Ποιος έγραψε το «Ω Αθήνα πρώτη χώρα…»;

Το ιστολόγιό μας ενδιαφέρεται πολύ για την ανασκευή των μύθων, γλωσσικών και άλλων, και μια ιδιαίτερη κατηγορία μύθων είναι τα «αποφεύγματα», όπως τα βάφτισε ο Νίκος Λίγγρης, δηλαδή τα δήθεν αποφθέγματα, δηλαδή τα ρητά που κακώς αποδίδονται σε συγγραφείς και φιλοσόφους, μερικά από τα οποία είναι πολύ διάσημα (όπως η δήθεν δήλωση Κίσινγκερ για τους δυσκολοκυβέρνητους Έλληνες ή το δήθεν ρητό του Ισοκράτη για τη δημοκρατία μας που αυτοκαταστρέφεται). Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποφεύγματος είναι η δήθεν ρήση του Πολύβιου “Εν καιροίς χαλεποίς μέμνησο της γλώσσης” που, παρά τα όσα ισχυρίζονται όσοι αρέσκονται να την προσθέτουν, σαν μαϊντανό, στα άρθρα τους, δεν γράφτηκε ποτέ ούτε απο τον Πολύβιο ούτε από κανέναν άλλον.

Μια πιο ειδική κατηγορία αποφευγμάτων είναι η απόδοση στίχων σε ποιητές που δεν τους έχουν γράψει -και δεν εννοώ εδώ τις περιπτώσεις όπου κάποιος πολιτικός θέλει να γαρνίρει τα ηχηρά λόγια του με λίγη ποίηση, μήπως και δώσει λίγο βάθος στη ρηχότητα, και αρπάζεται από κάποιον στίχο που θυμάται μέσες άκρες από το γυμνάσιο, όπως είχε κάνει η κυρία Διαμαντοπούλου (ποιος τη θυμάται; ) τις μέρες της δόξας της, όταν απέδωσε στον… Βιζυηνό πασίγνωστους στίχους του Παλαμά, αν και έχουν το γούστο τους κι αυτές οι γκάφες. Εννοώ όταν κάποιο αδέσποτο ποίημα, άγνωστου δημιουργού δηλαδή, αποδίδεται σε κάποιον γνωστό ποιητή. Κάτι τέτοιο συμβαίνει κατά κόρον με σατιρικά στιχουργήματα, τα οποία συνηθίζεται να αποδίδονται συλλήβδην στον Σουρή. Αυτήν την ειδική περίπτωση «αποφευγμάτων» λέω να την ονομάσω «αποποιήματα».

Ο Σουρής έγραφε εύκολα και πολύ, κι επειδή είναι ο πρώτος σατιρικός ποιητής που έρχεται στο νου, υπάρχει η συνήθεια, όποιο αστείο ή σκαμπρόζικο στιχάκι κυκλοφορεί στο Διαδίκτυο να το φορτώνουν στην καμπούρα του Σουρή, χωρίς καμιά τεκμηρίωση και χωρίς να μπορούν να διακρίνουν ότι ο ποιητής δεν έγραφε κακόγουστα και άτεχνα στιχάκια. Τρανό παράδειγμα «αποποιήματος» είναι το «Ποιος είδε κράτος λιγοστό…», ένα ποίημα-κουρελού στο οποίο ο συμπιλητής του έχει συρράψει τρεις στροφές παρμένες από υπαρκτό ποίημα του Σουρή με στιχάκια επιθεώρησης της δεκαετίας του 1980. Το κατασκεύασμα αυτό έχει θεωρηθεί υψηλό δείγμα πολιτικής κριτικής, τόσο ώστε να μελοποιηθεί και να τραγουδηθεί δύο φορές από πρωτοκλασάτα ονόματα της μουσικής σκηνής μας, μία από τον Γιάννη Ζουγανέλη και μία ακόμα από τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου, που μπορείτε να το δείτε εδώ:

Όπως μας παραπληροφορεί το συνοδευτικό σχόλιο: Το ποίημα αυτό ο Γ.Σουρής το έγραψε κατά τη χρεοκοπία του 1893, επί πρωθυπουργίας Χαρίλαου Τρικούπη. Όχι όμως. Τρεις μόνο στροφές έγραψε ο καημένος ο Σουρής, και αυτές όχι το 1893 αλλά το 1880. Ας δούμε όλο το κατασκεύασμα -με πλαγιαστά στοιχεία όσα είναι του Σουρή:

Σαρανταπέντε Γιάννηδες που γίναν παροιμίες

Σήμερα είναι τ’ Αγιαννιού, η μέρα που κλείνει το γιορταστικό δωδεκάμερο, γιορταστική για τους Γιάννηδες αλλά ελαφρώς αποτρόπαιη όταν ήμουν μικρός, αφού ήταν η μέρα που ανοίγαν τα σχολεία, αν και σήμερα, όπως διαπιστώνω, ανοίγουν στις 8 του μήνα, μία μέρα μετά.

