Πεθαμένοι που ανασαίνουν (μια συνεργασία του Κόρτο)

Παρουσιάζω σήμερα με χαρά μια συνεργασία του φίλου μας του Κόρτο, που είναι καρπός των αναδιφήσεών του σε σώματα παλιών εφημερίδων. Ένα αφήγημα για τη ζωή στις φυλακές τον μεσοπόλεμο, με αρκετό γλωσσικό-λαογραφικό ενδιαφέρον. Θυμίζω πως ο Κόρτο μας είχε δώσει πριν από μερικούς μήνες μια συνεργασία για τον Τζογέ, την ευθυμογραφική στήλη που δημοσιευόταν στην εφ. Βραδυνή τον μεσοπόλεμο.

Επειδή το κείμενο είναι εκτενές αλλά και πλήρες, με την έννοια ότι ο Κόρτο έχει και εισαγωγή αλλά και γλωσσάρι, δεν κρίνω σκόπιμο να πω κάτι άλλο. Σχόλια δικά μου μέσα στο κείμενο είναι σε αγκύλες. Αν και πιστεύω ότι η ορθογραφία σε τέτοια κείμενα είναι καλύτερο να εκσυγχρονίζεται, ομολογώ ότι από τεμπελιά το άφησα όπως το είχε ο Κόρτο, δηλ. με την ορθογραφία του πρωτοτύπου, πλην μονοτονικού.

 

ΟΙ «ΠΕΘΑΜΕΝΟΙ ΠΟΥ ΑΝΑΣΑΙΝΟΥΝ»,

ΕΝΑ ΠΡΟΠΟΛΕΜΙΚΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗΣ

Τα αποσπάσματα τα οποία ακολουθούν προέρχονται από ένα εκτενές κείμενο με γενικό τίτλο «Πεθαμένοι που ανασαίνουν» και υπότιτλο «από το ημερολόγιο ενός φυλακισμένου που πέθανε μέσα στη φυλακή από φυματίωσι», το οποίο δημοσιεύτηκε σε 29 συνέχειες στην εφημερίδα Απογευματινή, από την 9^η Ιουλίου έως την 6^η Αυγούστου 1926. Το συνολικό κείμενο διαρθρώνεται σε ένα σύντομο προοίμιο και τρία κυρίως κεφάλαια, άνισα σε έκταση και χωρισμένα σε επιμέρους υποκεφάλαια με ξεχωριστούς τίτλους το καθένα. Πρόκειται για δημοσίευμα μικτού χαρακτήρα, δημοσιογραφικού και συγχρόνως λογοτεχνικού, στο οποίο περιγράφονται σε πρώτο πρόσωπο οι εντυπώσεις ενός υποδίκου από τις πρώτες μέρες της εισόδου του στην φυλακή και ενόσω αυτός βρίσκεται σε αναμονή για έκδοση αποφυλακιστηρίου, το οποίο φαίνεται ότι περιμένει ματαίως. Στο προοίμιο του κειμένου εκδηλώνεται σε δραματικό τόνο ο πόνος των φυλακισμένων και καταδικάζεται η αναλγησία του Νόμου. Στο πρώτο και στο τρίτο κεφάλαιο αναπτύσσεται η κύρια διήγηση, ενώ επίσης αποδίδονται εκτενείς διάλογοι του πρωταγωνιστή με κρατουμένους, οι οποίοι αφηγούνται εντυπωσιακές ιστορίες της φυλακής. Ενδιαμέσως στο δεύτερο κεφάλαιο ο συγγραφέας παραθέτει μία έκθεση των συνολικών προβλημάτων τα οποία μαστίζουν τους φυλακισμένους, κατακρίνει με φλογερό λόγο την άθλια κατάσταση των σωφρονιστικών καταστημάτων, υποδεικνύει τους υπαιτίους και προτείνει άμεσες λύσεις.

Σκίτσο της 10.7.1926

Υπό αυτήν την έννοια, καθώς το δημοσίευμα συνδυάζει στοιχεία προκλητικής αφήγησης αφενός, καταγγελίας αφετέρου, οι «πεθαμένοι που ανασαίνουν» θα μπορούσαν να ταξινομηθούν στην ευρύτερη σειρά των ρεπορτάζ λογοτεχνικού ύφους τα οποία συνέταξαν γνωστοί Έλληνες συγγραφείς (Ανδρέας Καρκαβίτσας, Μιχαήλ Μητσάκης, Πέτρος Πικρός, Κώστας Βάρναλης, Θέμος Κορνάρος κλπ) ύστερα από επισκέψεις τους σε φυλακές ή άσυλα. Ωστόσο ο συντάκτης του εν λόγω κειμένου είναι ανώνυμος. Η φυλακή όπου διαδραματίζεται η αφήγηση δεν κατονομάζεται ευθέως (πιθανότατα πρόκειται για την Παλιά Στρατώνα), ούτε αναφέρεται ο ακριβής χρόνος εισόδου του αφηγητή στην φυλακή· παραλείπεται επίσης η αναφορά του παραπτώματος για το οποίο κατηγορείται. Συνεπώς δεν μπορεί να ελεγχθεί άμεσα αν τα περιγραφόμενα του κειμένου αποτελούν προϊόν πραγματικής εμπειρίας προσωποκράτησης, δημοσιογραφικής αυτοψίας σε κάποιον χώρο φυλακής ή ενδεχομένως γέννημα λογοτεχνικής φαντασίας.

Σε κάθε περίπτωση το κείμενο είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον από λαογραφικής και κοινωνιολογικής απόψεως, διότι οι εμπεριεχόμενες πληροφορίες, έστω και αν δεν προέρχονται από αυθεντική μαρτυρία, οπωσδήποτε αντικατοπτρίζουν τους στερεότυπους συνειρμούς του εγγράμματου κόσμου για την ζωή των φυλακισμένων κατά την διάρκεια των πρώτων δεκαετιών του 20^ου αιώνα. Οπωσδήποτε ορισμένα μοτίβα τα οποία συναντώνται στο κείμενο εμφανίζονται επαναλαμβανόμενα στην ευρύτερη νεοελληνική λογοτεχνική παράδοση. Για παράδειγμα το θέμα της εισαγωγής απαγορευμένων ειδών στην φυλακή με την βοήθεια μίας γυναίκας εμφανίζεται ήδη στην «Φόνισσα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (1903): «Και μέσα εις την βαθείαν τσέπην του φουστανιού της, κρυφά, είχε χωμένην μικράν φιαλίδα με ρώμι ή ρακί, προς παρηγορίαν του φυλακισμένου» (βλ. ιστοχώρος Α. Παπαδιαμάντης). Παρόμοια εικόνα απαντάται στο διήγημα «Η γυναίκα του Μαλή» του Ζαχαρία Παπαντωνίου (1927): «Με τέτοιον τρόπο έμπαζε ούζο για τους φυλακισμένους μέσα στο ψωμί και μέσα στα ρούχα της» (Παπαντωνίου, 2011, σελ.159). Θεματικές αναλογίες εντοπίζονται βεβαίως και στην μεταγενέστερη λογοτεχνία, όπως η σκηνή ενθάρρυνσης του παλιού κρατούμενου προς τον νεοφερμένο, στο ευθυμογράφημα του Νίκου Τσιφόρου «ο μοδίστρας» (1962): «Έλα, ρε, μη το κρεμάς βαρίδι το πράμα. Φυλακή είναι, καλά περνάμε και δίνουνε και γάλα στο αναρρωτήριο.» (Τσιφόρος 2013, σελ.19). Ειδικότερα στο δημοσίευμα της «Απογευματινής» η τυποποιημένη απόδοση της ζωής των φυλακισμένων ενισχύεται και από μία σειρά συνοδευτικών σκίτσων, τα οποία είναι μάλλον γελοιογραφικού ύφους, μολονότι το ίδιο το κείμενο δεν διακρίνεται από χιουμοριστικό τόνο.

Παράλληλα αρκετές από τις παρουσιαζόμενες καταστάσεις, καθώς και ορισμένα περιστατικά του κειμένου, βρίσκονται σε αντιστοιχία με τις λαϊκές αφηγήσεις, τα αστικά λαϊκά τραγούδια και τα επιθεωρησιακά νούμερα σχετικής θεματολογίας. Η ιεραρχία των κρατουμένων μέσα στην φυλακή, το πόστο και η εκμετάλλευσή του, ο τζόγος και η αυτοδικία αποτελούν στοιχεία της αφήγησης του Μπαγιαντέρα για τον Σακαβλιά (ή Σακαφλιά) και τον Αντωνίτση (Χατζηδουλής 1996, σελ.109). Μία εξιστόρηση αποτυχημένης δραπέτευσης και βίαιης προσαγωγής των δραπετών στην φυλακή περιλαμβάνεται στην αυτοβιογραφία του Μιχάλη Γενίτσαρη (Gauntlett 1992, σελ.64). Στιγμιότυπα χασισοποσίας στην φυλακή όπως και βιαιοπραγίας ή απειλής βίας ανάμεσα στους κρατουμένους εμφανίζονται σε ρεμπέτικα τραγούδια διαφόρων υφολογικών κατηγοριών, όπως είναι το παραδοσιακό «μες του Συγγρού την φυλακή», ηχογραφημένο με την Μαρίκα Παπαγκίκα (1926), «ο Γιάννης ο χασικλής» του Γιάννη Δραγάτση (1931), «η φυλακή είναι σχολείο» του Κώστα Μπέζου (1931) κ.α. Το εκδικητικό πάθος του φυλακισμένου εναντίον της άπιστης γυναίκας αποτελεί το θέμα τραγουδιών όπως «ο καημός της φυλακής» του Γιώργου Καμβύση (1933) ή «ο ισοβίτης» του Μάρκου Βαμβακάρη (1935). Η εισαγωγή παρανόμων ειδών στην φυλακή θίγεται στο τραγούδι «βρε μάγγες δυο στη φυλακή» του Κώστα Τζόβενου (1934). Το μοτίβο του διαλόγου μεταξύ μορφωμένου και «μάγκα», με τον πρώτο να αδυνατεί να καταλάβει την αργκό την οποία χρησιμοποιεί ο δεύτερος, απαντάται σε επιθεωρησιακά σκετς όπως «το λεξικό του μάγκα» του Κίμωνα Καπετανάκη, με ερμηνεία του Πέτρου Κυριακού (1930).

Διηγηματικές και ποιητικές εκφράσεις όπως οι προαναφερθείσες, σε συνδυασμό με δημοσιευμένα σκίτσα, φωτογραφίες και λοιπό υλικό της εποχής, διαμορφώνουν εν τέλει ένα αρχετυπικό πλαίσιο απεικόνισης της ελληνικής φυλακής του Μεσοπολέμου. Πιθανότατα είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς σε ποιον βαθμό αυτές οι σχηματοποιημένες παραστάσεις αποτυπώνουν την πραγματικότητα ή αναπαράγουν μία γενικότερη μυθολογία περί του υποκόσμου. Στην περίπτωση του δημοσιεύματος της «Απογευματινής», ο ίδιος ο συγγραφέας δείχνει να αμφισβητεί τις αφηγήσεις των συγκρατουμένων του, γράφοντας χαρακτηριστικά τα εξής: «Εις όλα αυτά που έμαθα δεν έδωκα μεγάλην πίστιν, διότι ανεκάλυψα στο ολιγόωρο διάστημα που είμε εδώ μέσα, ότι η φαντασία των ατυχών αυτών υπάρξεων είνε προηγμένη εις σημείον απίστευτον». Ωστόσο η δύναμη του συνολικού κειμένου παραμένει μεγάλη, διότι διαπνέεται από αισθήματα επιείκειας και συμπόνιας για τους καταδικασμένους, ενώ και στις επιμέρους εξιστορήσεις ξεδιπλώνεται κάποτε ένας αξιοθαύμαστος κώδικας τιμής, ο οποίος βρίσκει την κορυφαία του έκφραση στην άρνηση του συλληφθέντα δραπέτη να μαρτυρήσει τους συνεργούς του: «Αλλά και αν από το πολύ ξύλο αναγκαζόμουνα να τα “ξεράσω” πώς θα στεκώμουνα μέσα στο προαύλιο από τους μακαντάσηδες;».

Αναμφίβολα το παρουσιαζόμενο ανυπόγραφο κείμενο συμβαδίζει με την τάση των δημοσιογράφων της εποχής να ανακαλύψουν και να αναδείξουν την νεοελληνική λαϊκότητα. Αυτή η πτυχή της αρθρογραφίας επιβεβαιώνεται από ένα εκτενές σύνολο προπολεμικών δημοσιευμάτων, περιγραφικών της λαϊκής ζωής και του λαϊκού πολιτισμού (πολλά εκ των οποίων μας έγιναν γνωστά από τις σημαντικές εργασίες του ερευνητή Κώστα Βλησίδη). Γενικότερα η δημοσιογραφική πένα του Μεσοπολέμου συναντήθηκε με την λόγια λογοτεχνική παραγωγή, αλλά συνάμα και με λαϊκότερες μορφές τέχνης, επιδρώντας εν μέρει στον καθορισμό καθαυτής της λαϊκότητας. Σε τελευταία ανάλυση η επίδραση αυτή συνιστά μία σπουδαία συμβολή στην διαμόρφωση του νεότερου ελληνικού πολιτισμού.

