Η μέρα με τα δεκαεφτάρια

Σήμερα ο μήνας έχει δεκαεφτά, έχουμε δηλαδή 17 Ιουλίου του 2017, ή αλλιώς 17/7/17, μια μέρα με δύο δεκαεφτάρια, ή ίσως δυόμισι, αν θεωρήσουμε ότι και το 7 είναι ένα εκκολαπτόμενο δεκαεφτάρι. Με το σημερινό άρθρο συνεχίζουμε μια παράδοση του ιστολογίου.

Οι ταχτικοί θαμώνες ίσως να θυμούνται ότι στις 12 Δεκεμβρίου του 2012 (στις 12/12/12) είχα γράψει ένα άρθρο για τη Μέρα με τα τρία δωδεκάρια, συνεχίζοντας μια παράδοση που ήδη μετρούσε τέταρτο χρόνο, αφού στις 11/11/2011 είχαμε τη μέρα με τα τρία εντεκάρια, στις 10/10/ 2010 είχαμε γράψει για τη  μέρα με τα τρία δεκάρια και στις 9/9/2009 για  την αντίστοιχη μέρα με τα τρία εννιάρια. Η ωραία αυτή παράδοση κινδύνεψε να σταματήσει το 2013, διότι μέρα με τρία 13άρια δεν υπάρχει, αφού δεν έχουμε δέκατο τρίτο μήνα, τελικά όμως σκέφτηκα ότι η 13/3/13 ήταν μια καλή προσέγγιση κι έτσι έγραψα το άρθρο για τα δεκατριάρια, και στο ίδιο πατρόν το 2014 το άρθρο για τα δεκατεσσάρια, στις 14/4/14. Στις 15/5/15 αγρόν ηγόραζα, κι έτσι το αντιστοιχο άρθρο με τα δεκαπεντάρια το έβαλα τελικά στις 15 Οκτωβρίου, αλλά πέρυσι επανήλθα στην κανονικότητα κι έτσι είχαμε το άρθρο για τα δεκαεξάρια στις 16/6/16.

Σε αντίθεση με τους δύο προηγούμενους αριθμούς που είδαμε, το 15 και το 16, ο αριθμός δεκαεφτά είναι πρώτος, δηλαδή διαιρείται μόνο από τον εαυτό του και από τη μονάδα. Μάλιστα, η δεύτερη δεκάδα των ακέραιων αριθμών έχει τέσσερις πρώτους (11, 13, 17, 19) που είναι και το μάξιμουμ που μπορεί να έχει οποιαδήποτε δεκάδα μετά την πρώτη (1 έως 10) αφού εξ ορισμού αποκλείονται όλοι οι άρτιοι και το πολλαπλάσιο του 5. Νομίζω ότι μονάχα δυο δεκάδες ακόμα έχουν τόσο πολλούς πρώτους (βρείτε τις) αλλά δεν μπορώ να το αποδείξω διότι δεν προλαβαίνω, όπως έλεγε και ο Φερμά. Και μια και μνημονέψαμε τον Φερμά, να πούμε ότι ο 17 είναι και πρώτος κατά Φερμά, διότι ισούται με 2²ⁿ + 1 (για n=2) και για το λόγο αυτό μπορούμε να κατασκευάσουμε δεκαεφτάγωνο με τον κανόνα και με τον διαβήτη (αλλά δεν ξέρω πώς ούτε τι να το κάνω μετά).

(Ενημέρωση: Aυτό με τις τετράδες πρώτων αριθμών που έγραψα είναι βλακεία, όπως μου υπέδειξε φίλος).

Διάβασα στη Βικιπαίδεια ότι σύμφωνα με μελέτες, το 17 είναι ο «λιγότερο τυχαίος» αριθμός μεταξύ 1 και 20, με την έννοια ότι αν ζητήσετε από μια ομάδα ανθρώπων να σας ονομάσουν στην τύχη έναν αριθμό μεταξύ 1 και 20, η συχνότερη επιλογή θα είναι το 17.

