάτης του αρχαίου ελληνικού κόσμου, ο Πύρρος, από κεραμίδα πήγε.

Λέμε ακόμα «Θεέ μου, πώς κρατάς τα κεραμίδια ξεκάρφωτα;« για απίθανες ή περίεργες καταστάσεις, όταν ακούμε κάτι παράλογο, εξωφρενικό, ενώ αντίθετα  «τι κάνει νιάου νιάου στα κεραμίδια;» για να υπονοήσουμε ότι κάτι είναι  αυτονόητο ή οφθαλμοφανές (εδώ ο αστείος της παρέας απαντάει: ένας σκύλος που ξέρει ξένες γλώσσες). Τέλος, όταν κάποιος καταστρέφει τα πάντα σε ένα μέρος, λέμε ότι «τα έκανε κεραμιδαριό», επειδή το κεραμοποιείο είναι γεμάτο θραύσματα από σπασμένα κεραμίδια και πήλινα σκεύη.

Για κάποιον που υπεραντιδρά ή κοινολογεί ένα μυστικό λέμε κάποτε ότι «ανέβηκε στα κεραμίδια». Στα κεραμίδια, όταν υπάρχουν, ανεβαίνουν επίσης, κυριολεκτικά, οι μπουκαδόροι και οι γάτοι, που έχουν παραδοσιακά τις στέγες για πεδίο των ερώτων τους. Και εδώ θα θυμίσω και ένα σχετικό τραγούδι, από έναν από τους καλύτερους δίσκους όλων των εποχών, τον Γάτο του Σταμάτη Κραουνάκη και της Λίνας Νικολακοπούλου, με συγκλονιστική την Άλκηστη Πρωτοψάλτη:

Αλλά να γυρίσουμε από τα κεραμίδια στο κεραμίδι, δηλαδή στην ιδιοκατοίκηση. Στην αρχή του άρθρου χαρακτήρισα «μύθο» την άποψη που ευρέως διαδίδεται, ότι στην Ελλάδα έχουμε υψηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης σε σύγκριση με άλλες χώρες.

Πιο σωστό ίσως θα ήταν να μιλήσουμε όχι για μύθο αλλά για μισή αλήθεια -αλλά μήπως και οι μισές αλήθειες δεν είναι μύθοι; Το στοιχείο αλήθειας που υπάρχει είναι ότι υπάρχουν ορισμένες ανεπτυγμένες χώρες, κυρίως στη Δυτική Ευρώπη, που έχουν ποσοστό ιδιοκατοίκησης αρκετά χαμηλότερο από το ελληνικό (που βρίσκεται γύρω στο 75%). Πρόκειται όμως για μισή αλήθεια, επειδή υπάρχουν επίσης πολλές χώρες, κάποιες από τις οποίες ανεπτυγμένες, που έχουν ποσοστά αρκετά ψηλότερα από το ελληνικό.

Στον σχετικό πίνακα της Βικιπαίδειας, που έχει συνταχθεί με βάση έγκυρες πηγές, η Ελλάδα βρίσκεται στην 22η θέση από 46 χώρες –σχεδόν ακριβώς στη μέση!

Ο πίνακας:

1. Ρουμανία 95,6%
2. Λιθουανία 92,2%
3. Σλοβακία 90,5%
4. Σιγκαπούρηη 90,3%
5. Κίνα 90%
6. Ουγγαρία 89,6%
7. Κροατία 88,5%
8. Ινδία 86,6%
9. Βουλγαρία 85,7%
10. Ρωσία 84%
11. Πολωνία 83,8%
12. Νορβηγία 83,5%
13. Λετονία 81,2%
14. Εσθονία 81,1%
15. Μάλτα 80,3%
16. Τσεχία 80,1%
17. Μεξικό 80%
18. Ισπανία 77,7%
19. Ισλανδία 77,5%
20. Σλοβενία 76,6%
21. Τρίνινταντ 76%
22. Ελλάδα 75,8%
23. Βραζιλία 74,4%
24. Πορτογαλία 74,2%
25. Κύπρος 74%
26. Φινλανδία 73,6%
27. Ιταλία 73%
28. Λουξεμβούργο 73%
29. Βέλγιο 72,3%
30. Ιρλανδία 69,7%
31. Σουηδία 69,6%
32. Καναδάς 67,6%
33. Τουρκία 67,3%
34. Ολλανδία 67,1%
35. Αυστραλία 67%
36. Νέα Ζηλανδία 64,8%
37. ΗΒ 64,6%
38. ΗΠΑ 64,5%
39. Γαλλία 64,3%
40. Δανία 63%
41. Ιαπωνία 61,6%
42. Αυστρία 57,3%
43. Νότια Κορέα 54,2%
44. Γερμανία 53,3%
45. Χονγκ Κονγκ 51%
46. Ελβετία 44%

Δηλαδή, δεν είναι αφύσικα ψηλό το ποσοστό ιδιοκατοίκησης της Ελλάδας, είναι αφύσικα χαμηλό το ποσοστό της Γερμανίας, που πιθανώς εξηγείται από τις εκτεταμένες καταστροφές στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο.

Η Ελλάδα βρίσκεται στη μεσαία ζώνη, όπου, με ποσοστό από 72% έως 78% συνωστίζονται αρκετές ευρωπαϊκές χώρες (Ισπανία, Ιταλία, Βέλγιο, Πορτογαλία, Σλοβενία, Λουξεμβούργο, Φινλανδία). Δεν βλέπω τίποτα το αξιοπερίεργο σε αυτή την ομάδα χωρών.

Είναι επίσης αλήθεια ότι σε γενικές γραμμές οι χώρες με πολύ ψηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης (πάνω από 80%) έχουν κατά κεφαλήν ΑΕΠ αρκετά χαμηλότερο από τις χώρες με χαμηλό ποσοστό (κάτω από 66%), αλλά ακόμα κι εδώ υπάρχουν εξαιρέσεις, αφού πολύ μεγάλα ποσοστά έχουν και πολύ πλούσιες χώρες σαν τη Νορβηγία ή τη Σιγκαπούρη.

Κάποια μελέτη είχε συσχετίσει το υψηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης με το υψηλό ποσοστό ανεργίας, αλλά δεν είμαι βέβαιος για την ορθότητά της. Το συζητάμε αν θέλετε στα σχόλια.

Πάντως, ένα χαρακτηριστικό των περισσότερων χωρών με πολύ ψηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης είναι ότι οι περισσότερες από αυτές κυβερνήθηκαν (ή ακόμα κυβερνιούνται) από κομμουνιστικά κόμματα. Φαίνεται ότι οι κομμουνιστές, αντί να παίρνουν σπίτια, όπως το θέλει ο παλιός μύθος, κατάφεραν να δώσουν σπίτια στους περισσότερους, σχεδόν σε όλους!