Χρόνια πολλά στον Σπύρο!

Ποιον Σπύρο, θα ρωτήσετε. Έχουμε στο ιστολόγιο τον φίλο μας τον Spiridione, που σήμερα γιορτάζει, ευκαιρία λοιπόν με το σημερινό άρθρο να του κάνουμε ένα δώρο, στον ίδιο και σε όλους τους Σπύρους και τις Σπυριδούλες που μας διαβάζουν.

Το ιστολόγιο έχει κι άλλες φορές δημοσιέψει τέτοια άρθρα, αφιερωμένα σε ονόματα, τη μέρα της γιορτής τους, και έχουμε καλύψει τα περισσότερα πολύ διαδεδομένα αντρικά και γυναικεία ονόματα -τη Μαρία και την Άννα, τον Δημήτρη και τη Δήμητρα, τον Γιάννη, τον Γιώργο, τον Νίκο, τον Κώστα και την Ελένη, τον Στέλιο και τη Στέλλα, τον Χρίστο (ή Χρήστο) και την Κατερίνα.

Το όνομα που γιορτάζει σήμερα, ο Σπύρος, Σπυρίδων στο επίσημο, δεν είναι από τα πρώτα σε συχνότητα. Σύμφωνα με μια έρευνα, έχει τη 15η θέση ανάμεσα στα αντρικά ελληνικά ονόματα, ενώ στο θηλυκό, Σπυριδούλα, είναι σαφώς πιο σπάνιο, κάπου στην 45η θέση. Είναι δηλαδή όνομα μεσαίας συχνότητας, διότι βέβαια δεν το λες και σπάνιο.

Όμως στην Κέρκυρα ο Σπύρος είναι πρώτο σε συχνότητα από τα αντρικά ονόματα, εξαιτίας του άγιου Σπυρίδωνα («του άγιου» σκέτο τον λένε οι Κερκυραίοι) που είναι ο πολιούχος της πόλης και στον ναό του φυλάσσεται το σκήνωμά του. Ο  άγιος Σπυρίδων ήταν επίσκοπος Τριμυθούντος στην Κύπρο τον 4ο αιώνα μ.Χ. και μετά που άγιασε το λείψανό του μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, αλλά λίγο πριν από την Άλωση, λένε, κάποιος ιερέας το μετέφερε στην Κέρκυρα, για μεγαλύτερη ασφάλεια. Ο άγιος, πιστεύουν κάποιοι, δυο φορές απάλλαξε το νησί από επιδημία πανούκλας και άλλη μία το υπεράσπισε από την επίθεση των Τούρκων και αυτό του το ανταποδίδουν σήμερα οι Κερκυραίοι με εντυπωσιακές λιτανείες, όχι μία αλλά 3-4 φορές το χρόνο.

Κι έτσι εξηγείται η συχνότητα του ονόματος στην Κέρκυρα, ενώ επίσης συχνό είναι και στα υπόλοιπα Επτάνησα. Μάλιστα στην Κεφαλονιά, όπου συνηθίζονται τα διπλά βαφτιστικά ονόματα κατά το ιταλικό έθιμο, ακούγονται και ονόματα όπως Σπυρογιάννης ή Σπυράγγελος.

Ο άγιος Σπυρίδων, που τον αναφέραμε προηγουμένως, πρέπει να ήταν και το πρώτο καταγραμμένο στην ιστορία πρόσωπο με αυτό το όνομα. Βλέπουμε δηλαδή ότι το όνομα δεν είναι της κλασικής αρχαιότητας αλλά της ύστερης.

Όσο για την ετυμολογία του ονόματος, έχουν διατυπωθεί κάποιες θεωρίες από τις οποίες όμως καμιά δεν έχει αποσπάσει ευρύτερη αποδοχή. Ίσως να προέρχεται από το αρχαίο «σπυρίς», όπως έλεγαν το μεγάλο ψάθινο καλάθι, ή από το σπυρίδιον, το υποκοριστικό του, ίσως και από το λατινικό spiritus (πνεύμα), αφού μάλιστα είναι όνομα μεταγενέστερο και όχι της κλασικής εποχής. (Το σπυρί, που γράφεται πολύ όμοια, προέρχεται από το αρχαίο πυρός = κόκκος σιταριού, με ανάπτυξη προθετικού σ-).