 

 

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ Α΄

Πριν ή αρχίσω της εντυπώσεις –διότι αποφάσισα μέχρι της ημέρας της απελευθερώσεώς μου εντεύθεν να κρατώ σημειώσεις – από την πρώτη μου είσοδο και την κατόπιν εν τη φυλακή διαμονή μου, θα παραθέσω την διδασκαλίαν που μου έκαμεν ένας άλλος συγκρατούμενος στο Τμήμα των Μεταγωγών, παληός τρόφιμος των φυλακών, από την εποχή όπως μου έλεγε που ήτο η φυλακή, «αβέρτα».

 

Όταν ήταν «αβέρτα»

-Και δεν μου λες, σε παρακαλώ, ετόλμησα να τον διακόψω, τι θα πη «αβέρτα» η φυλακή;

Ο συγκρατούμενος μου έρριξεν ένα βλέμμα οίκτου διά την άγνοιάν μου και αφού ετοίμασεν έναν «τσιγαρλίκι» -τσιγάρο με χασίς- με έστειλεν εις την πόρτα να φυλάω «τσίλιες» μήπως έλθη ο «δίκοζος» και τον μπανίση που το «τραβάει».

-Άκου το λοιπόν αρφός [σύντμ. του αδερφός, μάγκικη κλητική], για να ξέρης· αβέρτα πάει να πη η φυλακή, όταν μπορούσαμε και διευθύναμε ’μεις ’κει μέσα· φύλακες δεν είχαμε τότε στης αυλές, ούτε τολμούσε κανείς να ’μπη μέσα στης κάμαρες από τους σταυρωτήδες, που μας φύλαγαν μόνον απ’ έξω. Ο πειο δυνατός, το καλλίτερο παλληκάρι διηύθηνε τα «ψημάρια»¹. [Κανονικά πρέπει να γραφτεί ψιμάρια. Ψιμάρι ή ψιμάρνι είναι το αρνί που γεννιέται αργότερα από το άλλα και μεταφορικά ο πρωτόπειρος, ο αρχάριος, ο άβγαλτος -ΝΣ]

»Τότε ’μπάζαμε και του πουλιού το γάλα ακόμη μέσα στη φυλακή, το «μαυράκι» -πρόκειται για το χασίς- σβώλοι ολόκληροι στης τσέπες μας, μαχαίρια, πιστόλια, σουγιάδες ελεύτερα, κανένας δεν ψαχνότανε από ’μας, αλλά και ποιος τολμούσε να ’γγίξη απάνω μας.

»Ο «νταλαβεριντζής»  -τύπος μαίτρ ντ’ οτέλ- του καθεμιανού θαλάμου τον ’ξόφλαγε πι και φι και κατόπι τον τραβάγανε για το «σπιτάλι» -νοσοκομείο.

»Η κόχλα –κοκκαΐνη- ακόμα δεν μας είχε μασκαρέψη».

Εν τω μεταξύ είχε ζαλισθή από το κάπνισμα και άλλου τσιγάρου περιέχοντος χασίς και απεκοιμήθη στη «στρωματιά του» -θέσις δι’ ύπνον, η οποία ή καταλαμβάνεται διά παλληκαριάς ή δια χρημάτων, διότι άλλως είνε βέβαιον, ότι θα παραμείνη κανείς όρθιος μέχρι πρωΐας ή παρά την «βούταν»² βρωμερόν τινα κάδον.

Κάποιος κατηγορούμενος επί διαρρήξει κατά συρροήν μου προσέφερεν θέσιν εις το «γιατάκι» του, όπου άρχισα συζήτησιν με τον έτερον των παρακοιμωμένων μου αισχροκερδή γνωστόν έμπορον, ο οποίος εκ δευτέρου επρόκειτο να «επισκεφθή την Παληά» ως καταδικασθείς με δεκαήμερον φυλάκισιν και ο οποίος μεταξύ των άλλων που μου διηγείτο για την ζωή που έκαμε την πρώτη φορά εκεί μέσα, μου εξέφραζε τον πόνον του για ένα δαχτυλίδι μεγάλης αξίας που του έκλεψαν την ώρα που εκοιμάτο.

-Από ενωρίς δύο κατάδικοι σε πρόσκαιρα δεσμά μου έδωσαν και έπια πολύ τσίπουρο και την ώρα της κατακλίσεως ήμουνα μεθυσμένος, διότι είχα τόσες ’μέρες να πιω κάτι. Έγειρα να κοιμηθώ και το πρωί δεν είχα το δαχτυλίδι μου.

Έγιναν ανακρίσεις και έρευναι, αλλά το αποτέλεσμα τίποτε.

Αν είναι δυνατό μέσα σε μια αχυρώνα να βρεθή βελόνι!

Τι τα θέλεις, κύριέ μου, εκεί μέσα τίποτε δεν χάνεται, λέγουν οι προϊστάμενοι, και όμως όλα εξαφανίζονται· από το πορτοφόλι μέχρι του φαγητού για τίποτε δεν είνε κανείς βέβαιος, ότι θα είνε αφεντικό και την άλλη μέρα και παρ’ όλο το ξύλο που προσφέρεται σε ’κείνους που πιάνονται επ’ «αυτοφώρω» ή αν καμμιά «σουπιά» «αμώλησε μελάνι»³, δηλ. κάποιος μαρτύρησε στους φύλακας τον κλέφτην, ή έπειτα από ξύλο γερό και επισταμένο ψάξιμο μέχρι του σημείου να ξεκαρφώνονται τα σανίδια του πατώματος, εν τούτοις παρ’ όλα αυτά, η «παληά μας τέχνη κόσκινο» οι «μανιταρτζήδες», «οι παπιτζήδες» για να μη ξεχάσουν τη παληά τους δουλειά εξακολουθούν το «βούτηγμα».

Αλλ’ εκείνο που θα υποστής χωρίς συζήτησιν, παρ’ όλο που ίσως θελήσης να κάμης τον έξυπνο, αν βάλη ο διάβολος το ποδάρι του και σε προφυλακίσουν, είνε η απάτη.

Έχουν να σου κάμουν «φέστες» οι διάφοροι «αβαντουριέρηδες» που θα τρίβης τα μάτια σου και θα χτυπάς το κεφάλι σου γι’ αυτό πώς έμπλεξες μαζί τους. Εγώ σου συνιστώ «αν πέσης μέσα» να μη κάμης παρέα με κανένα γιατί θα με θυμηθής.

 

Στο νούμερο το 11

Σκίτσο της 12/7/1926

Χάρις εις τας συστάσεις γνωστού μου κρατουμένου, όταν ήλθεν η ώρα πειά που έπρεπε να μπω οριστικώς στη φυλακή, ως υπόδικος, διότι μου είχε κοινοποιηθή από της προηγουμένης το ένταλμα της προφυλακίσεως, εγλύτωσα το κόψιμο των μαλλιών μου και με ετοποθέτησαν στο πειό καλλίτερο δωμάτιο «στο νούμερο το 11», αφού προηγουμένως κατεγράφην εις την δύναμιν της φυλακής υπ’ αριθ.580.

Δύναμις ολοκλήρου συντάγματος τροφοδοτείται εδώ μέσα και απασχολεί πολυάριθμον υπηρεσίαν για την εξασφάλισιν της ησυχίας της κοινωνίας!

Άρα γε όλοι αυτοί οι άνθρωποι να εγκλημάτισαν; Τον ειρμόν των σκέψεών μου που εγεννώντο στο μυαλό μου την ώραν της καταγραφής, διέκοψεν ένας κακοντυμένος χωρίς κολλάρο με την εις όχι και τόσον φιλικό τόνον προσταγήν:

-Αβάντι, κύριος, πάμε τώρα να σου δείξω την κάμαρά σου. Έχεις ρούχα για ύπνο; Εις αρνητικήν απάντησιν συνέχισε:

-Και τότε πού θα κάμης «γιατάκι» απόψε κακομοίρη; Τι το πήρες εδώ για ξενοδοχείο αδιατίμητο; Για καλό που σου θέλω ’ξηγήσου τώρα και ειδοποίησε τους δικούς σου να σου φέρουν καμμιά κουβέρτα γιατί θα παγώσης στο κρύο. Αν θέλης κατρακύλα κανά ψιλό και ειδοποιάω εγώ.

Τον επληροφόρησα, ότι δεν έχω δικούς μου ανθρώπους για να μου φέρουν ρούχα και τούτο γιατί νόμιζα, ότι για μια νυχτιά δεν άξιζε τον κόπο να ενοχλήσω τους γνωστούς μου, αφού ήμουν βέβαιος, ότι θα απεφυλακιζόμην την επομένην πολύ πρωί (!) κατά τας διαβεβαιώσεις του δικηγόρου μου.

Στερεότυπος ελπίς πάντων των προφυλακιζομένων.

Το «πετσί» και ο «δικηγόρος»

Ο συνοδός μου καθ’ ην στιγμήν με ωδηγούσε προς τον μοιραίον θάλαμον, μου προσέθεσε με ύφος συμβουλευτικό:

-Εγώ που με βλέπεις, έχω τρία χρονάκια σκαστά εδώ μέσα, μη νομίζεις όπως πως είμαι «πρωτάρα», έχω «πέσει μέσα» και άλλες δυο φορές, αλλά τότε ψιλοδουλειές και δεν τις πλήρωσα ακριβά, τώρα όμως δεν την πέτυχα καλά να την «σκαπουλάρω» γιατί με πιάσαν οι σταυρωτήδες τη στιγμή που είχα μπανίσει το «πετσί»⁴.

-Ποιο πετσί, τον διέκοψα.

-Θεωρία θα σου κάμω εγώ τώρα; Θα τα μάθης εδώ μέσα, έχεις καιρό, που αναγκαστικώς θα ξεσκολίσης το Πανεπιστήμιό μας, αυτό που το λέτε σεις οι γραμματιζούμενοι φυλακή.

Ας ξαναγυρίσουμε τώρα στην πρωτήτερη κουβέντα μας, αφού πρώτα μου δώσης ένα τσιγαράκι και με κεράσης ένα καφεδάκι».

Με ωδήγησε σ’ ένα υπόστεγο χρησιμοποιούμενο από ένα μουστακαλή για καφφενείο και ήπιαμε καφφέ με σόδα, ή μάλλον το αντίθετον.

Γιατί άρα γε βάζουν τόση πολλή σόδα στον καφφέ; Ίσως γιατί το φαγητό τους είνε πολύ δύσπεπτον!

-Λοιπόν που λέγαμε αν δεν έχεις ανθρώπους να σου φέρουνε πράγματα για να κοιμηθής, εγώ θα σου ’ξεκονομήσω όλα τα «νεσεσέργια» αρκεί ν’ ακούγεσαι⁵, μπήκες;

-Υποθέτω, ότι μπήκα, τον διέκοψα, αφού είμαστε μαζί μεσ’ τη φυλακή αυτή τη στιγμή.

-Αχα χούχα! Λεξικό θέλεις για να καταλάβης, εγώ σε ρωτάω αν έχης λεφτά για ν’ αγοράσης τα πράγματα που σου χρειάζονται για να κοιμηθής;

Όταν τον διεβεβαίωσα, ότι έχω μερικά χρήματα μαζί μου, άλλαξε τόνο στη συνομιλία μας.

Με πήρε και κάναμε βόλτες στο προαύλιο, οι θάλαμοι ήσαν κλειστοί, ως ο κανονισμός επιβάλλει από της μεσημβρίας μέχρι της 3ης απογευματινής, όχι για να ξεκουρασθούν οι κρατούμενοι, αλλά γιατί δεν υπάρχει αρκετή δύναμις φυλάκων! ως με επληροφόρησε ο Μίστος –έτσι τον λέγανε.

Μου υπεσχέθη, ότι θα με πάρη υπό την προστασίαν του και ότι θα μου εξοικονομήση παν το αναγκαίον.

-Εδώ, κύριος, βρίσκει κανείς ό,τι θελήση, και του πουλιού το γάλα ακόμη, αρκεί «ν’ ακούγεται» να κρατάη η τσέπη του δηλαδής. Φαγητά θέλουμε θα τα’χουμε, γλυκά θελήση η ψυχή μας στο μινούτο θα τα φέρη ο τροφοδότης της φυλακής, το ούζο θα μας το φέρνη η ίδια η ψάχτρα⁶, τον «δικηγόρο» όταν γουστάρης θα τον έχουμε στην τσέπη μας ψημένο.

-Εγώ έχω δικό μου δικηγόρο, σ’ ευχαριστώ.

-Μωρέ πρώτη φορά νταλαβερίζεσαι με ανθρώπους; «Δικηγόρο» λένε το «μαύρο» το χασίσι και όχι τις φαγάνες, τους μπαγαπόντες, τους δικολάβους.

-Γιατί άρα γε το λέτε το χασίς, δικηγόρο⁷; Μήπως γιατί και τα δύο αυτά είδη έχουν προσωρινήν τονωτικήν δύναμιν και άφθονον παροχήν ελπίδων ανεκτελέστων;

-Επειδή όμως εσύ φαίνεσαι σαν κύριος, αν ποθήσης τον γιατρό και αυτόν τον έχουμε σούμα.

-Ποιο γιατρό⁸;

-Την κόχλα, την κοκαΐνη αρφός. Αυτή δα μη μου κρύβεσαι, θα σ’ αρέση.

Δεν του απήντησα γιατί εγώ αγωνιούσα να ιδώ το δωμάτιο που θα παρέμεινα μέχρι της άλλης…ημέρας.

Ετόλμησα να τον παρακαλέσω να με οδηγήση εις το δωμάτιόν μου.

