Κείμενα του Εικοσιένα – 15: Ένα γράμμα του Οδυσσέα Ανδρούτσου

Καθώς διανύουμε τη χρονιά που σημαδεύει τη 200ή επέτειο του ξεσηκωμού του Εικοσιένα, σκέφτηκα να καθιερώσω μια νέα στήλη στο ιστολόγιο, που κανονικά θα τη δημοσιεύω κάθε δεύτερη Τρίτη, εναλλάξ δηλαδή με το βιβλίο του πατέρα μου, και που θα παρουσιάζει κείμενα της εποχής του 1821. Δεν αποκλείεται να διατηρήσω τις δημοσιεύσεις ως το τέλος της χρονιάς, αν βέβαια υπάρχει ως τότε αρκετό υλικό από μεριάς μου και αρκετό ενδιαφέρον από δικής σας πλευράς. Θα δώσω προτεραιότητα σε κείμενα που δεν είναι διαθέσιμα στο Διαδίκτυο.

Από την προηγούμενή μου τριβή με κείμενα της εποχής, που βέβαια ήταν πολύ έντονη όσο συγκέντρωνα υλικό για το βιβλίο μου Το ζορμπαλίκι των ραγιάδων, έχω υπόψη μου κάμποσα τέτοια κείμενα, αλλά όποιος έχει υπόψη του κείμενο που το θεωρεί αξιόλογο προς δημοσίευση μπορεί να μου το στείλει στο γνωστό μέιλ, sarantπαπάκιpt.lu.

Το σημερινό άρθρο είναι το δέκατο πέμπτο της σειράς – το προηγούμενο βρίσκεται εδώ.

Θα παρουσιάσω σήμερα μια επιστολη του Οδυσσέα Ανδρούτσου προς τον Βεζίρη Μεχμέτ Πασά, σταλμένη τον Νοέμβριο του 1822 από τη μονή της Ιερουσαλήμ κοντά στο Δαδί (Αμφίκλεια). Το ιστορικό πλαίσιο ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Πράγματι, ο Ανδρούτσος ήταν φρούραρχος της Αθήνας, αλλά όταν ο Κιοσέ Μεχμέτ κατέβηκε στην Ανατολική Στερεά συγκέντρωσε δυνάμεις για να τον αντιμετωπίσει. Στη μάχη του Δαδιού, την 1η Νοεμβρίου 1822, οι Έλληνες ηττήθηκαν. Σε συνέχεια αυτής της ήττας, ο Ανδρούτσος ειδοποίησε την κυβέρνηση και τον Δημ. Υψηλάντη ειδικότερα ότι θα προχωρούσε σε διαπραγματεύσεις (ψευτοκάπακα) με τους Τούρκους για να κερδίσει χρόνο. Η επιστολή που θα διαβάσουμε σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ότι ανήκει σε αυτή την προσπάθεια χρονοτριβής και παραπλάνησης, αλλά έχει και ενδιαφέρον, όχι μόνο γλωσσικό αλλά και στο περιεχόμενό της, αφού θέλει να δικαιολογήσει τον ξεσηκωμό των Ελλήνων σαν αποτέλεσμα των αυθαιρεσιών τοπικών οθωμανών αξιωματούχων οι οποίοι έκαναν κατάχρηση εξουσίας.

Το κείμενο δεν είναι άγνωστο, αλλά δεν υπάρχει ολόκληρο στο Διαδίκτυο, με εξαίρεση μια διατριβή (που την αναφέραμε και σε προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής, συνεργασία της φίλης μας Μαγδαληνής, με αφορμή άλλην επιστολή του Ανδρούτσου). Ωστόσο, στο κείμενο της διατριβής υπάρχουν κάμποσα λαθάκια. Επίσης, υπάρχουν πολλά σημεία όπου χρειάζεται γλωσσικό υπομνηματισμό -και εδώ θα χρειαστώ τη βοήθειά σας.

Το πρωτότυπο κείμενο υπάρχει στα «Ελληνικά υπομνήματα», σελ. 85-86, συλλογή κειμένων του Αγώνα από τον Γενναίο Κολοκοτρώνη. Να σημειώσουμε ότι στην παραπάνω διατριβή, αλλά και σε άλλες πηγές, υπάρχει επίσης ένα δεύτερο σχεδίασμα ή παραλλαγή της ίδιας επιστολής, που κινείται στο ίδιο πνεύμα αλλά διαφέρει σε αρκετά σημεία.

Ο Παπαγιώργης στα Καπάκια θεωρεί ότι η επιστολή έχει εξόφθαλμα απολογητικό χαρακτήρα και θα μπορούσε να τη γράψει ένας μουσουλμάνος που τον έπνιγε το άδικο. Kαι πράγματι, δεν είναι αβάσιμη αυτή η εντύπωση, τη στιγμή που ο Ανδρούτσος συνεχώς αναφέρεται με μεγάλο σεβασμό στο κιτάπι του Μωάμεθ ενώ κατηγορεί τους άδικους αξιωματούχους ότι είχαν ο καθένας το δικό του κιτάπι.

