Ένας άσπονδος φίλος, δυο γενικομανείς και μια επίκαιρη διπλή άρνηση

Μεζεδάκια και για σήμερα και ο τίτλος είναι σύνθεση από τα θέματα που λογαριάζω να σας παρουσιάσω, και ξεκινάω αμέσως από το πρώτο.

Όταν λέω άσπονδος φίλος, το εννοώ γλωσσικά, ή αλλιώς, αν θέλετε, ψευδόφιλη λέξη, ένα θέμα για το οποίο έχω γράψει παλιότερα και που την εξαντλητική του πραγμάτευση μπορείτε να τη βρείτε σε ειδικό νήμα της Λεξιλογίας.

Παρόλο που τα ελληνικά είναι… ανάδελφη γλώσσα, ο Έλληνας μεταφραστής θα βρει άφθονους άσπονδους φίλους στα αγγλικά, τα γαλλικά και τις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, δηλαδή λέξεις ελληνογενείς που έχουν στο μεταξύ αλλάξει σημασία. Για παράδειγμα, sycophant, όπως έχουμε ξαναπεί, δεν είναι στα αγγλικά ο συκοφάντης, αλλά ο κόλακας –σχεδόν το αντίθετο. Για περισσότερα παραδείγματα σας παραπέμπω στο κείμενο της Λεξιλογίας  κι εδώ παρουσιάζω το προχτεσινό εύρημα, που δυστυχώς μας πονάει και μας τσούζει, όπως ταιριάζει δηλαδή σε έναν άσπονδο φίλο ή εχθρό.

Σύμφωνα με είδηση που δημοσιεύτηκε χτες και προχτές σε αναρίθμητους ειδησεογραφικούς ιστοτόπους και ιστολόγια (εδώ στη Ναυτεμπορική, η κοινή πηγή όλων είναι ίσως το ΑΠΕ), στη Νιου Γιορκ Τάιμς ένας αναλυτής έγραψε, για τις προοπτικές της Ελλάδας: Καλή η αυστηρότητα, αλλά αυτό που πραγματικά χρειάζεται και δεν το βλέπουμε είναι επενδύσεις και ανάπτυξη.

Και μοιραία μπήκε και τίτλος, ίσως τον είδατε, σε δεκάδες και δεκάδες αναδημοσιεύσεις: Καλή η αυστηρότητα αλλά…

Η αυστηρότητα αυτή είναι γέννημα-θρέμμα μιας άσπονδης φιλίας. Το αγγλικό κείμενο γράφει: austerity is fine, but… Η λέξη ολοφάνερα προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό αυστηρός, που πέρασε στα λατινικά ως austerus και έδωσε την αγγλική λέξη austere ή τη γαλλική austère, όμως austerity και γαλλικά austerité δεν είναι η αυστηρότητα αλλά η λιτότητα. Λιτότητα, βαριά και ασήκωτη, υπάρχει στη χώρα μας· αυστηρότητα όχι: μόνο αλαλούμ και βαρβαρότητα.

Πάμε στους δυο γενικομανείς, που προανάγγειλα στον τίτλο. Λέγοντας «γενικομανείς» εννοώ όσους πάσχουν από οξεία γενικομανία, μια αρρώστια που περιλαμβάνεται στον δωδεκάλογο της νεοκαθαρεύουσας (τον οποίο θα έπρεπε κάποτε να αναδημοσιεύσω και στο ιστολόγιο)

Οι γενικομανείς συντάσσουν με τη γενική πτώση ρήματα που ποτέ μέχρι τώρα δεν συντάσσονταν έτσι, ούτε στα αρχαία ούτε στην καθαρεύουσα, όπως μετέρχεται απαράδεκτων μέσων ή δεν επιδέχεται βελτίωσης. Κατά καιρούς αναφέρω στο ιστολόγιο νέα κρούσματα, το πιο πρόσφατο είναι από τον αγαπητό Στάθη Σταυρόπουλο, ο οποίος προχτές φιλοτέχνησε το: «ιδιότητες που απάδουν από χέρι τέτοιων κατηγοριών». Και βέβαια, το ρήμα «απάδει» συντάσσεται με αιτιατική, συνήθως με την πρόθεση «προς» π.χ. «η συμπεριφορά αυτή απάδει προς την ιδιότητα του βουλευτή», ή σπανιότερα με την «εις», όπως στο αποκηρυγμένο του Καβάφη: η γλώσσ’ αυτή απάδει εις την εκκλησιαστικήν και υψηλήν σειράν σου.