-Τι λες; Εδώ μέσα ο καθένας δίνει και το σακκάκι του για ν’ απολάψη λίγο αέρα και ένα κομμάτι λιακάδα και συ βιάζεσαι να πας να κλεισθής μέσα! Έχεις ώρες και μέρες και χρόνια να καθήσης που θα μπουχτήσης αυτή τη ζωή και θα ποθήση η καρδούλα σου λιγάκι κοινωνία· μα να σου πω όμως και ’δω μέσα δεν είνε κι’ άσχημα, αν είσαι καταφεριντζής και ’ξηγιέσαι όμορφα κι’ ωραία και ’δω θα περάσης καλά και θα σ’ εχτιμάμε όλοι, αφού δα θάχης κι’ εμένα να σου κρατάω «αβάντα» και δεν θα «κοτίση» κανένας να σου «βάλη χέρι».

Χωρίς να τολμήσω πεια να τον διακόψω και να του ζητήσω να μου επεξηγήση τας ακαταλήπτους για μένα φράσεις του τον άφησα και μου διηγήθη πώς κατώρθωσε να προσφέρη υπηρεσίαν εις την φυλακήν και να μην τον κλείνουν με τους άλλους την ίδια ώρα.

Ξεκουράσματα ψυχής

-Αν έχης μέσα πολλά στο Μινιστέριο και ξέρεις καλά γραμματάκια, όχι σαν και μένα που δεν έβγαλα ούτε την πρώτη μεγάλη του Καραμάνου γιατί πήγαινα στα «μάρμαρα» -Ακρόπολις- ή στης «κολόνες» -Στήλαι Ολυμπίου Διός- να βάλης να μιλήσουνε στην επιστασία και να σε πάρουνε στο γραφείο να δουλεύης· αν δεν θέλεις να γράφης τότε να σε πάνε στο νοσοκομείο. Εγώ όμως δεν σου το συνιστώ αυτό γιατί θα σε χάσουμε από τη παρέα μου και έχω εγώ παρέα τα καλλίτερα παιδιά της «μπάτσικας» ένα κι’ ένα.

Ο Νίκος ο Σμυρνιός θα μας τραγουδάη αμανεδάκια που θα πηγαίνει το κέφι γόνα, ο Αντωνάκης θα μας κάνη να γελάμε γιατί φαίνεται, ότι έχει κάμει βοηθός στου Μόλλα⁹ αν και λέει, ότι πούλαγε ντομάτες και πατάτες, το Περικλάκι μας θα σε μάθη τη «σκαλέτα», ο Γιώργος ο χωροφύλακας θα μας παραστήνει τον «Ερμή του Αρταξέρξη», το «τηλέφωνο», τον «πεθαμένο», ο Νίκος ο ζωγράφος θα μας ’ξιστοράει πώς μπουκάριζε στα σπίτια για «βούτηγμα» και ο Μαργέτης ο λήσταρχος πόσες φορές γλύτωσεν από του Χάρου τα δόντια όταν δέκα χρόνια τον κυνηγάγανε οι σταυρωτήδες σαραντακορωνάδες στα κατσάβραχα του Βελουχιού.

Εγώ το λοιπό σου συνιστώ να’ρθής στη δική μας τη κάμαρη και όχι με τους «κυρίους» που σε βάλανε στο «11». Εκεί έχει μοναχά κολλάρο και απενταρία· όλοι τους είνε «σελέμιδες» και «σελεμιάζουν» στο καθένα καινούργιο· από φιλότιμο; ας τους να πάνε στο διάβολο· ούτε ένα σπυρί δεν έχουνε· ό,τι κι’ αν τους πης και τους προσβάλης δεν απαντάνε, δεν θυμώνουνε, δεν παρεξηγιούνται αναμεταξύ των, αυτοί είνε σαν τις παληογυναίκες· παιδιά καλά μόνο στο δικό μου το θάλαμο θα’βρής. Έπειτα κι’ αν θελήσης να παίξης μ’ αυτούς λίγη πασέτα δεν μπορείς γιατί αυτοί θέλουν πόκερ. Τίποτε, τίποτε θα’ρθής με μας, εγώ θα ’ξηγήσω αύριο ένα δικό μου παιδί «μακαντάση πρώτης» πού ’νε στην πόρτα –στην είσοδο της φυλακής- να «ψήση» την επιστασία να σε φέρουνε κάτω μαζί μας. Όσο για κρεββάτι, επειδής χάμου έχει «τσιμεντιά» θα βγάλω –α! ξέχασα να σου πω, το νταλαβέρι στο 3 είνε δικό μου, αλλ’ επειδής δεν ευκαιρώ να το δουλέψω το ενοίκιασα στο Φόντα από τη Μάνη και οικονομιώμαστε καλά και μαζί με μας και τρία-τέσσερα άλλα καλόπαιδια που πέσαν «ταπί» στη φυλακή– για κρεββάτι το λοιπόν, μη σε νοιάζει. Εγώ είμαι ’δω· θα βγάλω ένα που μας κάνη τον «τσαγκό» και θα ξαπλώσης εσύ. Το λοιπόν θέλεις;

Του απήντησα, ότι θα μείνω εν τω μεταξύ στο δωμάτιο που μ’ ετοποθέτησαν και αργότερον θα αποφασίσω.

-Καλά όπως θέλης, εγώ σου ’ξηγήθηκα καλά και θα με θυμηθής. Τώρα ευκόλυνέ με για λίγες μέρες. Θέλω ένα «παππού» να μου δώσης κι’ εγώ είμ’ εδώ. Κανένα δεν θ’ αφήσω να σου «ξηγηθή» άσχημα.

-Τι είνε ο παππούς, φίλε μου, τον ηρώτησα.

-Α! ναι, ξέχασα ότι είσαι αξεύγαλτος, αλλά και «ψημάρι». Παππούς θα πη το κατοστάρικο, και «σεντόνι»¹⁰ το χιλιάρικο. Δος μου το και μη σε μέλλει. Εγώ θα σου το ξεπληρώσω καλά.

Αναγκάσθηκα να του δώσω εκατόν δραχμάς και τον είδα την στιγμήν που άνοιγα το πορτοφόλι μου να ρίχνη άπληστα βλέμματα στης θήκες του.

Εβεβαιώθηκα, ότι είχε κατορθώσει να ξέρη καλλίτερα από μένα πόσα λεφτά μου απέμειναν έπειτα από την γενναίαν αφαίμαξιν που μου έγινε στο τμήμα από τα άλλα τα «συντρόφια».

Εν τω μεταξύ μου είχε καπνίση ολόκληρο το πακέττο με τα σιγάρα και ετόλμησα να του συστήσω να μη…κάνη κατάχρησι του καπνού, διότι θα τον βλάψη εις την υγείαν.

Επί τω ακούσματι της συστάσεώς μου άρχισε να βγάζη ένα γέλοιο κτηνώδες και πειρακτικό συνάμα για μένα που με έκανε να του ζητήσω πληροφορίας περί του αιτίου.

-Βρε παιδί μου, μού συνιστάς να μη καπνίζω πολύ για την ’γεια μου! μωρέ εδώ μέσα αν δεν καπνίσης τέσσαρα με πέντε κουτιά το μερονύχτι θα πεθάνης από τρέλλα. Μονάχα με το τσιγάρο πάνε η πίκρες κάτω· δεν φοβάσαι να μαραζώσης· γιατί ξέρεις τι είνε να σκέφτεσαι ότι όλος ο κόσμος γλεντάει όξω στην κοινωνία, και συ εδώ μέσα τίκεσαι από τον καϋμό! Ξέρεις τι θα πη να έχουμε «επισκεφτήριο» και σένα να μη σε ζητάη κανένας να σου φέρη ένα κουτί τσιγάρα, ένα γλυκό, δύο παρηγορητικά λόγια;

»Εδώ μέσα όλοι θα ξεχάσουν εκτός από την μάνα σου, αν δεν πεθάνη –κούφιος ο τόπος που τ’ ακούει- από τον καϋμό της γιατί ξέρεις, καθώς μας έλεγε της προάλλες κάποιος που ήταν εδώ μέσα πολυδιαβασμένος, «η κοινωνία είνε σκανδαλωδώς επιεικής στους ενόχους, ενώ αυστηρότατα κατακρίνει τον κρατούμενον»· τώμαθα απέξω γιατί μ’ άρεσε. Μοναχά από τη μάνα σου να περιμένης να σε θυμάται».

Ήθελα να τον πληροφορήσω, ότι θα έρχωνται εκτός των πολλών φίλων μου και κάποια κυρία, η οποία με τιμά δια της γνωριμίας της.

-Μωρ’ αρ’φέ δεν ξέρεις τι σου γίνεται από κοινωνία· άκου να σου διηγηθώ κάτι για να μπης στο νόημα τι θα πη φυλακή και ποιος θα σε θυμάται.

 

Ένεκα το «φιλότιμο»

Σκίτσο της 18.7.1926

-Πρόπερσι, σχεδόν τέτοιο καιρό, είχε πέση στη φυλακή ένα παλληκάρι πρώτης, φιλότιμο με το παραπάνω, το μαυράκι δεν του’λειπε από το γιλέκο και επειδής ήτανε «καλό παιδί» το βάλαμε συμμέτοχο στο νταλαβέρι και του δίναμε και μια μικρή μίντσα [= μίζα] από τον καφενέ γιατί βοήθαγε στους λογαριασμούς, ήξερε καλά γραμματάκια. Τον μπάσανε μέσα για λόγους τιμής, επειδής κάποιο τσογλανάκι λιμοκοντόρος σε μια μπυραρία της πλατείας της Αλεξάνδρας στον Περαία –ήταν Περαιώτης ο φίλος μας, τσιμάλι πράμα- του πείραζε την αδερφή του και ο Νώντας –καλή του ώρα, όπου είνε αυτή τη στιγμή που τον αναφέρνουμε- ασίκικο παιδί δεν μπορούσε να τη χωνέψη αυτή τη προσβολή· πήρε μια στιλετιά και αφού «μαστούρωσε» καλά, τον μπλοκάρισε στα Κρητικά και του’βγαλε τ’ άντερα όξω. Την άλλη μέρα τον τσακώσανε και μας τον φέρανε.

«Στης πρώτες ημέρες η γυναίκα του μαζί με την αδελφούλα του ερχόντουσαν ταχτικά, έπειτα όμως από κάνα δύο μήνες η γυναίκα του έπαψε να’ρχεται γιατί στο επισκεφτήριο μια Κυριακή πρωΐ της έκαμε ένα γερό επεισόδιο και της τα’πε από την καλή επειδή έμαθεν ο μακαντάσης μας, ότι η λεγάμενη της νύχτες ξενοκοιμάται και δεν του φέρνει τίποτε για «χαρτζιλίκι», αφού είχε ’μπη μέσα σε χρέος δύο παππούδες –έπαιζε ο ’βλογημένος ζάρι, σακατλίκι τώχε, αφού είχε βάλει μια βραδυά και το σακκάκι του και το’χασε και όταν κατέβαινε στο επισκεφτήριο του’δινε ο Τάκης το δικό του.

«Το λοιπόν το παιδί υπέφερε πολύ και για λεφτά και από την αγάπη –την αγάπαγε ο βλάκας σαν τρελλός- αλλά και από φιλότιμο· δεν είχε μάτια να σηκώση να μας ιδή· κάποιος ’θέλησε μια βραδυά να τον πειράξη για τη εγκατάλειψι της γυναίκας του, αλλά του’δωκε μια στο «δόξα πατρί» που τον έκανε να ’δη το ουράνιο τόξο.

»Μια μέρα ο Νώντας έλαβε τη γερή απόφασι· παρεκάλεσεν ένα φοιτητή που είχαμε τότες στην κάμαρη –κατηγορείτο για απάτη, πλαστογραφία και υπεξαίρεση- και του’καμε μια πανταχούσα, που αφού της τα κοπάναγε στην αρχή για καλά, μετά το’στριβε –εκειός ο φοιτητής θα γίνη μια μέρα καλός δικηγόρος, αν λευτερωθή με το καλό γρίγορις και αν δεν το ξανακάνη- μα το γύρισε τόσο όμορφα, πως δήθεν την συγχωράει και την παρακαλάη να’ρθή να τον ιδή.

»Δεν θέλω τίποτε άλλο, αγαπητή μου γυναικούλα, της έγραφε, ούτε μετρητά ούτε φαγητόν, μόνον τα μάτια σου να αντικρύσω». Τώμαθα απ’ έξω γιατί μου άρεσαν αυτά τα λόγια, ποιητικά λόγια, ε; γεμάτα σημασία, ε για, και μ’ αυτή τη σημασία που έπρεπε τα’γραψε κι’ αυτός.

Το κόλπο έπιασε και σ’ ένα πρωϊνό επισκεφτήριο εκεί που περιμέναμε –σαν τη Λαμπρή που την περιμένουν τα μικρά παιδάκια- να ακούσουμε από τον καθαριστή να μας φωνάζη τ’όνομά μας -γιατί θα είχαμε «βίζιτα»- ακούμε:

-Ο Νώντας από το Τρίο!

Εκείνη τη στιγμή ο Νώντας έρριχνε τη ζαριά του και κέρδισε· ο Νίκος ο Καρύπης του λέγει

-Να, βρε παιδιά, που ξεδγιαλίνουν ψεύτικα πολλές φορές η παροιμίες! κυττάχτε το Νωντάκι μας και στο μπαρμπούτι κερδίζει και στην αγάπη, δεν ανθιστίκατε πως τον ζητάνε στο επισκεφτήριο; Το δίχως άλλο θα’νε η γκομινούα¹¹, με το συμπάθειο ήθελα να ’πω η γυναίκα σου.