Όπως και άλλα ελληνικά χριστιανικά ονόματα, ο Σπύρος/Σπυρίδων έχει περιορισμένη διάδοση στη Δυτική Ευρώπη -στα ιταλικά είναι Spiridione και είχε κάποια διάδοση στη Βενετία- και κάπως μεγαλύτερη στην Ανατολική Ευρώπη. Συχνό είναι στην Αλβανία, ως Σπίρο, ενώ διεθνώς ο γνωστότερος Σπύρος ήταν ο διαβόητος πολιτικός Σπάιρο Άγκνιου, με καταγωγή από τους Γαργαλιάνους της Μεσσηνίας, ο μόνος αντιπρόεδρος των ΗΠΑ που παραιτήθηκε εξαιτίας ποινικών αδικημάτων, το 1973 (Και επειδή στη θέση του ορίστηκε αντιπρόεδρος ο μη εκλεγμένος Τζέραλντ Φορντ, όταν λίγο αργότερα εξαναγκάστηκε σε παραίτηση ο ψεύτης πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον, ο Φορντ, για τον οποίο έλεγαν πως όταν ήταν σε φόρμα κατάφερνε να περπατάει και να μασάει τσίχλα ταυτοχρόνως, πέτυχε το μοναδικό κατόρθωμα να γίνει πρόεδρος χωρίς να εκλεγεί σε προεδρική εκλογή, ούτε καν ως αντιπρόεδρος).

Είπαμε πως το επίσημο όνομα είναι Σπυρίδων και η κοινή του μορφή Σπύρος. Υπάρχουν ομως και κάμποσα χαϊδευτικά-υποκοριστικά, όπως Σπυρέτος, Σπυράκος, κτλ. καθώς και Σπυριδώνης.

Υπάρχει βέβαια και ο Πίπης, που ακούγεται κάπως αστείο σήμερα αλλά παλιότερα γινόταν αποδεκτό χωρίς χαμόγελα. Οι παπαδιαμαντικοί θα θυμούνται ίσως ότι στο Ρωμέικο Πάσχα ο Παπαδιαμάντης παρουσιάζει έναν φίλο του, Κερκυραίο καθολικό, που λέγεται μπαρμπα-Πύπης (το γράφει έτσι, υποθέτω για να διατηρήσει το ύψιλον του Σπύρου). Βέβαια, όταν τις προάλλες τηλεφώνησε κάποιος ακροατής στον γνωστό επιστήμονα κ. Τσουκαλά και του συστήθηκε «Πίπης» έγινε επεισόδιο -αλλάζουν τα γούστα. Υποθέτω πως και το επίσης σπανιότατο Πιπίνος από εκεί θα προέρχεται.

Παραλλαγή του Σπύρου είναι πιθανώς και το όνομα Σπήλιος (όπως ο παλιός πρωταθλητής των δρόμων ημιαντοχής Σπήλιος Ζαχαρόπουλος), τουλάχιστον έτσι βρίσκω σε κάμποσες πηγές, όπως και το όνομα Πήλιος (όπως ο Πήλιος Γούσης, που θεωρήθηκε ότι πρόδωσε στο Σούλι).

Μια ακόμα παραλλαγή είναι η Σπυριδιών/Σπιριντιόν, με ιταλική επιρροή. Σπυριδιών ονομαζόταν ο αγωνιστής του 21 Σπύρος Καλογερόπουλος, που είχε σπουδάσει γιατρός στη Γαλλία και του έμεινε, ενώ επίσης Σπιριντιόν ήταν ο πρώτος κωμικός τύπος του ελληνικού κινηματογράφου, από τον ηθοποιό Σπύρο Δημητρακόπουλο, περί το 1911, με κωμικές ταινίες όπως το Κβο βάντις Σπιριντιόν;

Σπυριδιών ή Σπυριδιώνης ονομαζόταν και ένας τύπος της Αθήνας του Όθωνα, που ήταν από τη Λευκάδα και ονομαζόταν Σπύρος Μεταξάς, λαϊκός ποιητής που έγραφε αντιβαυαρικές σάτιρες. Μια μέρα, ο Σπυριδιών ανέβηκε σε ένα τραπέζι, εκεί στην αγορά όπου σύχναζε (ίσως στην πλατεία Δημοπρατηρίου) και άρχισε να φωνάζει «Αθηναίοι! Αθηναίοι!». Το πλήθος μαζεύτηκε γύρω του περιμένοντας ν’ ακούσει κάποια αντιβαυαρική σάτιρα, και ο Σπυριδιώνης τούς ρώτησε: «Αθηναίοι είστε εσείς;» «Ναι», απάντησαν εκείνοι. Και τότε εκείνος είπε: «Ω Αθήνα, πρώτη χώρα, τι γαϊδάρους τρέφεις τώρα!» Δεν είναι δικό του, είναι παροιμιώδες δίστιχο που έχει αποθησαυριστεί σε συλλογή παλαιότερα -και βέβαια δεν είναι του Σουρή στον οποίο το αποδίδουν πολλοί.

