Καταπατητές τότε και σήμερα

Προχτές είχαμε την επέτειο της Επανάστασης του Εικοσιένα και δημοσιεύτηκαν κάμποσα άρθρα για τον ξεσηκωμό. Πρόσεξα ένα λεξιλογικό κουίζ με λέξεις του Εικοσιένα, που ο θεματοθέτης ισχυρίζεται ότι «ούτε ο Μπαμπινιώτης δεν μπορεί να πιάσει πάνω από 8 στα 10».

Το κουίζ είναι εδώ, και μπορείτε να το δοκιμάσετε, κατά προτίμηση πριν διαβάσετε το άρθρο.

Εγώ Μπαμπινιώτης δεν είμαι, αλλά στο συγκεκριμένο κουίζ έπιασα 10/10 διότι όλες οι λέξεις υπάρχουν στο βιβλίο μου Το ζορμπαλίκι των ραγιάδων, που έχει 300 λήμματα από το λεξιλόγιο του Εικοσιένα. Μάλλον ο θεματοθέτης άντλησε το υλικό του από το βιβλίο μου, αλλά αυτό δεν έχει και τόση σημασία.

Σας είπα να δοκιμάσετε το κουίζ πριν διαβάσετε το άρθρο, διότι μία από τις ερωτήσεις του κουίζ είναι και η σημασία της λέξης «καταπατητής» στα κείμενα του Εικοσιένα. Δεν είναι ίδια με τη σημερινή.

Σήμερα, καταπατητής είναι βέβαια αυτός που καταπατά, που παραβιάζει θεσμοθετημένο αγαθό (πχ καταπατητές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων), κυρίως όμως, και χωρίς ανάγκη για περαιτέρω προσδιορισμό, καταπατητής είναι αυτός που ιδιοποιείται παράνομα εδαφική έκταση ή κτίσματα που ανήκουν  σε άλλον, ιδίως του δημοσίου. Οι καταπατητές αυτοί λέγονται και οικοπεδοφάγοι.

Kαταπατητές δασικών εκτάσεων οικοπεδοποίησαν εκατοντάδες στρέμματα είναι η παραδειγματική φράση που δίνεται στο ΛΚΝ.

Σε ιστότοπο σχετικό με τα φορολογικά, βρίσκω ότι:

Σήμερα στα «χέρια» καταπατητών βρίσκεται το 40,04% της γνωστής δημόσιας ακίνητης περιουσίας. Οι καταπατητές, εμφανίζονται στην εφορία και στα δικαστήρια ως νόμιμοι ιδιοκτήτες των ακινήτων με τίτλους ιδιοκτησίας που είτε δημιούργησαν οι ίδιοι ή δικαιοπάροχοί τους ή έχουν τίτλους που δημιούργησαν απώτατοι καταπατητές μετά το 1884!

Στα καταπατημένα δημόσια κτήματα έχουν ανεγερθεί κατοικίες ακόμη και πολυκατοικίες, εργοστάσια, αποθήκες, αγροτικά ακίνητα, εργαστήρια και κτήρια για οποιαδήποτε επαγγελματική χρήση που είτε ιδιοκατοικούνται είτε εκμισθώνονται σε τρίτους και οι αυθαίρετοι κάτοχοι εισπράττουν μεγάλα ποσά από ενοίκια.

Αλλά, όπως είπα, η σημασία του όρου έχει αλλάξει, στα χρόνια του Εικοσιένα ήταν διαφορετική. Ποια ήταν, θα το δούμε παρακάτω.

Στη Διήγησή του, ο Κολοκοτρώνης γράφει:

Εγώ όντας εβγήκα εις τον άγ. Γεώργιον, έγραψα γράμματα εις τον Γενναίον και εις τον Κολιόπουλον, οπού ήτον συναγμένοι, και επετάχθηκαν εις το Λιβάρτζι, την επαρχία την προσκυνημένη, και τους διέταττα: τζεκούρι και φωτιά εις τους προσκυνημένους· και έτσι επέρασαν εις το Λιβάρτζι.