Ο Νώντας τινάχτηκε όρθιος σαν να του ρίξαμε παγωμένο νερό στην σπονδυλική στήλη, πήρε ένα πάκο από το κρεββάτι, που τώχε κρυμμένο τράβηξε για το αποχωρητήριο και σε λίγο τον είδαμε να κατεβαίνη της σκάλες του επισκεφτηρίου με το σακκάκι του Τάκη κουμπωμένο και φουσκωμένο.

Δεν είχανε, αρ’φέ μου, μιλήση ούτε δύο κουβεντούλες και παφ! η πλατεία μας έγινε ανάστατη από της φωνές· οι φυλάκοι χυμίξανε μέσα με τα πιστόλια στα χέργια, ενώ η φρουρά έβγαλε με το ζόρι τους επισκέπτας όξω.

Τον Νώντα μας τον τραβήξανε όξω και τον βάλανε στο μπουντρούμι –να σε φυλάξη ο Θεός να το ’δης -και όμως, όχι μόνο το είδα, αλλά και έμεινα μέσα δύο μέρες- τη γυναίκα του σε κακά χάλια την πήγαν στο Δημοτικό νοσοκομείο.

-Μα πώς την χτύπησε, το ’ρώτησα, με μαχαίρι;

-Μαχαίρι δεν τον αφήναμε εμείς να σέρνη μαζύ του, γιατί ήταν, όπως σου είπα, πολύ οξύθυμο παιδί. Της έκαμε το κακό πολύ όμορφα και πολύ ωραία που αν κατόρθωνε να ξεφύγη από τα δόντια του χάρου, δεν θα μπορούσε ποτέ να την ιδή άνθρωπος.

-Δηλαδή, τι της έκανε;

 

Και το γόητρον απεκατεστάθη

-Άκου, το λοιπόν, αφού θέλεις να μάθης και να το κάμης και ’συ αν σου «λάχη» τέτοιο κακό, αν και δεν πιστεύω να σου’ρθη «ράστη» εσένα. Μόλις την έπιασε με το’να χέρι μεσ’ από τα άτιμα αυτά τα κάγκελα, που τα βλέπουμε μέρα και νύχτα μπρος στα μάτια μας, όπου κι’ αν στρίψουμε, με τ’ άλλο της έχυσε στα μούτρα ένα μπουκάλι βιτριόλι και της τα’καμε τατάρ-παζαρτζίκ· έπειτα αμέσως με μια γρηγοράδα που τον θαύμασαν όλα τα παιδιά που ήσαν δίπλα του και δεν μπόρεσαν να τον προλάβουν, αν και ο Βαγγέλης με τον Γεώργαρο από την Τζιά το κάμανε από σκοπού και δεν επεμβήκαν, της έδωσε μια με τη σπασμένη μπουκάλα –για αυτό είχε πάη στο αποχωρητήριο, να σπάση τη μπουκάλα έτσι που να’νε σα χίλια μαχαίρια- που στο μινούτο τα μούτρα της όμορφης Μαρίτσας άλλαζαν φόρμα· της έβγαλε το’να μάτι, της κατακοματιασθήκανε τα όμορφα μάγουλά της και της ξέσχισε τη μύτη της, για την οποία η Μαρίτσα –κατά το λέγειν του Νώντα- καμάρωνε, γιατί ήτανε, λέει, «Ελληνικιά», σάμπως οι δικές μας είνε Τούρκικες!

Δε σου λέω, το παιδί έφαγε πέντε χρονάκια «μετά λήξεως» άνευ «συγχώνεψι», γιατί εδώ μέσα άμα κάμης έγκλημα, δε συγχωνεύεται με τ’ άλλα σου «τσαμπουκαλίκια», αλλά στη συνείδησι τη δική μας σηκώθηκε πολύ· έπειτα από λίγες ’μέρες μας τον ’ξαναφέρανε από το μπουντρούμι· γλέντι εκείνη τη βραδυά!

Σκίτσο της 14.7.1926

Όλοι είχαμε «μαστουρώση» «μέχρι Παναΐα», οι λουλάδες πήγαιναν και ’ρχόντουσαν και την άλλη ’μέρα του δώσαμε και άλλα δύο νταλαβέρια να τα εκμεταλλεύεται αυτός. Τ’ αξίζανε αρ’φέ μου. Τέτοιο ασήκικο παιδί του’πρεπε να το βάλουμε κορώνα στο κεφάλι μας. Μας είχε ξεντροπιάση. Τώρα είναι στην Αίγινα, γιατί μάλωσε κάποτε με την υπηρεσία για κάποια ψιλοδουλειά, επειδής, λέει, έπαιζε το «παπά» μ’ ένα «τζε»¹² και του ’ξηγήθηκε άσχημα, δηλαδή του πήρε ένα «σεντόνι» και του γύρισε μοναχά ένα «παππού» και όταν του αντιμίλησε, τον έκαμε «τ’ αλατιού».

Εκείνην την στιγμήν εχτύπησε ένα καμπανάκι και σε λίγο ενεφανίσθησαν οι φύλακες και ξεκλείδωσαν της πόρτες των θαλάμων.

-Άϊντε τώρα, πάμε στο δωμάτιο και έπειτα σου συνεχίζω.

Ανεβήκαμε μια σκάλα και από μέσα από ένα υπόστεγο εμπήκα σ’ ένα δωμάτιο, που εφωτίζετο από δύο παράθυρα, χτισμένα κατά το ήμισυ.

Ο Μήτσος έκαμε τις σχετικές συστάσεις σε μια παρέα που ήταν ξαπλωμένη χάμω στις κουβέρτες και έτρωγε μπακλαβάδες και έφυγε γιατί τον φωνάζανε κάτω.

Ένας ψηλός, με τζογέ πανταλόνι, κομπωτή μπότα, στριμένο μουστάκι, λιγδωμένες αφέλειες και μια κρεατοεληά στην αριστερή άκρη του στόματός του, με εκάλεσε να καθήσω μαζύ τους.

Όταν είδαν, ότι δεν μπορώ να καθήσω, όπως αυτοί –άλλοι με τσακισμένα τα γόνατα, άλλοι σταυροπόδι και άλλοι «ξάπλα»- μου προσέφεραν ένα σκαμνάκι.

Ο «ψιλός» -μου αρέσει αυτή η προσωνυμία και έτσι τον αποκαλούσα αργότερα όταν γίναμε φίλοι- μου προσέφερε μια «καφετιά» και το πακέτο του για να το «στρίψη», γιατί, λέει, δεν το γουστάρη το έτοιμο και δεν θέλει να γίνεται «κορόιδο» και να δίνη τσάμπα τα ψιλά του.

Με ηρώτησε από πού κατάγομαι και όταν του είπα ότι είμαι ντόπιος, είδα να ζωγραφίζεται στο πρόσωπό του ευχαρίστησις.

-Μπράβο, είμαστε όλοι Περαιωτάκια στην παρέα θα περάσουμε καλά. Αλήθεια, δεν μας είπες, γιατί κατηγορείσαι;

Τους εξιστόρησα την υπόθεσιν εν ολίγοις.

Μερικοί χαμογελάγανε την ώρα που μιλούσα ένας ξυρισμένος –εφαίνετο κύριος, όπως πρέπει- έγυρε στο αυτί του διπλανού του και κάτι του είπε, πάντως για μένα, γιατί και οι δύο τους σε λίγο με πρόσεχαν επισταμένως.

Ένας κοντός ξανθός αξύριστος από μέρες με λερό πουκάμισο σηκώθηκε και φεύγοντας μου λέγει:

-Δεν το κόβεις πατριώτη, σε τα ’μας, πας να πουλήσης αυτές τις μπαρούφες;

Ο «ψιλός» του επέβαλε σιωπή με την λέξι «σκασμός».

Εστενοχωρήθηκα, διότι τόσον φανερά μου εξεδήλωσεν απιστίαν στα λόγια μου και εξέφρασα παράπονα.

-Μη στενοχωριέσαι για το επεισόδιον, μου είπε ένας χονδρός- μα πολύ χονδρός κοιλαράς- κύριος έτσι είναι εδώ μέσα· θα σου ’πούνε κάτι, θα πης και συ κάτι· μη τα πέρνεις τα πράγματα ακέρ· ξέρεις εδώ όσοι έρχονται δεν λέγουνε ποτέ την αλήθεια και αν ’πη κανείς το σωστό, όπως έγινεν η πράξις, δεν τον πιστεύουνε, με τη διαφορά ότι δεν το εκδηλώνουν οι άλλοι, ενώ ο Κώστας πριν σου το είπε γιατί έχει βίτσιο να πειράζη όλους όσοι μπαίνουν για πρώτη φορά εδώ.

 

***************

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ Β΄

 

Τη πρώτη βραδυά

-Θέλεις να μάθης λοιπόν, ποιοι είναι αυτοί οι τρεις κύριοι, με ηρώτησεν ο «ψιλός» θα σου τους συστήσω αμέσως.

Έγιναν αι σχετικαί συστάσεις. Ο ένας είνε ο Μπασιάκος¹³ που κατηγορείται για το φόνο του Μωραΐτη στη Μαλακάσα· ο Θεός να με συγχωρή αν απατώμαι, αλλ’ εσχημάτισα την γνώμην, ότι το έγκλημα διεπράχθη υπ’ αυτού του ιδίου. Είθε να διαψευσθώ¹⁴.

Ο Μάκης –όπως ακούω να τον φωνάζουνε- με υπεδέχθη με μια ευγένεια επαρχιώτικη ανάμικτη με πολλήν δόσιν ψευτοπαλληκαρισμού με έβαλε και εκάθησα στο κρεββάτι του –ένα λι ντε καν σκεπασμένο με πολύχρωμες κουβέρτες- και μου προσέφερε τσάι από το καφφενεδάκι, κατόπιν διαταγών που έδωσε σε τρεις κακοντυμένους, οι οποίοι επρόσεξα, ότι τον εσέβοντο και σχεδόν έτρεμον μπροστά του.

Ήρχισε να μου εξιστορή τα της υποθέσεώς του και να μου τονίζη, ότι οριστικώς θα «σκαπετουλάρη» από ’δω μέσα.

Τον διέκοψα για να μου εξηγήση τι εννοεί.

-Δεν φαντάζομαι βέβαια να αθωωθώ γιατί με κυνηγούν πολλοί αντίθετοι στα φρονήματα πατριώτες μου, αλλά θα γλυτώσω απ’ αυτή τη σκλαβιά αλλοιώς. Το σπίτι μου ευτυχώς έχει τόσα λεφτά που μπορώ να πετύχω πολλά.

Κατά την ώραν της κουβέντας μας προσέρχονται διάφοροι κρατούμενοι και λαμβάνουν διαταγάς και χρήματα από τον Μπασιάκο για να ετοιμάσουν το δείπνον.

-Σήμερα, μου λέγει, δεν είχα «επισκεπτήριο» και δεν μου φέραν τίποτε· τι να γίνη, θα έρθουν αύριο, που είνε και Κυριακή μάλιστα και θα’ρθούν και αι φιλενάδες· θα σου πω γι’ αυτές άλλη ώρα· τώρα σου λέω μοναχά, ότι έχω της περισσότερες αγαπητικιές από όλους εδώ μέσα και μάλιστα της γνώρισα εδώ μέσα άλλες μεν από συστάσεις που μου έγιναν στον «πλάτανο» και άλλες που ήλθαν μόνες τους να μου πουν, ότι μ’ αγαπούν γι’ όσα διάβασαν στης εφημερίδες και να μου προσφερθούν να με βοηθήσουν με ό,τι τρόπο θέλω εγώ.

Εκείνη τη στιγμή ήλθε και εστάθη εμπρός μας, ένας αξύριστος, χωρίς κολλάρο, με παληόρουχα και παπούτσια σχισμένα τόσο πολύ που εφαίνοντο τα δάκτυλά του, και μου εζήτησε τσιγάρο.

-Πάρε δύο και ας το διάβολο απ’ εδώ παληο-Φαρδέλο, του λέγει ο Μπασιάκος.

-Σεις είσθε ο Φαρδέλος¹⁵; τον ηρώτησα.

-Ναι εγώ είμαι που θα ήμουν εκατομμυριούχος σήμερα, αν δεν μου βρίσκανε το βαλιτσάκι.

-Φεύγα, Φαρδέλο, δεν έχουμε όρεξι να σ’ ακούσουμε, ο κύριος (δεικνύων εμένα) τώρα μπήκε μέσα και δεν έχει όρεξι ν’ ακούση, αύριο τον πιάνεις στην αυλή και του τα λες.

Ο Φαρδέλος έφυγε και επήγε σε μια άλλη παρέα –καταχραστών, ως έμαθα- η οποία τον ήρχισε στην κοροϊδία, μέχρι σημείου αξιολυπήτου.

Σε λίγο μπήκε στον θάλαμο ένας με κοστούμι υπενωμοτάρχου χωρίς κορδόνια –φύλαξ α΄- ως μου είπαν κατόπιν.

Όλοι εσηκώθησαν όρθιοι και εις προσοχήν και πέταξαν τα τσιγάρα τους.

-Καινούργιος είσαι ’συ; μ’ ερωτά.

-Ναι, κύριε ενωμοτάρχα, το μεσημέρι ήλθα, αλλά στενοχωρούμαι γιατί δεν απεφυλακίσθην ακόμη, αφού έκαμα ανακοπήν του εντάλματος.

