Η μαντίλα της παραστάτριας

Τις τελευταίες μέρες το ιστολόγιο είχε κάνει ένα διάλειμμα από την (ζοφερή) επικαιρότητα και πήρε χαρακτήρα επετειακό, αφού είχαμε άρθρα για την επανάσταση του 1821. Ξαναπιάνουμε σήμερα το νήμα της επικαιρότητας, με ένα συμβάν που συζητήθηκε πολύ και που έχει την αφετηρία του, ακριβώς, στον πρόσφατο γιορτασμό της 25ης Μαρτίου.

Κι άλλοι γιορτασμοί της εθνικής μας εορτής έχουν δώσει αφορμή για συζητήσεις, καθώς συνοδευτηκαν από μικρά ή μεγάλα γεγονότα, εκδηλώσεις διαμαρτυρίας ας πούμε ή τις ρατσιστικές ιαχές κάποιου επίλεκτου τμήματος ένστολων, αλλά η πρόσφατη συζήτηση έγινε με αφορμή τη μαθητική παρέλαση και όχι τη στρατιωτική και είχε να κάνει με την αμφίεση μιας μαθήτριας που παρέλασε.

Και άλλες φορές έχει σχολιαστεί η αμφίεση μαθητριών και καθηγητριών που παρελαύνουν, τούτη τη φορά όμως η κριτική δεν αφορούσε τα ψηλοτάκουνα ή τις πολύ κοντές φούστες, αλλά, αντιθέτως, το γεγονός ότι μια αριστούχα μαθήτρια από την Αίγυπτο, η Άγια Ιμπραήμ, μαθήτρια του 41ου Λυκείου (Πλατεία Αμερικής), παρέλασε, και μάλιστα ως παραστάτρια, φορώντας μακριά φούστα και το κεφάλι σκεπασμένο με το χιτζάμπ, το ισλαμικό κεφαλομάντιλο.

Το γεγονός σχολιάστηκε αρκετά στα κοινωνικά μέσα και στα κανάλια. Πολλοί, ίσως οι περισσότεροι που τοποθετήθηκαν, το είδαν θετικά. Αυτή είναι και η δική μου η γνώμη, αν και δεν συμμερίζομαι κάποιους κάπως μεγαλόστομους ή υπεραισιόδοξους ισχυρισμούς, όπως ας πούμε ότι αυτή η φωτογραφία (που έβαλα λίγο πιο πάνω) «τσακίζει τον ρατσισμό». Δυστυχώς, όπως έδειξαν οι γουρουνοκέφαλοι της Βέροιας, ο ρατσισμός καλά κρατεί.

Υπήρξαν ωστόσο και κριτικές, από δυο σκοπιές, που πολύ σχηματικά θα τις ονομάσω συντηρητική και φιλελεύθερη κριτική. Η συντηρητική κριτική εστιάζεται στο γεγονός ότι κακώς επιτράπηκε στη μαθήτρια να παρελάσει διότι η μαντίλα είναι θρησκευτικό σύμβολο «της χώρας της», και εφόσον στη χώρα της οι (αλλοδαπές, δυτικές) γυναίκες δεν μπορούν να κυκλοφορούν ξεμαντίλωτες ή να παρελαύνουν, δεν θα έπρεπε και εδώ να επιτραπεί στην αλλοδαπή μαθήτρια να παρελάσει. Λίγο ασυνάρτητη βρίσκω αυτή την κριτική, η οποία παραβλέπει το γεγονός ότι έχουμε και στη χώρα μας εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες μουσουλμάνους, επομένως το ποια στάση κρατάνε άλλες χώρες μάς είναι παντελώς αδιάφορο.  Και η Άγια άλλωστε, καθώς είναι γεννημένη στην Ελλάδα, δεν αποκλείεται σε λίγα χρόνια να πάρει την ελληνική υπηκοότητα, εφόσον η πατρίδα μας την αγκαλιάσει, όπως δείχνει μέχρι τώρα να έχει κάνει.