Όσο για την ετυμολογία της λέξης, φαίνεται πολύ απλή, αφού το δεκαεφτά ή δεκαεπτά  προέρχεται οφθαλμοφανώς από το δέκα και το επτά. Δεν είναι όμως τόσο απλό, διότι οι αρχαίοι δεν έλεγαν από νωρίς το «δεκαεπτά», έλεγαν «επτακαίδεκα». Η λέξη «δεκαεπτά» εμφανίζεται στην ελληνιστική περίοδο -Στράβωνας, Γαληνός, Πλούταρχος.

Στα λατινικά, το 17 είναι ο πρώτος αριθμός που εκφράζεται μη μονολεκτικά: diecem et septem, ενώ ως το 16 έχουμε μονολεκτικά ονόματα των αριθμών και τη μονάδα να προηγείται της δεκάδας, π.χ. quindecim, sedecim. Για τον λόγο αυτό, στις ρωμανικές γλώσσες επίσης ο αριθμός 17 εκφέρεται με τη δεκάδα πρώτη και με σύνθετο όνομα, πχ. dix-sept στα γαλλικά, diecisiete στα ισπανικά κτλ. Στις σαξονικές γλώσσες προηγείται η μονάδα (7-10) και έχουμε seventeen, siebzehn κτλ. Στα τούρκικα το 17 είναι on yedi, όπου on το δέκα και γεντί το εφτά, που το ξέρουμε από το Γεντικουλέ, παναπεί το Επταπύργιο.

Στο ελληνικό αριθμητικό σύστημα το 17 είναι ιζ’, ενώ στο ρωμαϊκό είναι XVΙI. Τους αριθμούς αυτούς τους χρησιμοποιούμε πλέον κυρίως για αιώνες και για εστεμμένους. Βέβαια, να φτάσει κανείς δέκατος έβδομος εστεμμένος με το ίδιο όνομα δεν είναι εύκολο. Οι Λουδοβίκοι της Γαλλίας το καταφέρανε, ο 17ος είναι ο προτελευταίος. Θα υπάρχουν και άλλοι. Από Πάπες με το 17 έχουμε π.χ. τον Ιωάννη τον 17ο ήδη στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας (τώρα είμαστε στην τρίτη).

Σε σύγκριση με τις πάμπολλες χρήσεις του 16 στην επιστήμη και στην καθημερινή ζωή, που οφείλονται στο γεγονός πως το 16 είναι δύναμη του 2 και τετράγωνο του 4, το 17 φαντάζει φτωχός συγγενής. Πράγματι, δεν έχουμε ούτε… δεκαεφτάμπιτους επεξεργαστές, ούτε δεκαεφταβάλβιδους κινητήρες ή δεκαεφτασέλιδα τυπογραφικά φύλλα. Έχουμε όμως τις οθόνες των 17 ιντσών στους φορητούς υπολογιστές. Νομίζω ότι παλιά, πολύ παλιά, υπήρχαν και οθόνες τηλεόρασης των 17 ιντσών, οι μικρές μικρές.

Πάντως, το 17 είναι ο ατομικός αριθμός του χλωρίου. Ο γαλλικός νομός υπ’ αρ. 17 με ενδιαφέρει διότι είναι ο Σαράντ Μαριτίμ, που μοιάζει πολύ με την αρχή του επωνύμου μου αν το γράψω ελληνικά, αλλά στα γαλλικά είναι Charente Maritime (ο Σαράντ είναι ποταμός).

Δεκαεφτάμπιτους κτλ. δεν έχουμε, έχουμε όμως δεκαεφτασύλλαβο στίχο, που μάλιστα είναι ο στίχος που επέλεξε ο Καζαντζάκης για την Οδύσσειά του αλλά και για τη μετάφραση των ομηρικών επών. Προσωπικά (το έχω γράψει κιόλας) μου κάθονται στο λαιμό οι δυο παραπανίσιες συλλαβές που μου φαίνεται να χαλάνε τη ροή του δεκαπεντασύλλαβου, υπάρχει όμως και αντίλογος. Αποδίδει άλλωστε ο 17σύλλαβος τον αρχαίο δακτυλικό εξάμετρο.