-Γιατί δεν απεφυλακίσθης ακόμη ρωτάς; κύριέ μου ακόμη δεν σε ίδαμε, θέλεις να φύγης κιόλας; Α! εδώ δεν τους αφήνουμε εύκολα να φύγουν τους επισκέπτας μας, μη βλέπεις, ότι μπήκες εύκολα στην οξόπορτα· όσο εύκολα μπαίνει κανείς τόσο δύσκολα βγαίνει· κατάλαβες ότι έχεις να περάσης επτά πόρτες για να φτάσης στο δρόμο· άσε, ότι για το έγκλημα που κατηγορείσαι θα σου κόψουν στην πλάτη το λιγώτερο καμμιά δεκαπενταριά χρονάκια. Λοιπόν φρόνιμα να κάμης ’δω μέσα, ούτε τον τσαγκό ούτε τον βλάκα· εδώ χρειάζεται υπομονή και φρονιμάδα και να το πάρης απόφασι, ότι θα τα φας τα δεκαπέντε.

Δεν του απήντησα τίποτε, διότι μου εγύρισε τις πλάτες και άρχισε να ψάχνη τους τοίχους όπου ήσαν κρεμασμένα τα ρούχα των κρατουμένων, εφαπτόμενος της ασβέστου για να ιδή μήπως υπάρχει καμμιά τρύπα κεκαλυμένη.

-Μην ιδώ κανένα και ξαναβάλει πρόκα στο τοίχο, θα τον σπάσω στο ξύλο· τα ρούχα σας θα τα κρεμάτε στους στύλους –δύο στύλοι να δεχθούν 50 ανθρώπων¹⁶ κουστούμια και λοιπά πράγματα;

Σε λίγο έφυγεν· ο Μπασιάκος σκύβει στο αυτί και μου λέγει:

-Σε πήρα από τη πρώτη στιγμή που μπήκες μέσα για καλόν άνθρωπο και τίμιο. Θα σου πω κάτι: φαντάσθηκες γιατί έγινεν αυτή η έρευνα στους τοίχους; Έγινε για μένα· φοβούνται μη τους φύγω μα πού θα μου παν! Ας είνε έχουμε πολλά να πούμε μαζί άλλες μέρες που θα γνωρισθούμε καλλίτερα.

-Σ’ ευχαριστώ για τη τιμή που μου κάμεις, του είπα· και με περιβάλλεις δια της εμπιστοσύνης σου, αλλ’ εγώ ελπίζω να αποφυλακισθώ απόψε.

-Δηλαδή απόψε δεν βγαίνεις από ’δω μέσα, αλλ’ ούτε και αύριο και μεθαύριο· μοναχά γράψε στους φίλους σου έξω να σου φέρουν ρούχα να κοιμάσαι και να φροντίζουν για την υπόθεσί σου να μην αργήση να ’βγη το παραπεμπτικόν βούλευμα, ώστε να πας γρήγορα για δίκη και κατόπιν φροντίζεις και με καμμιά χάρι ή αναστολή και ’βγης από ’δω σε λίγα χρόνια.

-Μα γιατί μου τα λέτε αυτά και με στενοχωράτε, του είπα, εγώ δεν έκαμα τίποτε που να μου βαρύνει την συνείδησιν και θεωρώ τον εαυτό μου αθώο.

-Και ’γω τον θεωρώ αθώο τον εαυτό μου, αλλά δεν τον θεωρούν οι άλλοι και πρέπει κανείς αυτούς να ρωτάη, διότι αυτοί σ’ έχουν στα χέργια τους. Αλλ’ αφού επιμένεις, σου συνιστώ να φροντίσης να βγη το αθωωτικόν βούλευμα γρήγορα μήπως δεν κάμει και ένα χρόνο.

-Ένα χρόνο;

-Ίσως και περισσότερο. Προχθές απεφυλακίσθη ένας από τα χωριά του Καρπενησιού με αθωωτικόν βούλευμα, αφού κάθησε δεκατέσσαρας μήνες προφυλακισμένος· κατηγορείτο επί κλοπή ενός ρολογιού και ήτο απένταρος· εγώ τον συντηρούσα, μου έπλενε τα πιάτα και μου γέμιζε τη στάμνα νερό. Είχε πουλήση εδώ μέσα όλα τα ρουχαλάκια του και κοιμώτανε στο τσιμέντο· άμα με μετέφεραν εμένα εδώ τον λυπήθηκα και τον πήρα στην υπηρεσία μου. Δεν είνε όμως μοναχός αυτός, έχει τόσους άλλους εδώ μέσα που βγαίνουν αθώοι ή με βούλευμα ή στην αποδεικτική διαδικασία αφού καθήσουν μήνες ολόκληρους υπόδικοι, εάν δεν έχουν πεθάνη από την πείνα ή την φθίσι, ή το μαράζι.

Προ μηνός πέθανε ένας που κατηγορείτο για διάρρηξι –τα άρθρα του Ποινικού Νόμου που τον παρέπεμπον είχαν ποινήν προσκαίρων δεσμών- μετά δέκα μέρες από τον θάνατό του, ο κλητήρ της Εισαγγελίας έφερε το απαλλακτικόν βούλευμα δι’ ου διετάσσετο η «εκ των φυλακών απόλυσίς του, εάν δεν κρατείται δι’ άλλην τινά αιτίαν» εννοείται, ότι ο συχωρεμένος το είχε λάβει πριν το αποφυλακιστήριον δια το Α΄ Νεκροταφείον· είχε προσβληθή από καλπάζουσαν φυματίωσιν.

Σε λίγο κτύπησε πάλιν το καμπανάκι και άκουσα από το προαύλιο φωνές:

-Εμπρός, εμπρός, γρήγορα στα δωμάτια.

Οι κρατούμενοι καληνυχτίζοντες ο ένας τον άλλον εισήρχοντο εις τους θαλάμους και σε λίγο το διαμέρισμά μας ήταν ασφυκτικώς γεμάτο.

Μπαίνει ένας φύλαξ και με φωνήν Στέντορος εις λα μινόρε φωνάζει:

-Εις γραμμήν. Προσοχή!!

Όλοι μας εμπήκαμε στη γραμμή, σιωπηλοί και εν τελεία στρατιωτική προσοχή.

Ένας υπαρχιφύλαξ με στολήν ανθυπασπιστού Χωροφυλακής, χονδρός από την Αλεξάνδρειαν, -ναυάγιο κοινωνικό, ως έμαθα, για να δεχθή να είνε εθελοντής φυλακισμένος- εισέρχεται με ύφος Σκιπίωνος του Αφρικανού, εις τον θάλαμον.

-Αυτός είνε ο Χίντερμπουργκ¹⁷, μου λέγει ο διπλανός μου, πρόσεξε μη κουνηθής, πας χαμένος, θα κοιμηθής απόψε στον «μονόματο».

-Σκασμός, εσύ βρε, του λέγει ο αποκληθείς Χίντερμπουργκ, μη νομίζεις πως δεν καταλαβαίνω εγώ· βρε τσόγλανε, εγώ έκαμα στις Ιταλικές φυλακές κρατούμενος δέκα μήνες τραβώ φορσέ, δηλ. καταναγκαστικά έργα και ξέρω από της μπαγαποντιές της φυλακίστικες. Όταν μπαίνω εγώ μέσα θα είσθε όλοι ξεροί, κόκκαλο, θα σας πάρη ο διάβολος τον πατέρα και θα σας σηκώση εάν πιάσω κανένα να βγάλη τσιμουδιά, να ξύση την μύτη του.

«Εσύ τι κάνεις αυτού, βρε; Τρως; Βρε ποιος μπήκε μέσα στο θάλαμο και τρως ακόμη, δεν έχεις μετά καιρό να περιδρομιάσης; Κρεμοτσακίσου και σήκω απάνω.»

Ένας γέρος με άσπρα μαλλιά και με καλήν εμφάνισιν φάνηκε να στριμώχνεται με τους άλλους για να μπη στη γραμμή.

-Δεν τώξερα, κύριε αστυνόμε, σήμερα με φέρανε, του λέγει με Επτανησιακόν τονισμόν και δεν φανταζόμουν, ότι πρέπει να σηκωθώ από το φαγητό μου για να με μετρήσετε. Μπας και δε μπορείς, τσόγια μου, να κάμης τη δουλειά σου, αφού εγώ δε σ’ εμποδίζω. Δεν είνε στρατών εδώ να σταθώ προσοχή· έπειτα και τα σκυλιά όταν τρώνε δεν τα ενοχλούν.

Ο «Χίντερμπουργκ» εξεμάνη:

-Τράβα τον, φύλαξ, για το μπουντρούμι για να μάθη άλλοτε να μιλάη που νομίζει, ότι είνε στο σπίτι του. Εδώ είναι φυλακή, εδώ είσθε όλοι πουλημένα τομάρια! Δεν το κατάλαβες εσύ ρε ακόμη, ότι τώρα δεν είσαι παρά ένας αριθμός. Τώρα θα μάθης πολλά πράματα εδώ. Πάρτονε, φύλαξ, σε διατάσσω.

Ο Μπασιάκος ξεχωρίζει από τη γραμμή και προχωρεί προς το εκμανέν όργανον.

-Για λόγου μου, σε παρακαλώ, κυρ Δημητράκη, χάρισέ του την· από ’δω και μπρος θα είνε «καλό παιδί»(!) Θα τον δασκαλέψω εγώ την νύχτα, άμα ξαπλώσουμε. Δεν «μπήκε» ακόμη στην υπόθεσι.

-Καλά, ρε Μάκη, για σένα του το χαρίζω το πειθαρχείο· εσύ ξεντροπιάζεις σε όλα το θάλαμο και σ’ εχτιμάω. Να μη ξανανοίξη όμως το στόμα του γιατί θα τον στείλω εξορία στην Άμφισσα ή στο Ιτσί-Καλέ.

Με τι στόμφον μιλεί αυτός ο υπαρχιφύλαξ! Σαν να είμεθα όλοι εδώ μέσα, όχι άνθρωποι, όπως αυτός.

Το μέτρημα ετελείωσε μετά δέκα λεπτά –τέσσαρες φύλακες έκαμαν επί πέντε φορές λάθος, δια να συμφωνήσουν στον αριθμό 52, όσοι δηλ. είμεθα.

Φεύγοντας με τους άλλους φύλακας άκουσα καλά να κλειδώνεται η πόρτα δηλ. να βάζουν τρία λουκέτα και να κάνουν λεπτομερή έρευναν εάν δεν είνε οι ρεζέδες στη θέσι τους.

Ευθύς, ως μας κλείδωσαν, άρχισεν η προετοιμασία δια το εσπερινόν φαγητόν από τους φτωχούς –βοηθούς των ευπορούντων.

Σκίτσο της 23.7.1926

Εφημερίδες εστρώθηκαν χάμω για τραπεζομάντηλα, καραβάνες με φαγητά από την «κοινωνία», αγορασθέντα από τον τροφοδότη, κουραμάνα μαύρη και ξερή –που είχε διανεμηθή μεν το μεσημέρι, αλλ’ είχε ψηθή προ ημερών- κρομμύδια, μαρούλια, εληές, φάβα, νερόβραστα ξερά φασόλια –τα τελευταία τρία είδη πωλούμενα και εντός της φυλακής από έναν επιχειρηματίαν, θησαυρίζοντα εις βάρος της τσέπης και της υγείας των κρατουμένων- εσερβιρίσθησαν, εις άλλα μεν γκρουπ απ’ όλα αυτά και εις άλλα μόνον το ψωμί και οι εληές που εδόθησαν το μεσημέρι στο συσσίτιο –πέντε (!!) και αυτές σκουλικιασμένες!

Και το «μάσημα» άρχισε δι’ όσους είχαν να φάγουν, διότι τρεις παρέμενον στα «γιατάκια» των, χωρίς να ετοιμασθούν για τραπέζι.

Εγώ προσεκλήθην από τον Μπασιάκο να «τιμήσω» το «φτωχικό» τους που ητοιμάζετο μαζύ με άλλους πέντε. Φτωχικό! Είκοσι άνθρωποι θα εκαλότρωγαν από τα εδέσματα, τα γλυκίσματα και τα φρούτα και ολίγον ορεκτικό, τσίπουρο Τυρναβίτικο.

-Μα επιτρέπεται να πίνουν εδώ μέσα; ερώτησα έναν από την παρέα του Μπασιάκου.

-Άμα έχης λεφτά, κύριέ μου, επιτρέπεται, άμα δεν έχεις, δεν επιτρέπεται.

Το τραπέζι έτοιμο και οι υπηρέται! όρθιοι μας εσέρβιραν. Όλοι εκάθησαν χάμω· άλλοι οκλαδόν και άλλοι αλά Τούρκα ξαπλωμένοι στης κουβέρτες, εκτός εμού που μου ήταν αδύνατο να τοποθετηθώ κατ’ αυτόν τον τρόπον· ευρέθη ένα σκαμνάκι –παρετήρησα, ότι ο μόνος που έχει εδώ μέσα όλα τα αναγκαιούντα είδη, είνε ο Μπασιάκος –και άφησα τον εαυτό μου επ’ αυτού.

Οι σύντροφοι έτρωγαν σαν να είχαν ’μέρες να ιδούν φαγητόν. Εγώ με μεγάλην στενοχώρια επήρα κάτι.