Να το πούμε πιο σωστά, και σήμερα είναι τ’ Αγιαννιού, διότι ο Άι Γιάννης ο Πρόδρομος ή Βαπτιστής, αυτόν γιορτάζουμε σήμερα, έχει πεντέξι μέρες δικές του στο εορτολόγιο -αν έχεις βαφτίσει τον γιο του Θεού, έχεις φαντάζομαι και κάποια προνόμια. Έτσι, η εκκλησία γιορτάζει επίσης τον ‘Αι Γιάννη τον Πρόδρομο και στις 24 Φεβρουαρίου, 25 Μαΐου, 24 Ιουνίου, 29 Αυγούστου και 23 Σεπτεμβρίου, αν και το eortologio.gr προφανώς αντιπαθεί τις πολλαπλές γιορτές κι έτσι αναφέρει μόνο τις 7 Ιανουαρίου. Πέρα από τον Βαπτιστή όμως έχουμε κι άλλους Ιωάννηδες που άγιασαν και που έχουν κι αυτοί τη γιορτή τους, ας πούμε ο Άι Γιάννης ο Ρώσος, που γιορτάζει στις 27 Μαΐου ή ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος (ο ευαγγελιστής Ιωάννης), που γιορτάζει στις 8 Μαΐου και στις 26 Σεπτεμβρίου, ο Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος στις 13 Νοεμβρίου, ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός στις 4 Δεκεμβρίου, και σίγουρα θα υπάρχουν κι άλλοι. Σχετικά μ’ αυτή την πολυεορτία των Γιάννηδων υπάρχει και μια αστεία ιστορία που έλεγε ο παππούς μου, για έναν νεοφώτιστο χριστιανό που βαφτίστηκε Ιωάννης και ύστερα οι φίλοι του απαιτούσαν να τους κάνει το τραπέζι κάθε φορά που γιόρταζε και κάποιος άγιος Ιωάννης, δηλαδή κάθε τρεις και λίγο. Σε σχέση με αυτό, πάντως, να πω ότι δεν έχω γνωρίσει κάποιον Γιάννη που να γιορτάζει άλλη μέρα και όχι στις 7 Ιανουαρίου -αν εσείς ξέρετε, πείτε το στα σχόλια.

Πριν όμως προχωρήσουμε, να πούμε ότι σήμερα, εκτός από τον Γιάννη και την Ιωάννα, γιορτάζει και ο Πρόδρομος και το όνομα αυτό, αν και πολύ λιγότερο διαδεδομένο, έχει επίσης αξιόλογο υλικό για ένα αρθράκι -που προς το παρόν θα προστεθεί στη θεόρατη στοίβα με τα υπεσχημένα.

Ο Γιάννης δεν είναι το κοινότερο ελληνικό όνομα, αλλά, όπως θα δούμε παρακάτω, έχει με πολύ μεγάλη διαφορά τη μεγαλύτερη παρουσία στην παροιμιολογία μας. Σύμφωνα με έρευνα του Ηρακλή Κακαβάνη (που έχει γράψει και ένα συναφές με το δικό μας άρθρο, από το οποίο έχω πάρει κάποια στοιχεία), από τα αντρικά ελληνικα ονόματα, ο Γιώργος είναι το κοινότερο, ενώ ο Γιάννης έρχεται αρκετά πιο πίσω στη δεύτερη θέση (ο Γιάννης υπερτερεί μόνο στους νομούς Καβάλας, Χαλκιδικής και Χανίων, σύμφωνα με την ίδια έρευνα) . Κι όμως, για τον Γιώργο οι παροιμίες είναι σχετικά λιγοστές, ενώ για τον Γιάννη ξεπερνούν τις πενήντα, και μάλιστα πολλές είναι πασίγνωστες.