Και ενώ ο Υψηλάντης λίγες μέρες αργότερα γράφει ότι «ο γέρο Πυργιόβολος [ο Ανδρούτσος] πάσχει με διαφόρους απάτας να αργοπορεί τους εχθρούς εκεί … ηξεύρεις το πνεύμα του και τες διαβολιές του και ίσως να τους καταπείσει», οι εχθροί του Ανδρούτσου, πρώτος ο Κωλέττης, χρησιμοποίησαν και την επιστολή αυτή ως τεκμήριο της προδοσίας του.

Προς τον Υψηλότατον και πολυχρόνιον δοβλετλή Βεζίρ εφέντη Μεχμέτ πασά

Όλοι οι κάτοικοι του σαντζακιού της Ευρίπου και εγώ μαζύ τους αποφασίζομεν και σου γράφομεν, επειδή και μας ερωτάς την αιτίαν όπου εσηκώσαμεν τα άρματα· τα μεγάλα ζουλούμια* οπού έκαμε χωρίς να έχει ριζάν* το κραταιόν δοβλέτι, καιιδού οπού σοι το φανερώνω· τα μεγάλα ζουλούμια των Βεζιράδων, Βοϊβοντάδων,Κατήδων και Μπουλουμπασήδων όπου έκλεισαν το χάτι κιτάπι σας του Μωάμεθ, και είχεν ο καθένας από ένα κιτάπι εις τον κόλπον του, και όποιο κορίτσι ή παιδί τους ήρεζεν, έστελναν και το έπερναν ζόρλαν* για μουσά, όποιος πραματευτής εκαζαντούσε γρόσια εις κανένα μέρος, του έκοφταν το κεφάλι και τα έπαιρναν, όποιος είχε κανέν χωράφι καλόν ή χωρίον τον εσκότωναν και του το έπαιρναν, όποιος μπιρμπάντης εμεθούσεν εις το παζάρι εσκότωνε τον καλύτερον χωρίς να του γίνει καμία μικρά παιδεία, όπου το κιτάπι του Μωάμεθ δεν το συγχωρεί, αλλά γράφει μέσα κανί κανινά*, ιρζί ιρζινά, μαλί μαλινά, και δι’ άλλα πράγματα τέτοια καλά όπου λέγει το κιτάπι του Μωάμεθ, αυτουνών όμως δεν τους ήρεσε και το πέταξαν πέρα και έφτιασε ο καθένας το εδικόν του κιτάπι και κάνει με αυτό και με το σπαθί του.

Εις αυτά όλα ηξεύρομεν πολλά όπου ο σεφκετλής Βασιλεύς δεν έχει ριζάν μήτε είδησιν εις αυτά τα πράγματα όπου γίνονται και του εγράψαμεν αρτζουάλια* πολλές φορές και εις τα χέρια του Βασιλέως κανένα δεν επήγε, επειδή και αυτοί οι ζουλουμκιάρηδες είχαν όλα τα καπιά* της πόλεως πιασμένα και κάθε αρτζουάλι, όπου από ημάς επήγαινε εις το κραταιόν δεβλέτι, το εκρατούσαν αυτοί και έφιαναν άλλα ιδικά τους κατά πώς ήθελαν, και μη εισακούοντας εις τον Βασιλέα· όλα αυτά τα κακά μας εστενοχώρησαν και εσηκώσαμεν τα άρματα, και ίνα σηκώσομεν όλα αυτά τα ζουλούμια ή ν’ αποθάνομεν όλοι· τώρα η υψηλότης σου, αν είναι ορισμός σου, γράψε ένα αρτζουάλι εις τον βασιλέα, όπου να σηκώσει από όλους τους Χριστιανούς όλα αυτά τα ζουλούμια με χάτι χουμαγιούν* και ν’ ανοίξει το κιτάπι του Μωάμεθ, και τότε ημείς θέλει ησυχάσει ο καθείς εις το σπίτι του και θα κοιτάξει τη δουλειά του, και θα είμεθα χίλιες φορές καλύτερα από τα πρώτα, δια δε το καπετανλίκι το ιδικόν μου ο πατέρας μου από τον πατέρα του το ηύρε, με κλεψιά και με ζορμπαλίκι, χωρίς καμιά απόδειξιν, και εγώ ελπίζω εις τον μεγαλοδύναμον Θεόν απ’ εδώ και εμπρός να το έχω χίλιες φορές καλύτερα από τον πατέρα μου, όπου να το έχω με απόδειξιν. Ταύτα και λαμβάνω την τιμήν να σε ξαναπροσκυνήσω.

Την 15 Νοεμβρίου 1822. Ρουσαλήμ, Οδυσσεύς Ανδρούτσου.

• ζουλούμια: οι αδικίες
• ριζά: γνώση, είδηση [από ποια λέξη όμως;]
• ζόρλαν: με το ζόρι
• για μούσα: ?
• κανί κανινά: αίμα αντί αίματος [και στη συνέχεια, τιμή αντί τιμής, περιουσία αντί περιουσίας, παρακαλώ ας επιβεβαιώσει όποιος ξέρει]
• καπιά: οι πύλες
• αρτζουάλι ή αρτζουχάλι: η γραπτή αναφορά, έκκληση προς ανώτερο.
• χάτι χουμαγιούν: αυτοκρατορικό διάταγμα

Advertisement