Η φιλελεύθερη, πάλι, κριτική, θεωρεί ότι κακώς επιτράπηκε στην Άγια να παρελάσει διότι η μαντίλα είναι σύμβολο υποταγής της γυναίκας. Κι αν αύριο εμφανιστεί μια μαθήτρια με μπούρκα; ρωτάει, ρητορικά, ίσως και υποκριτικά, ο Ανδρέας Πετρουλάκης, ο οποίος θεωρεί ότι σε μια παρέλαση επιβάλλεται να υπάρχει ομοιομορφία, και ότι «τα κορίτσια μας σήμερα παρελαύνουν με ελαφρύ ρουχισμό διότι αυτό είναι το νεανικό πρότυπο μιας ευρωπαϊκής χώρας του 21ου αιώνα».

Παρόλο που συμφωνώ ότι η μαντίλα είναι ή μπορεί να είναι σύμβολο υποταγής της γυναίκας, η υπόλοιπη επιχειρηματολογία δεν με πείθει. Καταρχάς, στις μαθητικές παρελάσεις, καλώς ή κακώς, δεν υπάρχει ενδυματολογική ομοιομορφία, όπως ξέρουν καλά όσοι έχουν παρακολουθήσει -και όπως άλλωστε δείχνει ακόμα και η παραπάνω φωτογραφία. Είναι υποκριτικό (και μάλλον ρατσιστικό) να απαιτούμε ενδυματολογική ομοιομορφία μόνο από/για τη μία μουσουλμάνα παραστάτρια. Όσο για τον χειρισμό της υποθετικής μπούρκας, νομίζω ότι η στάση μας θα είναι ίδια με το υποθετικό μπικίνι ή το σορτσάκι ή το σκάφανδρο ή τα βατραχοπέδιλα: θα εφαρμόσουμε την κοινή λογική.

Η μαντίλα, βέβαια, είναι (και) θρησκευτικό σύμβολο. Αν όμως απαγορευτούν γενικώς τα θρησκευτικά σύμβολα στις παρελάσεις, τότε θα πρέπει να βγάλουν και τα σταυρουδάκια, όσοι και όσες τα φορούν, έστω κι αν αυτά φαίνονται λιγότερο. Και γενικά, αν εξοβελιστούν από την εκπαίδευση και τη δημόσια σφαίρα τα θρησκευτικά σύμβολα, θα πρέπει να φύγουν και οι ιερές εικόνες και οι εσταυρωμένοι από τα δημόσια κτίρια -προσωπικά δεν έχω αντίρρηση.

Ειδικά για το θέμα της Άγιας Ιμπραήμ νομίζω ότι καλώς δεν έγινε τίποτε -θα ήταν ολέθριο να της απαγορευτεί να παρελάσει έτσι όπως επέλεξε, και το γεγονός, χωρίς να είναι κοσμοϊστορικό, μάλλον θετικά λειτούργησε για το άνοιγμα της κοινωνίας μας. Θα μου πείτε: το επέλεξε πράγματι η μαθήτρια να φοράει μαντίλα; Ή μήπως της υποβλήθηκε από την οικογένεια, ή μήπως έτσι γαλουχήθηκε; Μα, κανένα έφηβο παιδί δεν αποφασίζει στο κενό, ανεπηρέαστο από μόδες, πρότυπα, πίεση της οικογένειας ή της παρέας. Είναι τάχα ανεπηρέαστες οι μαθήτριες και οι καθηγήτριες που διαλέγουν δωδεκάποντα τακούνια και μικροσκοπικές φούστες και γενικά εμφανίσεις που «μοιράζουν εγκεφαλικά», όπως είναι το ανόητο σλόγκαν;  Κι ο Πετρουλάκης άλλωστε πιο πάνω, λέει ότι υπάρχει ένα νεανικό πρότυπο που επιβάλλει τον ελαφρύ ρουχισμό.