-Σύντροφε, μου λέγει ένας, αν νομίζης, ότι μπορείς να βγάλης φυλακή έτσι χωρίς να τρως, θα πεθάνης γρήγορα εδώ μέσα.

«Πρέπει να το ρίξης όξω· φαΐ, ύπνο και ξεχασιά. Αυτό σου συνιστούμε ’μεις που μπήκαμε στο θέμα. Φάε το λοιπόν και άσε της μελαγχολίες· δεν βλέπεις εμένα; Εγώ τρώω πέντε φορές την ημέρα· το πρωί μόλις ανοίξουν, στο συσσίτιο, το απόγευμα, αυτήν την ώρα και τα μεσάνυχτα.

-Σας προσκαλούμε απόψε στο απρέ-σουπέ, διακόπτει κάποιος άλλος από το διπλανό τραπέζι! –τρόπος του λέγειν. Έχουμε κάμη μια καλή προετοιμασία. Έχουμε φυλάξη πολλά πράγματα από εκείνα που μου έφερεν η αρραβωνιστικιά μου.

Το δείπνο ετελείωσε και άρχισεν ο τόνος των φωνών να γίνεται πειό δυνατός.

Σε λίγο ο θάλαμος υπερεπληρώθη καπνών από τσιγάρα και χασίς.

Έξω έβρεχε και έκανε πολύ κρύο, γι’ αυτό οι περισσότεροι των κρατουμένων δεν ήθελαν να ανοιχθούν τα ψευτοπαράθυρα για να καθαρίση ο θάλαμος.

Ένας από την παρέα μου εσηκώθη και έφερεν από την «θέσιν» του ένα πακέτο μεγάλο με πάστες, αι οποίαι κατεβροχθίσθησαν εν ακαρεί, ως και τα πλουσιοπάροχα εδέσματα πριν. Ο ένας από τους τρεις που δεν είχαν δειπνήση, τον έπιασα να μας κυττάζη με βλέμμα ζήλειας.

-Γιατί κατηγορείται εκείνος εκεί κάτω; ηρώτησα την παρέα μου.

Όλοι εγέλασαν άμα άκουσαν την ερώτησίν μου.

-Α, αυτός είνε ο μεγαλείτερος απατεών των Ελληνικών φυλακών, μου απήντησεν ένας, αυτός τους διαβαίνει όλους εδώ μέσα. Δεν σου λέω και στην κοινωνία μπλοκάρει κανείς με τέτοιους, αλλά πίστεψε ότι εδώ μέσα είνε οι πιο επικίνδυνοι.

Για το καλό που σου θέλουμε όλοι μας, αφού φάγαμε ένα κομμάτι ψωμί μαζύ, να μη πέσης στα βρόχια του, γιατί πας χαμένος. Θα σε γδύση, θα σου πάρη και το σακάκι ακόμη. Φυλάξου επίσης να μην του πης το μυστικό της υποθέσεώς σου, ούτε κανένα άλλο της ζωής σου, ούτε ποιους ξέρεις στην κοινωνία, γιατί θα στείλη ανώνυμα γράμματα στους ανακριτάς και από τους δικούς σου θα ζητάη χρήματα οφειλόμενα δήθεν από σένα.

-Για απάτη κατηγορείται, τους ηρώτησα.

-Για μια απάτη μοναχά; Για συρροή απατών, μου λέγει ένας κύριος τραπεζιτικός υπάλληλος, ο οποίος είχε κάμει «γερή μπάζα» ως άφηνε να υπονοηθή από την εμφάνισί του.

Και όλοι μαζί άρχισαν να μου διηγούνται τα εντός και εκτός της φυλακής κατορθώματα του μεγάλου αυτού απατεώνος.

Αλλά τι μ’ ενδιαφέρουν αυτά εμένα; Γιατί μου τα λένε, μήπως τάχα θα μείνω και αύριο εδώ μέσα στον τάφο των ζωντανών για να προφυλαχθώ;

Έμαθα, ότι το αποφυλακιστήριο άμα έλθη, πρέπει να εξέλθη ο κρατούμενος αυτοστιγμεί· ναι, αλλά γιατί δεν μου το έφεραν ακόμη;

Ίσως να ’πήγε σε καμμιά ταβέρνα ο κλητήρ της Εισαγγελίας και εμέθυσε και αναγκασθώ να μείνω ολόκληρη νύχτα εδώ μέσα.

Α! αυτό είνε φρικτό, είνε απάνθρωπο, είνε άνομο, να εξαρτάς την προσωπική σου ελευθερία από τα γούστα του δικαστικού κλητήρος, ο οποίος με επληροφόρησαν, ότι αν δεν πάρη γερό μπαχτσίσι από τους ενδιαφερομένους του κρατουμένου, ή δεν του έχει δώση προκαταβολή δώρου ο μετ’ ολίγον ελεύθερος, μπορεί να τον περιμένη –έτσι για εκδίκησι- και ώρες και ’μέρα ακόμη και ουχί σπανίως και τρία ημερονύχτια, έως ότου ευδοκήση να εξευμενισθή, αφού λάβει το πουρμπουάρ!

-Μα πώς μπορεί να σας κρατάει στη φυλακή ο κλητήρ; ηρώτησα.

-Πώς; Ευκολώτατα. Διορθώνει το εν τη αποφυλακιστηρίω διαταγή αριθμόν του εντάλματος της προφυλακίσεως και δεν μπορεί η επιστασία των φυλακών να σε αποφυλακίση. Πρέπει να επιστραφή το αποφυλακιστήριον στην Εισαγγελίαν, να διορθωθή και να ξαναγυρίση να το φέρη ο κλητήρ. Λοιπόν αυτά τα πράγματα είνε πολύ σπουδαία, όταν δεν έχεις άνθρωπο να παρακαλή, να ικετεύση, να δωροδοκήση τον κλητήρα για να διορθώση την «βρωμιά» που έκαμεν εις βάρος της ελευθερίας ενός ανθρώπου, ή μάλλον όχι ενός αλλ’ όλων όσοι βγαίνουν από εδώ, οι οποίοι πρέπει να πληρώσουν τον φόρον αυτόν.

-Έχω ιδή εγώ, διακόπτει ένας άλλος κρατούμενος από τους…υπηρέτας μας που εστέκετο όρθιος, αναμένων διαταγάς, έχω ιδή εδώ μέσα ένα χρόνο τώρα που είμαι υπόδικος, ανθρώπους με υπογεγραμμένην την διαταγήν της αποφυλακίσεως να περιμένουν 3 και 4 ημέρες για να τους φωνάξη ο καθαριστής «Ο τάδε τα ρούχα του και στρι»¹⁸.

-Καλά, αλλά δεν διαμαρτύρεσθε γι’ αυτήν την κατάστασι; απετάνθην προς την παρέα μου.

-Να διαμαρτυρηθούμε, αρ’φέ μου, μού απαντά ένας με κόκκινο ζουνάρι, λιγδωμένη αφέλεια τζογέ παντελόνι, μυτερές μπότες και με κομπολόγι από τάστα, και με κόκκινη φούντα –πολλοί βλέπω έχουν εδώ μέσα κομπολόγια με κόκκινες φούντες, που τα παίζουν με ένα περίεργο τρόπο, πολύ εκνευρισμένο. Να διαμαρτυρηθούμε, είπες; Μα σε ποιον και πώς; Με γράμματα; Να τα δώσουμε στους δικούς μας; Δεν μπορούμε γιατί τους ψάχνουν, όταν φεύγουν· να τα ρίξουμε στο κουτί; Αυτό τ’ ανοίγουνε, όταν δεν…χωράει άλλα και τότε πάλιν γίνεται λογοκρισία από την υπηρεσία και μας τα σχίζουν.

-Το σχετικόν άρθρον του Συντάγματος περί απαραβιάστου των επιστολών, εδώ δεν ισχύει ατονούν και διά τας εισερχομένας και διά εξερχομένας επιστολάς με επληροφόρησεν ένας νεαρός, επαγγελόμενος τον θεράποντα της Θέμιδος.

-Να διαμαρτυρηθούμε, λες αρ’φέ μου, συνεχίζει ο Λάκης –έτσι τον αποκαλούσανε- μα πώς αλλοιώς; Στην επιστασία; Μα ευκολώτερα μπορείς να ’δης τον Πάπα παρά έναν υπαρχιφύλακα και όχι μάλιστα παραπάνω απ’ αυτόν, αλλά κι’ αυτός ζήτημα είνε αν καταδεχθή να σ’ ακούση· να βγούμε στην αναφορά; Έχουμε μήνες ν’ ακούσουμε καμπανάκι για τέτοιο πράμμα.

«Να φωνάξουμε; Πάει καλά, αλλά αυτοί οι αναθεματισμένοι τοίχοι είνε πολύ ψηλοί και δεν ακούγεσαι απ’ έξω, ούτε και όταν θα δέρνεσαι επί διαταράξει της κοινής…αναισθησίας. Ώστε, «σακούλα τον μπούρμπουλα»¹⁹, υπομονή και τσιμουδιά και να εύχεσαι στο Θεό να σου δίνη ’γεια και να σου φέρουν λεφτά γιατί αλλοιώς άμα πέσης χάμω άρρωστος.

-Σαλί μουά λε πλατάν, προσθέτει ο νεαρώτερος της ομηγύρεως, ο «τζαμένιος» ή «στραβός» αποκαλούμενος, διότι, ίσως, εφαίνετο το κορδόνι κάποιου μονυέλου, στηριχθέντος κάποτε στο μάτι του και σε στιγμές που θα ήλπιζε καμμιά γερή «μπάζα».

 

***************

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ Γ΄

 

-Μα τι σου είπε τέλος πάντων ο γιατρός, τι διάγνωσιν έκαμε;

-Μου είπεν, ότι δεν είνε τίποτε η αρρώστειά μου και ότι σε λίγο θα είμαι καλά· μόνον «σκιερότητα των κορυφών αμφοτέρων των πνευμόνων» έγραψε σε κάποιο χαρτί. Εκείνο το οποίο με στεναχωράει είνε γιατί βήχω και δεν μπορώ να κοιμηθώ, πυρετό δεν έχω παρά μόνον 37 και κάτι γραμμές και μόνον το απόγευμα· αν με το φκιάξιμο του καιρού γίνω καλά! αλλά στενοχωριέμαι από φαΐ, γιατί το συσσίτιο δεν μπορώ να το φάω και πολλές φορές μένω νηστικός· ας είνε καλά ο κυρ-Μήτσος με περιποιείται με το παραπάνω· γάλα μου δίνει, όταν του φέρνει το σπίτι του, χαρτζιλίκι πάντοτε, τσιγαράκια «πλέντι»²⁰, κρεατάκι και γλυκά.

Εύχομαι ο Θεός να του δώση χίλια καλά· τ’ αξίζουν αυτού του παιδιού όλα τ’ αγαθά· έχει κι’ αυτός πυρετό, λέει και φοβάται. Τι κουτός που είνε! πυρετός σαν τον δικό μου –γιατί κι’ αυτός 37 και 2 έχει τ’ απόγευμα- είνε πυρετός; Τότε τι να πουνε οι άλλοι που καίονται με το 40 και 40 και μισό και δεν έχουν μια γουλιά νερό να δροσισθούν!

Σταμάτησε τη κουβέντα του γιατί άρχισε να βήχη ξηρά με ένα βήχα σαν να βγαίνη από τα έγκατα της φυλακής και να βγάζη πτύελα.

-Μη φοβάσαι δεν είνε τίποτε, θα έχης κρυώση, προσεπάθησα να τον παρηγορήσω, ενώ είμαι βέβαιος, ότι πρόκειται περί φυματιώσεως. Σε λίγες μέρες θα σου σταματήσει ο βήχας και θα σηκωθής.

-Τόσο γρήγορα δεν πιστεύω, γιατί έχω κρυώση· πήρα μια γερή πούντα, όταν με είχαν δέκα ’μέρες στο μπουντρούμι με το νερό δεκαπέντε πόντους.

-Τι θα πη με το νερό;

-Δεν σου τα είπανε πριν οι άλλοι που έτρωγες μαζί τους, ότι έχουμε τον μονόματο; Άκου το λοιπόν να μάθης τι μου συνέβηκε. Της πρώτες ’μέρες του περασμένου χινόπορου είχαμε σχεδιάση εγώ και άλλοι τρεις εδώ μέσα στο θάλαμο να σκαπετουλάρουμε, να αποδράσουμε δηλαδής· αφού καταστρώσαμε τα σχέδιά μας και γίναμε και «αδέρφια» βάλαμε ’μπρος τη δουλειά· την νύχτα όταν όλοι κοιμώντουσαν ημείς δουλεύαμε· δηλαδή τρώγαμε το τοίχο με δύο πηρούνια και ένα κουτάλι. Τη πρώτη βραδυά κουρασθήκαμε πολύ γιατί ο ασβέστης ήτανε πολύ σκληρός και δεν μπορούσαμε να τον ρίξουμε· της άλλες όμως ’μέρες το φάγωμα του τοίχου πήγαινε καλά· κάθε νύχτα και το έργο προώδευε.

-Τα χώματα που τα βάζατε;

-Μέσα στο μπαούλο που έφεραν του Πισπιρή από το σπίτι του· ήταν αδειανό και το ρίχναμε εκεί μέσα, γιατί το πρωί έπρεπε να μην ανακαλύψη τίποτε ο καθαριστής του θαλάμου που είνε «σουπιά» γιατί είνε ρουσφέτι της υπερεσίας η θέσι αυτή και τη ζητάνε πολλοί.

