«Δεν το πιστεύω, το διάβασα στο Βήμα», ή η βατραχιά του Βηματοδότη

Θα μπορούσα να το κρατήσω για τα σαββατιάτικα μεζεδάκια, αλλά αφενός έχει αρκετό ψωμί και θα μονοπωλούσε τον χώρο στην πιατέλα και αφετέρου το (σχετικά) φρέσκο έχει άλλη χάρη.

Πρόκειται για ένα συμβάν που ακουμπάει σε πολλούς τομείς που ενδιαφέρουν το ιστολόγιο: τις πλαστές ειδήσεις και τους χόακες, την επίδραση του Διαδικτύου στα συμβατικά μέσα ενημέρωσης, τις λαθροχειρίες, την παρωδία.

Αν και μάλλον κάτι θα πήρε το αυτί σας από την ιστορία με το δήθεν επίδομα σφραγίδας, που ξεκίνησε από τρολιά και αναπαράχθηκε ως είδηση από πολλά βαριά ονόματα της ειδησεογραφίας, ας συνοψίσουμε τα περιστατικά:

Στις 17 Ιουλίου, ο σατιρικός ιστότοπος «Το Βατράχι», δημοσίευσε άρθρο με τον τίτλο: «Επίδομα χειρισμού σφραγίδας για τους υπαλλήλους του Δημοσίου ανακοίνωσε η Όλγα Γεροβασίλη«. Για όσους δεν παροικούν την Ιερουσαλήμ του Διαδικτύου, να πούμε ότι το Βατράχι, όπως και το παλαιότερο Κουλούρι, είναι τρολοσάιτ, δηλαδή δημοσιεύει αποκλειστικά ψεύτικες ειδήσεις, παρωδίες ειδήσεων αν προτιμάτε, τρολιές κατά το κοινώς λεγόμενο, πάνω στο πατρόν του αμερικανικού The Onion (Το Κρεμμύδι).

Το ίδιο άρθρο είχε ξαναδημοσιευτεί τον Ιανουάριο και είχε περάσει μάλλον απαρατήρητο. Σχεδόν απαρατήρητο πέρασε αρχικά και τη δεύτερη φορά που δημοσιεύτηκε· σχολιάστηκε λίγο στο Φέισμπουκ, προκάλεσε το σχετικό γέλιο (βρέθηκαν και καναδυό αφελείς που το πίστεψαν), και κόντευε να κλείσει τον κύκλο του, όταν συνέβη το αναπάντεχο:

Ήρθε ο κάποτε έγκυρος Βηματοδότης  και δημοσίευσε προχτές το πρωί την ψεύτικη είδηση στη στήλη του στο Βήμα (και στην έντυπη έκδοση), χωρίς να κάνει τον κόπο να διασταυρώσει το παραμικρό, χωρίς να αντιληφθεί την ειρωνεία του άρθρου, χωρίς να δει ότι προέρχεται από ιστότοπο που μόνο ψεύτικες ειδήσεις δημοσιεύει. Χωρίς περίσκεψη, χωρίς αιδώ θα λέγαμε, διότι ο Βηματοδότης δεν αρκέστηκε να μεταφέρει την τρολοείδηση όπως δημοσιεύτηκε στο τρολοσάιτ, αλλά την καρύκευσε για να την κάνει πιο πικάντικη («Το διάβαζα και το ξαναδιάβαζα»), για να δώσει την εντύπωση ότι έχει συζητήσει το θέμα και με άλλους («Για φαντάσου, μου έλεγαν») -μέχρι και την εισηγητική έκθεση του νομοσχεδίου είδε (αυτή η λεπτομέρεια δεν υπάρχει στην αρχική τρολοείδηση).

Νομίζω ότι αυτή η επεξεργασία περνάει τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη γκάφα και τη χάλκευση -δεν έχουμε να κάνουμε με τον κακοπληρωμένο μαθητευόμενο που ανεβάζει με τη σέσουλα ειδήσεις από το Διαδίκτυο για να γεμίσει τη σελίδα, οπότε πλάι στις αυθεντικές ψαρεύει και την πλαστή· έχουμε προσθήκη υλικού και παραχάραξη.