Αυτή η απόκλιση δύσκολα εξηγείται. Θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς ότι η πολυεορτία (τη λέξη αυτή προ ολίγου την έφτιαξα, δεν ξέρω αν υπάρχει) των Γιάννηδων παίζει κάποιο ρόλο, ιδίως αν σκεφτούμε ότι ο Γιώργος έχει μία γιορτή, κι αυτήν κινητή, αφού συχνά την επισκιάζει το Πάσχα και την αναγκάζει να μετακινηθεί. Δεν αποκλείεται όμως παλαιότερα, τότε που διαμορφώθηκαν οι παροιμίες αυτές, δηλαδή πριν από 4-5 αιώνες, το όνομα Γιάννης να ήταν πολύ συχνότερο από σήμερα, και αυτό να εξηγεί τις πολλές παροιμίες. Αυτό είναι σκέτη εικασία μου· το βέβαιο είναι πως ο Γιάννης (και αντίστοιχα για τις γυναίκες η Μαρία) είναι το αρχετυπικό αντρικό όνομα. Και ίσως επειδή οι Γιάννηδες, σαν πλειοψηφούντες, έγιναν στόχος των άλλων που δεν λέγονταν Γιάννηδες, γιαννάκης λέγεται ο αγαθούλης, ο άπειρος, τόσο στην πολιτική ζωή όσο και στο στρατό όπου οι νεοσύλλεκτοι λέγονται γιαννάκια, στραβόγιαννοι, γιάννηδες.

Η μέρα με τα τρία δωδεκάρια

Σήμερα είναι 12 Δεκεμβρίου του 2012, μέρα σημαδιακή, που τη γράφουμε 12/12/2012, κι επειδή έχουμε πλέον ξεπεράσει το φόβο του “σφάλματος της χιλιετίας” (το θυμάται κανείς αυτό;), 12/12/12. Παναπεί, σήμερα είναι η μέρα με τα τρία δωδεκάρια, η μοναδική σε τούτον τον αιώνα, οπότε σκέφτηκα να γράψω ένα αρθράκι για να τιμήσω τον αριθμό 12 που έχει σήμερα την τιμητική του (επίσης γιορτάζει ο φίλος μου ο Σπύρος, ίσως και ο Σπυροειδής Αρχιτέκτονας). Οι ταχτικοί θαμώνες ίσως να θυμούνται ότι παρόμοιο άρθρο είχα γράψει και πριν από ένα χρόνο, ένα μήνα και μια μέρα, τότε όμως ήταν η μέρα με τα τρία εντεκάρια, ενώ πρωτύτερα είχαμε γράψει για τη  μέρα με τα τρία δεκάρια και το 2009 για  την αντίστοιχη μέρα με τα τρία εννιάρια. Καλώς ή κακώς, μέρα με τα τρία δεκατριάρια δεν έχει το πρόγραμμα, οπότε για να ξαναρχίσει ο κύκλος από την αρχή θα πρέπει να περιμένουμε ως την 1η Ιανουαρίου του 2101 (οι πιο αδιάλλακτοι ως την 1η Ιανουαρίου του 3001).

Όπως όλες τις προηγούμενες «τριπλές» μέρες, έτσι και τη σημερινή μέρα την έχουν προσέξει σε όλο τον κόσμο. Βέβαια, ειδικά η 12/12/12 έχει κάπως επισκιαστεί από το τέλος του κόσμου, που είναι προγραμματισμένο για τις 21/12/12, ωστόσο δεν παύει να είναι μέρα σημαδιακή. Ξέρω κάποιον, ας πούμε, που προγραμμάτισε μια ποιητικήν εκδήλωση για σήμερα, παρόλο που πέφτει μεσοβδόμαδα και δεν βολεύει όσους συμμετέχουν από άλλες πόλεις. Από την άλλη, κάποιοι λένε ότι στην πραγματικότητα η προφητεία των Μάγια δεν είναι για τις 21/12/12 αλλά για τις 12/12/12, κάτι που θα το μάθουμε σε λίγες μέρες. Δυστυχώς, το google translate δεν με βοηθάει να βρω πώς είναι στη γλώσσα των Μάγια το «Και να πεις πως δεν τους είχαμε προειδοποιήσει τους μαλάκες!»

Μέχρι τότε όμως το σημερινό άρθρο είναι αφιερωμένο στον αριθμό δώδεκα. Βέβαια, είναι τόσο σημαντική η θέση του αριθμού αυτού στην ιστορία και τον πολιτισμό μας που και βιβλίο θα μπορούσε να γραφτεί για πάρτη του, έστω και όχι πολύ μεγάλο (με 144 σελίδες), οπότε δεν φιλοδοξώ να καλύψω το θέμα.