Την ημέρα, λοιπόν, κρεμάγαμε τα ρούχα μπρος στην τρύπα που την ανοίγαμε κάθε βράδυ και πειό πολύ και έτσι η δουλειά πήγαινε καλά. Σε πέντε μέρες είχαμε βγάλη και τρεις μεγάλες κοτρώνες και καταλάβαμε, ότι είχαμε φθάση στην ευτυχία γιατί μιας νυχτιάς ακόμη δουλειά και θα είμαστε ελεύθεροι, θα είμαστε στη κοινωνία όπου ζουν όλο και τίμιοι και καλοί, αφού λένε πως η φυλακή είνε για τους κακούς.

Μπορούσαμε να ανοίγαμε για καλά την τρύπα και την προηγούμενη, αλλά ήτανε πολύ αργά και σε λίγο θα χτύπαγε το καμπανάκι για να βγουν οι μάγειροι, οι καθαρισταί και όσοι έχουν τα μέσα για να πέρνουν τον καθαρό αέρα τρεις ώρες πριν από μας τους άλλους και δεν έκανε.

Θα μας ανεκάλυπταν αμέσως και θα άρχιζε το κυνηγητό και θα μας πιάναν. Τη προηγούμενη λοιπόν μέρα της καταραμένης εκείνης νυχτιάς κανονισθήκαμε κομπλέ και κάναμε και συμβούλιο μέσα στο αποχωρητήριο την ώρα του μεσημβρινού κλεισίματος.

-Μα γιατί εκεί μέσα στη βρώμα να συζητάτε και όχι εδώ ή στο προαύλιο;

-Εγώ που ξέρω πολλά σου συνιστώ ποτέ να μη μιλάς στο θάλαμο ή στην αυλή για μυστικά σου· θα σ’ ακούσουν· όλοι εδώ μέσα έχουν τεντωμένα τα αφτιά τους, για να μάθουν τ’ αλλουνού της υποθέσεις.

Ο Νώντας, λοιπόν, συνέστησε να ξυπνήσουμε όλους τους συνθαλαμίτας μου και να φύγουμε μαζί και όσοι απ’ αυτούς δεν θα θελήσουνε να τους δέναμε το στόμα και να τους τη δίναμε ακόμη, αν κάνανε πως βγάζανε τσιμουτιά.

Οι άλλοι μας απερρίψαμε τη πρότασί του –μακάρι να τον ακούγαμε, θα είμαστε σωσμένοι σήμερα και δεν θα πέθαινε από το ξύλο ο Κώστας ο Νταής και δεν θα αρρώστενα και ’γω.

Δύο από τη παρέα μας δεν το θέλανε αυτό γιατί τότε θα βγαίνανε μαζί μας και μερικοί οχτροί τους θανάσιμοι.

Ορίσαμε, ότι άμα πατήσουμε στο δρόμο θα χωριστούμε αμέσως και θα συναντιώμαστε την άλλη νύχτα στο καβούκι του Λευτέρη από πίσω από τους στρατώνες του Ρουφ, που έχει «μαυράκι μερακλαντάν».

-Την νύχτα, όταν μας κλείσανε εμείς πλαγιάσαμε από ’νωρίς δηλαδή κάναμε πως κοιμώμαστε για να μη αρχίσουμε της κουβέντες και ξαγρυπνήσουνε και οι άλλοι και δεν θα μπορούσαμε να δουλεύαμε με ησυχία· ούτε τσιμπήσαμε τίποτε γιατί η αγωνία μάς είχε κυριέψει, περιμέναμε πότε θα κοιμηθούν όλοι για να αρχίσουμε.

Για τα έξω είχαμε τακτοποιηθεί «εν τάξει»· στο επισκεφτήριο συννενοηθήκαμε με τους δικούς μας να φυλάγουν όξω από τη φυλακή και στη γωνία που είνε απέναντι από τη τρύπα που θα ανοίγαμε και αν ο σκοπός που φύλαγε εκεί μας «μπάνιζε» και ήθελε να φωνάξη «στα όπλα» να του την δίναμε στα «μουγκά»²¹ για να’μαστε ελεύθεροι να φεύγαμε.

Είχαν περάση τα μεσάνυχτα –το θυμάμαι σαν τώρα- και όλοι οι συνθαλαμίται μας εκοιμώντο ή εφαίνοντο πως εκοιμώντο· εμείς σηκωθήκαμε, ντυθήκαμε, ο Νώντας ξαλάφρωσε το «πετσί» του κυρ-δικηγόρου –τρεις χιλιαδούλες και κάτι κατοστάρικα- ο Βασίλαρος έκαμεν ένα μπόγο από ένα καινούργιο κουστούμι μιανού νεοφερμένου, αυτονού του πήρε και τη μπορσαλίνα του και αρχίσαμε να τρώμε τα τελευταία απομεινάρια του τοίχου.

Τι αγωνία, τι καρδιοχτύπι είχαμε! αφού δεν έγινα εκείνη την ώρα καρδιακός δεν θα γίνω ποτέ στη ζωή μου!

Ξέρεις τι είνε αδ’φέ μου να δουλεύης για να λευτερωθής σε λίγο, να ιδής κοινωνία, να αναπνεύσης καθαρόν αέρα, να γλυτώσης από τη ράχη τόσα χρονάκια φυλακή;

Τα πράγματα πήγαιναν καλά έως κάποια στιγμή. Ένα μεγάλο κοτρώνι είδαμε και πάθαμε να το βγάλουμε· λίγο ακόμα και θα μας «αντιλήβετο»²² ο φύλακας που έκανε βόλτες στο διάδρομο γιατί άκουσε το κρότο που κάναμε· πέσαμε αμέσως στα γιατάκια μας και του την φκιάξαμε.

Θα ήταν η ώρα 3 το πρωί· έξω έβρεχε με το τουλούμι, άστραφτε, χάλαγε ο Θεός τον κόσμο· μας ερχόταν κουφέτο αυτός ο καιρός!

Η «σουπιά» ο καθαριστής δηλ. κάποια ώρα σηκώθηκε και πήγε για τη φυσική του ανάγκη στην πόρτα· φάνηκε πως δεν κατάλαβε τίποτε γιατί ξανάπεσε στο μέρος του και γύρισε από την άλλη πάντα.

Επί τέλους! αισθανθήκαμε να μπαίνη αέρας κρύος και να μας χτυπάη στα μούτρα! Είχαμε φθάση στην αρχή του τέλους! Σε δύο λεπτά η χαραμάδα εκείνη έγινε μια μεγάλη τρύπα που μπορούσε να περάση και ο Μανώλαρος της Κατίγκως ακόμα.

Κάναμε το σταυρό μας και χυμίσαμε να βγούμε όσο το δυνατό γρηγορώτερο όξω. Πρώτος ο Νώντας σούρθηκε και είχε βγη από πίσω ’γω, έπειτα ο Κώστας με τα ρούχα, ο Νίκος και ήταν ακόμη μέσα ο Βαγγέλης. Ο Νώντας μόλις πάτησε στο δρόμο χύμηξε απάνω στο σκοπό και τον βούτηξε από πίσω –μόλις είχε στρίψη και δεν τον είχε μπανίση που ξεμπουκάριζε- του βούλωσε το στόμα με ένα πανί, του πήρε το όπλο και το πέταξε και του έδεσε τα χέρια ’πισθάγκωνα. Τον βοήθαγε τώρα ο Κώστας και ’γω.

Όλα αυτά έγιναν σε ένα λεπτό της ώρας με μια γρηγοράδα αφάνταστη, ηλεχτρική· από πριν είχαμε κανονίση ότι πρέπει να βγούμε όλοι έξω και έπειτα να σκορπίσουμε· γι’ αυτό σταθήκαμε να βγη και ο Βαγγέλης και αυτό μας έφαγε και χαθήκαμε και με βλέπεις ντα κάπο εδώ μέσα και σ’ αυτή την κατάστασι.»

Παρετήρησα, ότι ενώ πριν με ευχαρίστησιν εξιστόρει τα της επιχειρήσεως τώρα με δυσκολίαν ωμιλούσε, με διακεκομμένες της λέξεις από τον ξερό βήχα που του είχεν επανέλθη και το πρόσωπό του είχε χρωματισθή με ένα χρώμα κόκκινο, τόσο κόκκινο, που νόμισα κάποια στιγμή, ότι θα πάθη εγκεφαλική υπεραιμία.

-Τσιμπάμε και τίποτα εν τω μεταξύ; με ηρώτησε· γιατί πρέπει να τρώη κανείς πολύ εδώ μέσα· «υπερσιτισμό» μου συνέστησεν ένας γιατρός, επιθεωρητής λέει, της Εισαγγελίας των Εφετών.

-Δυστυχώς δεν μπορώ να σου κάμω τη χάρι φίλε μου γιατί δεν έχω τίποτε ψωνίση· θα είδες ότι μου κάμανε το τραπέζι;

-Εσύ είσαι μουσαφίρης μας, δεν ζητάω να φέρης εσύ απόψε. Θα βρούμε αλλού· πήγαινε μόνος σου –γιατί εγώ δεν μπορώ να σηκωθώ- στο καλάθι του Μήτσου του χρυσοχόου –έχει απ’ όλα αυτό το παιδί και είνε και μάλαμα καρδιά- και φέρ’το εδώ· κάτι θα απέμεινε.

Για να μη του χαλάσω το γούστο του σηκώθηκα και –για πρώτην φορά στη ζωή μου «έβαλα χέρι» σε ξένη ιδιοκτησία- του έφερα το καλάθι.

Έβγαλε από μέσα χιλίων ειδών φαγητά, φρούτα και «στρωθήκαμε στο τσιμπούσι».

-Τώρα ας σου συνεχίζω την ιστορία μου, γιατί μιλώντας έρχεται η όρεξι.

Ο Βαγγέλης, το λοιπόν, τη στιγμή που έμπαινε στην τρύπα έρριξε με το πόδι του τη στάμνα με το νερό που είχαμε για να πίνη ο θάλαμος· το νερό εμούσκεψε δυο που κοιμώντουσαν δίπλα· οι άτιμοι ξυπνήσανε και σηκωθήκανε και καθώς ήσαν από τον ύπνο δεν κατάλαβαν τι γινόταν και μπήξαν της φωνές γιατί δεν πρόσεξεν ο Βαγγέλης, ο οποίος αφού δεν πρόλαβε να βγη, στεκότανε τώρα μπρος στην τρύπα και την έφραζε με το κορμί του για να μη ’δουν στο θάλαμο τίποτε.

Από της φωνές τους ξύπνησεν όλος ο θάλαμος σχεδόν και έγινε γενική αναστάτωσι· άλλοι βρίζανε –καθώς έμαθα μετά- γιατί τους χαλάστηκεν ο ύπνος, άλλοι άρχισαν πάλιν να στρίβουν κάνα τσιγαρλίκι «ως να ξημερώση» και άλλοι λέγανε, ότι το πρωί θα βγούνε στην αναφορά γιατί τους ενοχλούν.

Εμείς απ’ έξω ακόμη περιμέναμε το ξεμπουκάρισμα του Βαγγέλη και δεν μπορούσαμε ν’ ακούσουμε τι γίνεται στο θάλαμο γιατί είχε τώρα βάλη ένα μπαούλο για να μη φαίνεται στη τρύπα.

Άλλη ατυχία, το’να κακό μαζί με τ’ άλλο. Την ώρα εκείνη γινότανε η αλλαγή των σκοπών.

-Αλί! ακούμε από τη γωνία και μόλις στρίψαμε να ιδούμε ποιος είνε πέντε ξιφολόγχες προτεταμένες άγγιζαν τα ρούχα μας. Καταλαβαίνεις τη θέσι μας;

Δεν φέραμε καμμιά αντίστασι, γιατί ήταν αδύνατο να κάνουμε τίποτε.

Φωνάξανε «στα όπλα» και σε λίγο τρέξανε όλοι οι στρατιώτες του φυλακίου και μας δέσανε γερά με τα σχοινιά που είχαμε εμείς δέσει πριν τον σκοπό, ο οποίος είχε γείνει σαν πεθαμένος από τον φόβο του· φοβώτανε ο βλάκας περισσότερο κι’ από μας για της συνέπειες. Αλλά μήπως δεν είχε και δίκαιο; αν λίγο πριν φεύγαμε και δεν μας αργούσε ο Βαγγέλης, τώρα θα ήμαστε λεύτεροι και θα μαστουριάζαμε στου Φιλοπάππου²³ ή στο νταμάρι του Στρέφη.

Με σκουντιές και υποκοπανιές μας πήγαν στο φυλάκιο και από κει μας μπάσανε στη φυλακή ντα κάπο.