Να πούμε πάντως ότι δεν είναι μόνο το Ισλάμ που θέλει τη γυναίκα με καλυμμένη την κεφαλή. Πρόκειται για παλιές παραδόσεις και διδαχές, πολύ πριν εμφανιστεί ο Μωάμεθ, που μάλιστα υπάρχουν και στον χριστιανισμό. Στην 1η επιστολή προς Κορινθίους, ο Απόστολος Παύλος, στο κεφάλαιο 11, είναι σαφέστατος (παραθέτω μεταφρασμένο το κείμενο):

Θέλω όμως επίσης να ξέρετε ότι η κεφαλή του κάθε άντρα είναι ο Χριστός, κεφαλή της γυναίκας είναι ο άντρας και κεφαλή του Χριστού είναι ο Θεός. Οι άντρες, όταν προσεύχονται ή προφητεύουν με κάλυμμα στο κεφάλι, ντροπιάζουν το Χριστό. Και κάθε γυναίκα που προσεύχεται ή προφητεύει χωρίς κάλυμμα στο κεφάλι, ντροπιάζει τον άντρα της, γιατί δε διαφέρει σε τίποτα από τη γυναίκα που έχει το κεφάλι της ξυρισμένο. (…) Ο άντρας δεν είναι υποχρεωμένος να σκεπάζει το κεφάλι του, γιατί είναι εικόνα και δόξα του Θεού, ενώ η γυναίκα είναι δόξα του άντρα.  Δε δημιουργήθηκε ο άντρας από τη γυναίκα, αλλά η γυναίκα από τον άντρα. Ούτε πλάστηκε ο άντρας για χάρη της γυναίκας, αλλά η γυναίκα για χάρη του άντρα. Γι’ αυτό, εξαιτίας των αγγέλων, η γυναίκα πρέπει να έχει στο κεφάλι της ένα σύμβολο της εξουσίας του άντρα της.

Δεν είναι λοιπόν το Ισλάμ που εγκαινίασε την ανισότητα των φύλων -είχε προηγηθεί ο χριστιανισμός.

Άλλωστε, και στις δικές μας ευρωπαϊκές κοινωνίες μέχρι πολύ πρόσφατα οι γυναίκες κάλυπταν το κεφάλι τους με κεφαλομάντιλο, τσεμπέρι, φακιόλι. Κατά σύμπτωση μάλιστα, στην ίδια παρέλαση όπου ξεχώρισε η μαντίλα της Άγιας Ιμπραήμ, παρέλασαν και πολλές άλλες μαντιλοφορούσες, μερικές μάλιστα από τις οποίες για κάποιο λόγο κράδαιναν και δρεπάνια (όσο απουσιάζει το κλιμάκιο με τα σφυριά, είναι ακίνδυνες). Αλλά αυτές δεν ενόχλησαν διότι φορούσαν παραδοσιακές στολές (έστω και όχι και πολύ παραδοσιακά ψηλοτάκουνα).

Με τούτο δεν λέω ότι δεν με ενοχλεί, εστω και λίγο, η ιδέα της μαντίλας, η οποία, σε ορισμένες ισλαμικές κοινωνίες ασφαλώς είναι όργανο καταπίεσης των γυναικών αφού επιβάλλεται υποχρεωτικά. Ωστόσο, όπως έχει δείξει και η αρνητική πείρα της Γαλλίας, θέλει λεπτότητα ο χειρισμός του θέματος. Ας είμαστε άτεγκτοι με τις μπούρκες, αν και όταν φανούν, κι ας χειριστούμε με ανεκτικότητα και ευρυχωρία πνεύματος τις μαντίλες -και όσο λιγότερο γίνονται θέμα, τόσο λιγότερες θα είναι.