Μένοντας στη στιχουργική, να πούμε ότι 17 συλλαβές (χωρισμένες 5-7-5) έχει και το χάι κου των γιαπωνέζων.

Στα πολιτισμικά, κάτι πολύ ενδιαφέρον με τον αριθμό 17, που ασφαλώς το έχουμε συζητήσει ξανά αλλά δεν βρίσκω πού και πότε, είναι πως στην Ιταλία ο αριθμός 17 θεωρείται γρουσούζικος, όπως το 13 σε εμάς και σε πολλές άλλες χώρες. Γι’ αυτό τον λόγο, τα αεροπλάνα της Αλιτάλιας (σικ, ρε) δεν έχουν σειρά με αριθμό 17 -όπως άλλες αερογραμμές παραλείπουν την 13η σειρά.

Ο λόγος γι’ αυτή την επτακαιδεκαφοβία ίσως είναι ότι το 17 αποδίδεται όπως είπαμε στο ρωμαϊκό σύστημα ως XVII, που αν το αναγραμματίσεις δίνει VIXI, «έζησα» στα λατινικά, δηλαδή «πεθαίνω».

Τολμώ να προτείνω μιαν άλλη εκδοχή, ίσως συμπληρωματικά. Η ρωμαϊκή λεγεώνα XVII είναι εκείνη που έπαθε την τρομερή καταστροφή στο δάσος του Τευτοβούργου -την αφάνισαν τα γερμανικά φύλα υπό τον Αρμίνιο ύστερα από χωσιά. Μετά τη συμφορά αυτή, οι Ρωμαίοι αποσύρανε τον αριθμό XVII και δεν τον δώσανε ποτέ ξανά σε λεγεώνα. (Για τους αριθμολάτρες, η καταστροφή του Τευτοβούργου έγινε στις 9/9/9, δηλ. στις 9 Σεπτεμβρίου του έτους 9 μ.Χ. -ο μήνας είχε εννιά).

Πάντως στους ιταλικούς αγώνες αυτοκινήτου ο αριθμός 17 έχει αποσυρθεί ύστερα από τον θάνατο δυο πιλότων που είχαν το 17 στα αυτοκίνητά τους, ενώ και στη Φόρμουλα Ι δεν χρησιμοποιείται το 17 ύστερα από ένα άλλο παρόμοιο θανάσιμο ατύχημα. Όλα τούτα αποδεικνύουν θαρρώ ότι ο 17 είναι δυσοίωνος αριθμός (αστειεύομαι).

Αλλά βέβαια, η πιο χαρακτηριστική εμφάνιση του αριθμού 17 στην καθημερινή ζωή είναι η ηλικία των 17 χρονών, μια από τις ωραιότερες ηλικίες που μπορεί να βρίσκεται κανείς, όπως βέβαια και τα 18 και τα 19 (και τα 23, και τα 40, και τα 54, και τα 64 σκέφτονται κάποιοι από το βάθος).

Ο Καβάφης έγραψε ποίημα για το «δεκαεφτά χρονώ αθώο παιδί» που κρέμασαν οι Χριστιανοί -ή οι αποικιοκράτες. Εκεί «η μάνα η μάρτυσσα» (πώς αλλιώς να το πεις και να μην κρυώσει;) μοιρολογώντας τον γιο της χρησιμοποιεί τον λαϊκό τύπο «δεκαφτά».

Θα σας αφήσω να συμπληρώσετε εσείς στα σχόλιά σας τίτλους βιβλίων, κινηματογραφικών ταινιών, τραγουδιών κτλ. με τον αριθμό 17. Εγώ θα περιοριστώ σε ένα μόνο τραγούδι, που με συγκινούσε αβάσταχτα από τότε που ήμουν 17 χρονών (τότε το πρωτάκουσα θαρρώ, μόλις είχε βγει) πριν από αμνημόνευτα χρόνια ίσαμε τώρα: το At Seventeen της Τζάνις Ίαν.