Ποτέ δεν συντασσόταν με γενική το «απάδει» και το «συνάδει», εδώ και τόσους αιώνες, μόνο τώρα τελευταία που ενέσκηψαν οι γενικομανείς. Πριν από τρία-τέσσερα χρόνια, μάλιστα, είχε γίνει και ένα γουστόζικο: η ιερά Σύνοδος είχε αποφανθεί ότι το βιβλίο Ιστορίας απάδει προς το Σύνταγμα και ο υλατζής της εφημερίδας είχε διορθώσει τους… μαλλιαρούς ιεράρχες βάζοντας τίτλο: Απάδει του συντάγματος!

Αφήστε δηλαδή ότι η φράση του Στάθη είναι τόσο στραβοχυμένη που δεν σώζεται αν διορθώσουμε μόνο τη γενική: απάδουν από χέρι προς τέτοιες κατηγορίες. Η έκφραση της αργκό (από χέρι, με χαρτοπαικτική προέλευση) πλάι στο υπερλόγιο «απάδει» θυμίζει κάποιον που φοράει φράκο με σαγιονάρες.

Η άλλη περίπτωση γενικομανίας δεν έχει να κάνει με ρήμα, αλλά με τυποποιημένη έκφραση. Μου χτύπησε, διότι την είδα στον τίτλο άρθρου, του Γ. Σιδέρη στο Σκάι: Επί του τύπου των ήλων.

Όταν χρησιμοποιείς μια στερεότυπη αρχαία φράση ή έκφραση ή θα την διατηρήσεις όπως ήταν ή θα την προσαρμόσεις στο σημερινό τυπικό ιδίως όταν δεν την χρησιμοποιείς ολόκληρη και αυτοτελή αλλά την εντάσσεις μέσα σε μια ευρύτερη φράση. Η αρχαία φράση (από το Ευαγγέλιο) είναι «εις τον τύπον των ήλων» και έτσι έπρεπε να μείνει. Αν όμως το συντάξεις με το «επί», είτε στα αρχαία είτε στην καθαρεύουσα, πρέπει να μπει με αιτιατική.

Και κλείνω με τη διπλή άρνηση, που είναι και επίκαιρη. Και είναι επίκαιρη, διότι την ψάρεψα προχτές σε άρθρο του Πάσχου Μανδραβέλη, που χτες ένα άλλο δικό του άρθρο έπεσε θέμα στη Γλώσσα στις Πανελλήνιες εξετάσεις. Ο ιστότοπος protagon.gr έχει εδώ και λίγο καιρό καθιερώσει μια σειρά άρθρων με τίτλο «Το κίνημα των 10» όπου διάφοροι γνωστοί συμπολίτες μας καλούνται να απαριθμήσουν δέκα πράγματα τα οποία, κατά τη γνώμη τους, επιβάλλεται να εφαρμοστούν στη χώρα μας για να βγούμε από την κρίση.

Θα μου πείτε, τι με ενοχλεί η διπλή άρνηση, αφού στα νέα ελληνικά η διπλή άρνηση είναι απόλυτα νόμιμη και αποδεκτή. Θα συμφωνούσα μαζί σας, αν ο Πάσχος Μανδραβέλης έγραφε στα νέα ελληνικά, χωρίς αναμίξεις νεοκαθαρεύουσας. Αν, ας πούμε, έγραφε: Το κράτος θα εξασφαλίσει ότι κανείς δεν θα βρεθεί κάτω από τα όριο της φτώχειας. Εδώ έχουμε διπλή άρνηση, νομιμότατη, σωστότατη και ωραιότατη. Όμως, όταν γράφεις «γλαφυρά», χρειάζεται κάτι παραπάνω· αυτό το χυδαίο «κανείς» σαν να ενοχλεί λιγάκι· κάπως έτσι φαντάζομαι θα σκέφτηκε ο Π.Μ., διότι δεν έγραψε την παραπάνω φυσιολογική φράση, αλλά: Το κράτος θα εξασφαλίσει ότι ουδείς δεν θα βρεθεί κάτω από τα όριο της φτώχειας.

Το «ουδείς» όμως, επειδή είναι ξένο σώμα στη νεοελληνική, δεν υπακούει στη γραμματική της νεοελληνικής αλλά στην αρχαία, όπου η διπλή άρνηση ενοχλεί και θεωρείται λάθος. Επομένως, όταν μεταφράζουμε τα κείμενά μας από τη νεοελληνική στη νεοκαθαρεύουσα πρέπει να προσέχουμε, η απλή αντικατάσταση μιας λέξης με άλλην συχνά δεν αρκεί. Όχι τίποτε άλλο, αλλά τώρα που ο Π.Μ. μπήκε στον «κανόνα» των λογίων που από τα κείμενά τους επιλέγονται θέματα για εξετάσεις αυτά πρέπει να τα προσέχει 🙂