Τότε έστειλεν ο Μπραΐμης καταπατητάδες να ιδεί πού είμαι καὶ τι ασκέρι έχω, και έδωσε ενός ρωμιού 300 μπαρμπούτια διὰ να μάθει πού είμαι να μου ριχθεί επάνω, και εγώ τον έπιασα και έστειλα εις την δημοσιά και τον εκρέμασα, εις τα Καλάβρυτα, δύο ώρες απ’ έξω· τον εκρέμασα με ένα χαρτί που έλεγε το φταίξιμό του «προδότης του Έθνους».

Ολοφάνερα, οι καταπατητάδες είναι ανιχνευτές ή/και κατάσκοποι.

Την τακτική να στέλνει κατασκόπους, βέβαια, την χρησιμοποιούσε και ο ίδιος· σε άλλο σημείο της Διήγησης γράφει «έστειλα καταπατητάδες και επαρατήρησαν» και αλλού: Βλέποντας τες φωτιές λέγομεν, το μεντάτι [ενίσχυση] είναι. Έστειλαν διά να έβγουν καταπατητάδες, αυτοί επήγαιναν και απόκριση δεν μας ήφερναν.

Συναντάμε και το ρήμα, καταπατάω. Ο Μακρυγιάννης θυμάται ένα επεισόδιο, όπου ο Γενναίος Κολοκοτρώνης πλήρωσε κάποιον «να ’ρθει να καταπατήσει εις το Λάλουκα, οπού καθόμουν … να ’ρθούνε όλοι να μου ριχτούν ή να με σκοτώσουνε ή να με πιάσουνε ζωντανόν». Ωστόσο, στη συνέχεια της αφήγησης τον αποκαλεί «τσασίτη», που είναι η τούρκικη λέξη για τον κατάσκοπο.

Η λέξη είναι μεσαιωνική. Τη βρίσκουμε πολλές φορές στη Φυλλάδα του Μεγαλέξαντρου, τη βρίσκουμε και στο Χρονικό του Μορέως:  με πονηρίαν απόστελνεν τους καταπατητάδες τού να μαθαίνει αδιάλειπτα τες των Φραγκών γαρ πράξες.

Τη βρίσκουμε ακόμα στο Χρονικό του Γαλαξειδίου (κάποτε θα το παρουσιάσουμε κι εδώ) όπου οι Μποργάροι «επήρασι σκλάβους από τα χωρία διά καταπατητάδες».

Και στην Εικοσαετηρίδα ο Νεόφυτος ο Αγιοταφίτης γράφει ότι κάποιος Μουσουλμάνος αξιωματούχος θανάτωσε έναν Χριστιανό κατηγορώντας τον «ότι είναι τζαπίτ, ήτοι κατάσκοπος και καταπατητής».

Αλλά και σε ένα βυζαντινό σχόλιο στην Εκάβη του Ευριπίδη, η λέξη «κατάσκοπος» εξηγείται «ο κοινώς καταπατητής».

Βλέπουμε δηλαδή ότι όχι μόνο το Εικοσιένα αλλά και αρκετούς αιώνες πριν η λέξη «καταπατητής» είχε τη σημασία του κατασκόπου και του ανιχνευτή -αυτοί οι δυο ρόλοι συχνά ταυτίζονταν.

Ως πότε διατηρείται η σημασία; Το λεξικό του Δημητράκου, στο λήμμα «καταπατητής» καταγράφει πρώτη τη σημασία «κατάσκοπος» (με χαρακτηρισμό «μσν-νεώτ») και δεύτερη τη σημασία «ο αυθαιρέτως ιδιοποιούμενος ξένην περιουσίαν», αλλά επειδή είναι λεξικό «όλης» της ελληνικής (που κι αυτό είναι ανακριβές διότι πάσχει στις νεότερες λέξεις, αλλά ας μην το κάνουμε θέμα) δεν μπορούμε να βγάλουμε συμπέρασμα ως προς το αν η λέξη όντως ήταν ζωντανή το 1930 -μάλλον όχι, εικάζω.

Το βέβαιο είναι πως άλλοι ήταν οι καταπατητές του Εικοσιένα κι άλλοι οι σημερινοί -που μάλλον είναι και πιο βλαβεροί.

Advertisement