Την κατασκευασμένη είδηση έσπευσαν ασμένως να αντιγράψουν όλοι οι «έγκυροι» ιστότοποι που πρόσκεινται στην αξ. αντιπολίτευση: Πρώτο Θέμα, iefimerida, athens voice κτλ. Βέβαια, μόλις κατάλαβαν τη γκάφα κατέβασαν τις σχετικές σελίδες, αν και έμεινε το ίχνος στο παντεποπτικό Γκουγκλ.

Το ίδιο έκανε και ο λαθρόχειρας Βηματοδότης, ο οποίος βέβαια δεν μπορούσε να αφαιρέσει την είδηση από την έντυπη έκδοση. Πάντως, το αποτύπωμα της απάτης υπάρχει καταγραμμένο σε αρκετούς ιστότοπους (παράδειγμα).

Ειδική μνεία αξίζει στο δελτίο του Σκάι, που αφιέρωσε αρκετά λεπτά στην είδηση ενώ είχε ήδη γίνει γνωστό ότι πρόκειται για τρολιά («ναι μεν είναι ψέματα, αλλά να το πούμε»), με το σουπεράκι να επιμένει για «Απίστευτο επίδομα σε όσους βάζουν σφραγίδες» ώστε να μένει η εντύπωση.

Την επόμενη μέρα, ο Βηματοδότης ζήτησε συγγνώμη, χωρίς όμως να λέει όλη την αλήθεια:

Συγγνώμη, λάθος

Κάτι ο καύσωνας και η καλοκαιρινή ραστώνη, κάτι η Βαρουφακιάδα που κυριαρχούσε, δεν ήθελε και πολύ να αναπαραχθεί μια είδηση, η οποία βεβαίως καμία σχέση δεν έχει με την πραγματικότητα. Πρόκειται για το δήθεν επίδομα σφραγίδας 50 ευρώ που χορηγεί το υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης σε δημοσίους υπαλλήλους, το οποίο δημοσίευσε ένα site και έκανε γρήγορα τον γύρο του Διαδικτύου, χωρίς κανείς να κάνει τον κόπο να διασταυρώσει την είδηση.

Δικαίως λοιπόν το υπουργείο εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία λέει ότι το συγκεκριμένο δημοσίευμα δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα, ούτε υπάρχει καμία εισηγητική έκθεση. Ούτε βεβαίως υπάρχει ανακοίνωση της ΝΔ που να καυτηριάζει το γεγονός. Το υπουργείο το μόνο που διαβεβαιώνει είναι ότι η κυβέρνηση θα αφήσει τη σφραγίδα της στη δημόσια διοίκηση.

Δεν λέει όλη την αλήθεια, διότι η τρολοείδηση δεν αναπαράχθηκε μόνη της, διότι τον γύρο του Διαδικτύου τον έκανε κυρίως αφού δημοσιεύτηκε από τον Βηματοδότη, διότι αποσιωπάται ότι η πηγή της είδησης ήταν ένα τρολοσάιτ και ότι δεν επρόκειτο για απλή αναπαραγωγή αλλά για βελτιωμένη και επαυξημένη εκδοχή.

Αναρωτιέμαι για ποιο λόγο ο Βηματοδότης αδιαφορεί τόσο για το όνομά του, τόσο της στήλης του όσο και της εφημερίδας του -ή μήπως να συμπεράνουμε ότι στον καιρό μας δεν έχουν πέραση οι έγκυρες υπογραφές, που σέβεσαι τα γραφτά τους ακόμα κι αν διαφωνείς, αλλά μόνο οι πειθήνιοι κονδυλοφόροι που δεν θα διστάσουν ούτε μπροστά στη λαθροχειρία;

Ίσως η απάντηση να βρίσκεται στην τοποθέτηση του Δημήτρη Τσίρκα στο Φέισμπουκ, ο οποίος έγραψε μεταξύ άλλων ότι η αναπαραγωγή της ψευδούς είδησης δεν θα κοστίσει στα μέσα που τη διέπραξαν «διότι αυτό που πουλάνε στο αναγνωστικό (ή τηλεοπτικό) τους κοινό δεν είναι τόσο η ενημέρωση, με την έννοια της παρουσίασης και ανάλυσης αληθινών ειδήσεων. Αυτό που κυρίως πουλάνε είναι αισθητική και συναισθηματική διέγερση. Περισσότερο διασκέδαση δηλαδή, παρά ενημέρωση.