Αλλά εμείς εδώ λεξιλογούμε. Και λεξιλογώντας θα πρέπει να πούμε ότι ναι μεν λέμε για μαντίλα, αλλά το αραβικό όνομα είναι χιτζάμπ. Στη Βικιπαίδεια βρίσκω ότι το χιτζάμπ προέρχεται από μια ρίζα hajaba που σημαίνει «κρύβω» και έχει επίσης πάρει τις σημασίες «κουρτίνα, πέτασμα», αλλά ας το επιβεβαιώσουν οι αραβομαθείς.

Το χιτζάμπ αφήνει το πρόσωπο ακάλυπτο. Όταν το πρόσωπο σκεπάζεται, μιλάμε για νικάμπ ή μπούρκα. Στο Ιράν, το κάλυμμα της κεφαλής λέγεται τσαντόρ -θα το θυμάστε ίσως, οι παλαιότεροι, από τον καιρό της επανάστασης του Χομεϊνί. Το τσαντόρ μπορεί να ταυτίζεται με το χιτζάμπ, μπορεί όμως και να αφήνει λιγότερο ακάλυπτο το πρόσωπο.

Για να πάμε στα ελληνικά, ο γενικός όρος, η μαντίλα, δηλαδή το μαντίλι, είναι λέξη που θα τη βρούμε με διπλή ορθογραφία: μαντήλι / μαντίλι. Η λέξη είναι δάνειο από τα λατινικά, mantelium και mantilium και πέρασε στα ελληνικά ως μανδήλη και μανδήλιον / μανδίλιον, μαντίλιον. Αφού ήδη από τα ελληνιστικά και βυζαντινά χρόνια υπάρχουν και οι δυο ορθογραφίες, και αφού είναι δάνειο, νομίζω πως έχει δίκιο το ΛΚΝ (και η σχολική ορθογραφία) που προτιμά τον τύπο «μαντίλι». Ο Μπαμπινιώτης στα λεξικά του αμφιταλαντεύτηκε, αφού σε άλλες εκδόσεις έχει «μαντίλι» και σε άλλες «μαντήλι». Τελικά η μπίλια έκατσε στο «μαντήλι», και αυτον τον τύπο προτιμάει στις πιο πρόσφατες εκδόσεις -αλλά στο ετυμολογικό λεξικό αποκρύπτει ότι η λέξη διπλογραφόταν στα βυζαντινά χρόνια.

Βέβαια, το μαντίλι μπορεί να έχει πολλές χρήσεις, ενώ η μαντίλα χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά για το κάλυμμα της κεφαλής στις γυναίκες, για το κεφαλομάντιλο.

Θα άξιζε άρθρο για τα διάφορα κεφαλομάντιλα και τις ονομασίες τους -είπαμε πιο πάνω: τσεμπέρι, φακιόλι. Να βάλουμε και τη μπόλια. Μια άλλη ωραία λέξη είναι το καλεμκερί, που είναι γυναικείο κεφαλομάντιλο ζωγραφισμένο στο χέρι (της χήρας το καλεμκερί, φωτιά να πέσει να καεί). Πείτε κι εσείς κι άλλες λέξεις, να γράψουμε το άρθρο.

ΥΓ Πολλοί διαμαρτυρήθηκαν που η Άγια Ιμπραήμ φορούσε μαντίλα, κι όμως οι ίδιοι της φόρεσαν μπούρκα -αν και όχι υλική, παρά γλωσσική. Εννοώ όσους έγραψαν ότι η μαθήτρια ήταν «παραστάτης». Και ο θηλυκός τύπος («παραστάτις») δεν είναι πολύ καλύτερος, χώρια που έχει και ιδιότροπη γενική και θυμίζει Κύρου Ανάβαση. Νομίζω πως ο κανονικός και ομαλός τύπος είναι «η παραστάτρια». Όπως ο επαναστάτης έχει την επαναστάτρια και ο αντικαταστάτης την αντικαταστάτρια, έτσι και ο παραστάτης την παραστάτρια.

 

Advertisement