Αλλά πλατειάζω. Στη φρασεολογία μας ο Σπύρος δεν έχει καμιά παρουσία, έχει όμως ο άγιος Σπυρίδωνας. Επειδή πέφτει 12 Δεκεμβρίου, που με το παλιό ημερολόγιο ήταν πολύ κοντά στο χειμερινό ηλιοστάσιο, υπάρχει η ημερολογιακή παροιμία ότι «Από τ’ Αϊ-Σπυριδώνου αξαίνει η μέρα ένα σπυρί» (έδωσα την κεφαλονίτικη παραλλαγή της όπως την παραθέτει ο Δημ. Λουκάτος). Βέβαια, Σπύρος υπάρχει και στην παροιμία «έγινε Λούης» αλλά δεν φαίνεται .

Και ακριβώς, με βάση το γκουγκλικό διασημόμετρο, ο διασημότερος Σπύρος είναι ο Σπύρος Λούης, αφού αυτός βγαίνει πρώτος πρώτος αν γκουγκλίσετε το όνομα. Θα περίμενα και τον Σπύρο Παπαδόπουλο, αλλά δεύτερος βγαίνει ο πολιτευτής Κέρκυρας Σπύρος Σπύρου και μετά ένας καθηγητής στην Κύπρο.

Στα αστεία, τον Σπύρο τον λέμε και Θπύρο, ο Θπύροθ, τάχα ψευδίζοντας -περιέργως δεν έχω ακούσει το ίδιο αστείο για άλλα ονόματα όπως Σταμάτης ή Σταύρος. Θα θυμάστε ίσως και την ατάκα από την παλιά ταινία του Βουτσά, στο σημείο όπου κοροϊδεύει, κάπως ενοχλητικά για τα σημερινά γούστα, μια κυρία που ψευδίζει:

Ως τώρα, ασχολήθηκα με τον Σπύρο και αμέλησα την (πολύ σπανιότερη) Σπυριδούλα, ένα όνομα διάσημο από ένα μόνο περιστατικό της νεότερης μικροϊστορίας μας. Η υπόθεση της 14χρονης Σπυριδούλας Ράπτη συγκλόνισε το πανελλήνιο το 1955. Η μικρή ήταν οικιακή βοηθός στο σπίτι της οικογένειας Βεϊζαδέ, στον Πειραιά, και τα αφεντικά της την κατηγόρησαν (άδικα, όπως αποδείχτηκε) ότι έκλεψε ένα πενηντοδόλαρο -και για να την αναγκάσουν να ομολογήσει, την έδεσαν και τη βασάνισαν με το καυτό σίδερο του σιδερώματος, προκαλώντας της σοβαρά εγκαύματα. Ίσως αξίζει άρθρο για την υπόθεση -έγραψε κι ο Βάρναλης στην Αυγή ένα παθιασμένο χρονογράφημα- οπότε δεν θα πω περισσότερα προς το παρόν.

Το όνομα του συγκροτήματος ροκ Σπυριδούλα, που συνεργάστηκε με τον Παύλο Σιδηρόπουλο στον δίσκο Φλου και άφησε αισθητό ίχνος στην ελληνική ροκ σκηνή είναι εμπνευσμένο από την υπόθεση της Σπυριδούλας, παρόλο που είχαν περάσει πάνω από 20 χρόνια από τότε. Αλλά και λίγο νωρίτερα, το 1973, όταν η χούντα του Παπαδόπουλου επιχείρησε να μεταλλαχθεί σε δημοκρατία με δοτό πρωθυπουργό τον Σπύρο Μαρκεζίνη, ο Μποστ παρουσίασε σειρά από γελοιογραφίες στον Ταχυδρόμο, με τον Μαρκεζίνη ως υπηρέτρια Σπυριδούλα -κι εδώ αξίζει άλλο άρθρο. «Σπυριδούλα δούλα» φώναζαν στον Μαρκεζίνη οι εξεγερμένοι του Πολυτεχνείου.

Φτάσαμε στα τραγούδια, και επιστρέφουμε στον Σπύρο. Το γνωστότερο τραγούδι που έχει το όνομα στον τίτλο του είναι το «Στον αγιο-Σπυρίδωνα» του Μούτση, με τη Μοσχολιού, αλλά αυτό δεν πιάνεται διότι εννοεί τη γειτονιά του Πειραιά -που και σε άλλα τραγούδια φιγουράρει.

Όμως υπάρχουν και μερικά τραγούδια με κοινό θνητό Σπύρο στον τίτλο τους, και περιέργως ο Δημήτρης Μητροπάνος έχει πει δύο από αυτά. Το «Παίξε μου Σπύρο» είναι το γνωστότερο, αλλά θα προτιμήσω να κλείσω με το άλλο, το Σπύρο μου Σπυράκη μου:

Ο Σπύρος αυτός, από το Μοσχάτο, είχε ωραία τακτική -όσα έπαιρνε το Σαββάτο τα χάλαγε την Κυριακή. Ας το ρίξουν έξω σήμερα και οι συνονόματοί του, αφού γιορτάζουν. Χρόνια τους πολλά!