Το προϊόν τους δεν διαμορφώνεται με κριτήρια αλήθειας, λιγότερο ή περισσότερο πιστής αντανάκλασης της πραγματικότητας, αλλά με όρους ερεθισμού, πρόκλησης συγκίνησης και απόσπασης της προσοχής του καταναλωτικού κοινού. Δεν απευθύνονται πρωτίστως στη σκέψη των αναγνωστών ή θεατών αλλά στο θυμικό τους. Και φυσικά αποσκοπούν στην πρόκληση κυρίως ευχάριστων συναισθημάτων προκειμένου να κερδίσουν και να κρατήσουν περισσότερους καταναλωτές«.

Θα μου πείτε ότι το Βήμα είχε κατασκευάσει ήδη το 2009 συνάντηση Καραμανλή-Ερντογάν -αλλά και πάλι, τόσο χαμηλά δεν είχε πέσει. Από την άλλη, βέβαια, για έναν ιστότοπο παρωδίας όπως το Βατράχι το όλο συμβάν ήταν αποθέωση.

Όταν έγραψα για την κατασκευασμένη συνάντηση Καραμανλή-Ερντογάν (το ιστολόγιο τα έχει τα χρονάκια του), έκλεισα το άρθρο ως εξής:

Κάποτε έλεγε ο κόσμος για ένα γεγονός: «Αλήθεια είναι, αφού το έγραψε η εφημερίδα!» Δεν θέλει πολύ να αρχίσουμε να λέμε: «Δεν το πιστεύω, το διάβασα στο Βήμα».

Δυστυχώς, η πρόβλεψή μου επιβεβαιώθηκε.

Και επειδή εδώ λεξιλογούμε, να κλείσουμε με ένα θέμα… ορολογίας. Ως τώρα στο ιστολόγιο χρησιμοποιούμε τον όρο «χόακας» για τις πλαστές ειδήσεις και τους μύθους του Διαδικτύου. Η λέξη αυτή είναι ιδιοκατασκευή, την έφτιαξε (αν θυμάμαι καλά) ο φίλος μας ο Μιχάλης, εξελληνίζοντας τον αγγλικό όρο hoax και προσδίδοντάς του πεντιγκρί τρισχιλιετές: ο χόαξ στα αρχαία, ο χόακας στη σημερινή γλώσσα.

Θα μπορούσαμε να πορτοκαλίσουμε περαιτέρω, να φανταστούμε π.χ. ότι στο Μαντείο των Δελφών υπήρχε μια συσκευή, ο χόαξ, ένα είδος χοάνης, μέσα στο οποίο οι ιερείς έριχναν αρωματικά φυτά που τα έκαιγαν για να δημιουργήσουν υποβλητική ατμόσφαιρα. Με την έλευση του χριστιανισμού, λέει, οι πρακτικές του μαντείου δυσφημίστηκαν ως συνώνυμες της απάτης, κι έτσι η λέξη χόαξ (hoax στα λατινικά) πήρε τη σημασία της απάτης. Ώρες είναι να δω αυτή την «ετυμολογία» σε κανένα ελληνοκεντρικό σύγγραμμα!

Ωστόσο, ο όρος «χόακας» είναι ευρύτερος. Εδώ έχουμε μια ειδική περίπτωση: το να αναδημοσιεύει ένας «έγκυρος» ιστότοπος μια χιουμοριστική ψευτοείδηση που προέρχεται από σατιρικόν ιστότοπο. Με όλο το θάρρος, προτείνω αυτή την πρακτική να την ονομάσουμε «βατραχιά», προς τιμήν του σατιρικού ιστοτόπου.

Κι έτσι μπορούμε να πούμε για τη βατραχιά του Βηματοδότη.

Υστερόγραφο: Δεν το θίγω στο άρθρο, μπορούμε όμως να το συζητήσουμε στα σχόλια, το πώς σας φαίνεται ο πολλαπλασιασμός, διεθνώς και στα καθ’ ημάς, των χιουμοριστικών αυτών ιστότοπων με αποκλειστικά πλαστές ειδήσεις -αν και δεν αποκλείεται να το έχουμε ξανασυζητήσει.