 

***************

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

 

1. Σε διήγημα του Νίκου Τσιφόρου απαντάται η λέξη «φασίνια» με την παρεμφερή σημασία «οι καινούργιοι μικροί της φυλακής» (Τσιφόρος 2013, σελ.45)
2. Στιγμιότυπο με φυλακισμένους δίπλα στην βούτα παρουσιάζεται και στην χαρακτηριστική περιγραφή του Ανδρέα Καρκαβίτσα για την φυλακή του Μιλτιάδη, στο Ναύπλιο: «Εις την μία γωνιά ένα παλιοχράμι ριχμένο κρύβει την βρωμερή βούτα· σιμά χάμω της ξαπλωμένοι πέντε δέκα κατάδικοι παίζουν τα ζάρια» (Καρκαβίτσας 1998, σελ.328)
3. Στο περίφημο επιθεωρησιακό τραγούδι «είμαι πρεζάκιας» σε σύνθεση Σώσου Ιωαννίδη και στίχους του Αιμίλιου Σαββίδη (1934), η έκφραση απαντάται με διαφορετική σημασία («κι οι πολιτσμάνοι όταν θα με ιδούν, μελάνι αμολάω»).
4. Η λέξη με αργκοτική σημασία είναι γνωστή και από το ρεμπέτικο τραγούδι του Εμμανουήλ Χρυσαφάκη ή Φυστιξή «ο καυγάς για το πετσί» (1934)
5. Η σημασία της έκφρασης στην αργκό καταγράφεται και στις σημειώσεις του Μανόλη Τριανταφυλλίδη για τα μάγκικα («πώς ακούγεσαι; Πόσα λεπτά έχεις απάνω σου;- Αυτός ακούγεται: έχει πολλά λεπτά»(βλ. Ψηφιοθήκη ΑΠΘ)
6. Στο δεύτερο κεφάλαιο του κειμένου διευκρινίζεται ότι ως «ψάχτρα» εννοείται «η γυναίκα που είναι διωρισμένη από το Κράτος για τη σωματική έρευνα των επισκεπτριών».
7. Στο γλωσσάριο το οποίο παραθέτει ο Πέτρος Πικρός στο «Τουμπεκί…» (Πικρός 2010, σελ.362) η λέξη «δικηγόρος» ερμηνεύεται ως «κοκαΐνη». Η ίδια σημασία καταγράφεται και από τον Ηλία Πετρόπουλο σε διάφορα δημοσιεύματα, όπως και στο φυλλάδιο της Αστυνομίας με τίτλο «η γλώσσα των κακοποιών» το οποίο ο ίδιος παραθέτει (βλ. ενδεικτικώς: Πετρόπουλος 2014, σελ.182).
8. Στο γλωσσάριο του Πέτρου Πικρού, καθώς και στα αντίστοιχα του Πετρόπουλου η λέξη «γιατρός» εμφανίζεται να σημαίνει «το ποσό της δωροδοκίας» (βλ. σημ.7)
9. Η συσχέτιση ορισμένων καραγκιοζοπαιχτών με τον υπόκοσμο θεωρείται τεκμηριωμένη από τους ερευνητές. Σύμφωνα με τον Γιάννη Κουρή «σε διάφορες μαρτυρίες γίνεται λόγος για περιπτώσεις αλκοολικών και χρηστών χασίς ανάμεσα στους παίκτες του θεάτρου σκιών, για συμμετοχή κάποιων από αυτούς σε κλοπές, σε κλεπταποδοχές, σε παράνομη χαρτοπαιξία και σε συμπλοκές που, συχνά, κατέληγαν σε τραυματισμούς και φόνους», ενώ σύμφωνα με μαρτυρία του Σωτήρη Σπαθάρη την οποία παραθέτει ο Κουρής, ο καραγκιοζοπαίχτης Σπύρος Βωβός «έκανε πολλά χρόνια στη φυλακή, γιατί στα νιάτα του σκότωσε ένα λοχία» (Κουρής 1996, σελ.206)
10. Την καταγραφή της λέξης «σεντόνι» στην αργκό με την σημασία χαρτονομίσματος («εικοσπεντάρικο»), όπως και της αντίστοιχης «πάπλωμα» («πεντακοσάρικο»), εντόπισε πρώτος ο Κώστας Βλησίδηςμέσα σε άρθρο του Σταμ Σταμ με τίτλο «Η Θεσσαλονίκη όπως…δεν την ξέρουμε, το Λεξικό της Αμαρτίας», Μακεδονία, 5/7/1929 (Βλησίδης 2002, σελ.229: Βλησίδης 2006, σελ.23).
11. Η αυθεντική αργκοτική προέλευση του σχηματισμού λέξεων με κατάληξη σε –ουα αμφισβητήθηκε από τον Πέτρο Πικρό (βλ. Ιστολόγιο Νίκου Σαραντάκου, 4/ 2/ 2018). Ο τύπος «γκομενούα» πάντως καταγράφεται στις χειρόγραφες σημειώσεις του Μανόλη Τριανταφυλλίδη για τα μάγκικα (βλ. Ψηφιοθήκη ΑΠΘ).
12. Πιθανόν ο Νώντας να στοιχημάτιζε με κάποιον φρουρό της φυλακής. Σύμφωνα με τον Πέτρο Πικρό «τζες» στο ιδίωμα της φυλακής αποκαλείτο ο χωροφύλακας (Πικρός 2016, σελ.153).
13. Ο Τηλέμαχος Μπασιάκος (τότε 24 ετών) κατηγορήθηκε για τον φόνο του 40χρονου εμπόρου Παναγιώτη Μωραΐτη. Αμφότεροι κατάγονταν από την περιοχή της Θήβας. Στις 22 Μαΐου 1924 ο Μωραΐτης, ήδη εξαφανισμένος επί δύο μήνες, βρέθηκε νεκρός σε μία χαράδρα της περιοχής Άγιος Μερκούριος Μαλακάσας. Η νεκροψία έδειξε ότι το θύμα σκοτώθηκε από πυροβολισμό σχεδόν εξ επαφής. Ως κίνητρο του φόνου θεωρήθηκε η ληστεία. Οι υποψίες σύντομα στράφηκαν κατά του Μπασιάκου, ο οποίος υπήρξε περιστασιακός βοηθός του θύματος (Λεωτσάκος 1963). Ο Μπασιάκος αρνήθηκε την ενοχή του, υποστήριζε δε ότι ήταν μόλις 19 ετών (βλ. ενδεικτικώς ΣΚΡΙΠ 5/6/1924).
14. Επισημαίνεται ότι η δημοσίευση του κειμένου έγινε μετά την εκτέλεση του Μπασιάκου (1/7/ 1925).
15. Η εξάρθρωση της πολυπλόκαμης σπείρας καταχραστών του Ελληνικού Στρατού, η οποία τελικώς οδήγησε στην εκτέλεση των αντισυνταγματαρχών Δ. Δρακάτου και Γ. Ζαριφόπουλου, ξεκίνησε κατά τον Αύγουστο του Στο αρχικό στάδιο των ερευνών είχε καταδειχθεί ως κύριος ένοχος ο «ουχί επί ευφυία διακρινόμενος» ανθυπολοχαγός πεζικού Απόστολος Φαρδέλος (ή Φαρδέλλος), αλλά σύντομα οι κατηγορίες στράφηκαν και σε αξιωματικούς υψηλότερης βαθμίδας στην στρατιωτική ιεραρχία (ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 18/9/1924). Ανάμεσα στους κατηγορουμένους εμφανίζεται και δεύτερο πρόσωπο με το ίδιο επίθετο (Ν. Φαρδέλλος). Οι καταχρήσεις επιτυγχάνονταν μέσω πλαστών ενταλμάτων πληρωμής της «Επιτροπής Απαιτήσεων Μικράς Ασίας». (βλ. ενδεικτικώς, ΣΚΡΙΠ 15/9/1924, ΕΜΠΡΟΣ 15/10/1925 κ.α.)
16. Στο δεύτερο κεφάλαιο του κειμένου ο συγγραφέας αναφέρει ότι σε κάθε θάλαμο ήταν έγκλειστοι 50 έως και 150 υποδικοκατάδικοι.
17. Για «Χιντεμπουργιακό» ύφος κάνει λόγο και ο Τζογές της Βραδυνής (βλ. Ιστολόγιο Νίκου Σαραντάκου, 4/ 2/ 2018).
18. Η προστακτική «στρι» είναι γνωστή και από το ρεμπέτικο τραγούδι «στρι’ ρε κουτσαβάκι» του Βαγγέλη Παπάζογλου (1935). Αντίστοιχη κομμένη αργκοτική λέξη απαντάται στην παροιμιώδη φράση «Τουμπεκί και μην ανθί!» (Πικρός, 2010, σελ.61)
19. Η αινιγματική αυτή έκφραση παραπέμπει στην επιφωνηματική προτροπή «τσίγκλα το βούρδουλα, ρε ψευτόμαγκα!» η οποία ακούγεται στο επιθεωρησιακό τραγούδι σχετικής θεματολογίας «Παληά Στρατώνα» σε σύνθεση Δημοσθένη Ζάττα και στίχους του Ορφέα Καραβία (ηχογράφηση του 1929, με ερμηνεία του Γιαννάκη Ιωαννίδη).
20. Η λέξη εμφανίζεται και σε κείμενα του Νίκου Τσιφόρου με λαϊκότροπο γλωσσικό ύφος (βλ. ενδεικτικώς: Τσιφόρος 2011, σελ.181, Τσιφόρος 2013, σελ.166)
21. Ενδεχομένως ο αφηγητής να εννοεί χτύπημα με μαχαίρι. Κάποια αντιστοιχία με την έκφραση αυτή παρατηρείται στο ρεμπέτικο τραγούδι «μια μπαμπέσσα θέλησαν» με μουσική Σπύρου Περιστέρη και στίχους του Κώστα Μακρή (1936), όπου βρίσκεται ο στίχος «και τη βουβή για χάρη σου να μου τηνε καρφώσουν».
22. Η ίδια παραφθορά του ρήματος «αντιλαμβάνομαι» απαντάται και στην ηχογραφημένη πρόζα «ο Σταύρακας μες στον τεκέ» με κείμενο του Μίνωος Μάτσα και μουσική του Σπύρου Περιστέρη (1935), όπου χαρακτηριστικά ακούγεται η φράση «ρε δεν έχεις μύτη, δεν αντιλήβεσαι;»
23. Χασισοποσία στον λόφο του Φιλοπάππου («στου Φιλουπάππου τη φωλιά») αναφέρεται και στο ρεμπέτικο τραγούδι «πού ’ναι τα χρόνια τα παλιά» του Σωτήρη Γαβαλά ή Μεμέτη (1934).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ:

• Ψηφιακή βιβλιοθήκη Βουλής των Ελλήνων, φύλλα εφημερίδας «Η ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ», 1/7/1926 – 31/12/1926
• Ψηφιακή βιβλιοθήκη Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, φύλλα εφημερίδων «ΕΜΠΡΟΣ», «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ», «ΣΚΡΙΠ»
• Ψηφιακά κανάλια youtube «pankonstantopoulos», «Θεοφάνης Δ. Αλεξάνδρα Κ.» κ.α.
• Ιστολόγιο Νίκου Σαραντάκου «Οι λέξεις έχουν την δική τους ιστορία»
• Ψηφιοθήκη ΑΠΘ, Τριανταφυλλίδης Μανόλης, Μάγκικα (χειρόγραφες σημειώσεις)
• Ψηφιακή βιβλιοθήκη για την Αστυνομική ανασκόπηση, τεύχη περιοδικής έκδοσης «Αστυνομικά χρονικά», τεύχη Οκτωβρίου – Δεκεμβρίου 1963
• Αφιερωματικός Ιστοχώρος «Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης» (www.papadiamantis.org)

————————–

• Βλησίδης Κώστας, 2002, Για μία βιβλιογραφία του ρεμπέτικου, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα
• Βλησίδης Κώστας, 2006, Σπάνια κείμενα για το ρεμπέτικο, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα
• Καρκαβίτσας Ανδρέας, 1998, Ταξιδιωτικά, Αι φυλακαί του Ναυπλίου, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα (α΄δημοσίευση περιοδικό Εστία, 1892)
• Κουρής Γιάννης, 1996, Ρεμπέτικο τραγούδι στο θέατρο σκιών, στο: Ρεμπέτες και Ρεμπέτικο Τραγούδι (επιμέλεια Νίκος Κοταρίδης), εκδόσεις Πλέθρον, Αθήνα
• Λεωτσάκος Σπύρος, 1963, Η σατανική δολοφονία και ληστεία του Παν. Μωραΐτη από τον Τηλέμαχο Μπασιάκο, Αστυνομικά Χρονικά, τεύχη 249 – 253, έκδοσις Αρχηγείου Αστυνομίας Πόλεων
• Παπαντωνίου Ζαχαρίας, 2011, Διηγήματα, Η γυναίκα του Μαλή, εκδόσεις Πελεκάνος, Αθήνα
• Πετρόπουλος Ηλίας, 2014, Το Άγιο Χασισάκι, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα (α΄ έκδοση 1991)
• Πικρός Πέτρος, 2010, Τουμπεκί…, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα (α΄ έκδοση 1927)
• Πικρός Πέτρος, (επιμέλεια Βαρβατάκος Νίκος), Εις τα άδυτα και τα ερέβη των φυλακών μας, εκδοτικός οίκος Κ. και Μ. Αντ. Σταμούλη, 2016, Θεσσαλονίκη (α΄ δημοσίευση Ελεύθερος Τύπος, 1926)
• Τσιφόρος Νίκος, 2011, Τα ρεμάλια ήρωες, εκδόσεις Ερμής (α΄ δημοσίευση περιοδικό Ταχυδρόμος 1959-1960)
• Τσιφόρος Νίκος, 2013, Παραμύθια πίσω από τα κάγκελα, εκδόσεις Ερμής (α΄ δημοσίευση περιοδικό Ταχυδρόμος 1962-1963)
• Χατζηδουλής Κώστας, 1996, Γιάννης Παπαϊωάννου, Ντόμπρα και σταράτα, σημειώσεις Δ΄ μέρους, εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα
• Gauntlett Στάθης, 1992, Μιχάλης Γενίτσαρης, μάγκας από μικράκι, αυτοβιογραφία, εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα

Advertisement