Μηνολόγιον Απριλίου έτους 2024

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ συνήθως την πρώτη του μηνός, ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που το έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα (όπως εδώ με την Μαρία Πολυδούρη, που πέθανε στις 29/4).

Δε 1 Του βαρώνου Μυγχάουζεν και των ανιδιοτελώς ψευδομένων
Τρ 2 Ιακώβου Καζανόβα του μεγάλου εραστού και Ημέρα του παιδικού βιβλίου
Τε 3 Γενέσιον Θεοδώρου Κολοκοτρώνη του στρατηλάτου
Πε 4 Γενέσιον Ανδρέου Ταρκόφσκη και αυτοκτονία Δημητρίου Χριστούλα
Πα 5 Γεωργίου-Ιακώβου Δαντώνος καρατόμησις
Σα 6 Του ζωγράφου Ραφαήλου
Κυ 7 Παγκόσμια ημέρα υγείας – Ιπποκράτους του Κώου
Δε 8 Γενέσιον Ιακώβου Μπρελ
Τρ 9 † Φραγκίσκου Βάκωνος. Kαι Γς τελευτή
Τε 10 Θρίαμβος Σπυρίδωνος Λούη του ωκύποδος
Πε 11 Γιούρι Γκαγκάριν, του πρώτου ανθρώπου εις το Διάστημα
Πα 12 Τα μεγάλα Διονύσια
Σα 13 Βαρούχ Σπινόζα του προδρόμου του Διαφωτισμού και Σαμουήλ Μπέκετ γενέσιον
Κυ 14 † Βλαδιμήρου Μαγιακόφσκι αυτοχειριασμός
Δε 15 Λεονάρδου ντα Βίντσι
Τρ 16 † Γεωργίου Βιζυηνού, το τελευταίον της ζωής του ταξίδιον
Τε 17 Γενέσιον Κωνσταντίνου Καβάφη και τελευτή Νίκου Παπάζογλου και Δημήτρη Μητροπάνου
Πε 18 † Αλβέρτου Αϊνστάιν τελευτή
Πα 19 † Καρόλου Δαρβίνου
Σα 20 Τελευτή Μανόλη Τριανταφυλλίδη
Κυ 21 Βεβήλωσις του Φοίνικος (αποφράς ημέρα)
Δε 22 † Γουλιέλμου Σαιξπήρου του μεγάλου δραματουργού
Τρ 23 † Τελευτή Γεωργίου Καραϊσκάκη. Και παγκοσμία ημέρα του βιβλίου
Τε 24 Της γενοκτονίας των Αρμενίων
Πε 25 † Μαγελάνου του εξερευνητού. Και τελευτή Σπειροειδούς αρχιτέκτονος.
Πα 26 Γενέσιον Ευγενίου Ντελακρουά
Σα 27 Γενέσιον Αδαμαντίου Κοραή του Διαφωτιστού
Κυ 28 Μιχαήλ Λομονόσωφ
Δε 29 † Κωνσταντίνου Καβάφη του ανεπαναλήπτου
Τρ 30 Μαρίας Πολυδούρη τελευτή.

Επίσης, ο Απρίλης είναι συνήθως ο μήνας του Πάσχα -το οποίο μπορεί να πέσει από 4 Απριλίου έως 8 Μαΐου (τουλάχιστον στον αιωνα μας), άρα τις περισσότερες φορές πέφτει Απρίλη, όχι όμως φέτος που είναι κάπως αργοπορημένο.

Επειδή, σε αντίθεση με τον άστατο Μάρτη, τον Απρίλη η άνοιξη έχει πια εδραιωθεί, πολύ συχνά τους δυο καθαρόαιμους ανοιξιάτικους μήνες τους λέμε μαζί: Απριλομάης ή και Μαγιάπριλο, λέξεις ποιητικότατες. Υπάρχει πάντως και η παροιμία «των καλών ναυτών τα ταίρια, το μαγιάπριλο χηρεύουν», για τις αιφνίδιες ανοιξιάτικες κακοκαιρίες, όπως και η «στον καταραμένο τόπο, το Μαγιάπριλο χιονίζει», που τη λέμε και μόνο για τον Μάη. Βέβαια, οι απριλιάτικες βροχές χρειάζονται: Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ εκείνον τον ζευγά που’χει πολλά σπαρμένα, λέει μια γνωστή παροιμία, και «Τ’ Απριλιού κάθε σταλαματιά νερό είναι βαρέλι λάδι», ένα όχι πολύ γνωστό κεφαλονίτικο γνωμικό.

Φώτης Αγγουλές, εξήντα χρόνια από τον θάνατό του

Ο φίλος μας ο Ξεροσφύρης μού θύμισε ότι πριν από μερικές μέρες συμπληρώθηκαν 60 χρόνια από τον  θάνατο του ποιητή Φώτη Αγγουλέ, επέτειος για την οποία έγινε και εκδήλωση από το ΚΚΕ στη Χίο, τη γενέτειρα του ποιητή. Βρίσκω την ευκαιρία να αναδημοσιεύσω, κάπως επαυξημένο, ένα άρθρο που είχα ανεβάσει το 2011, ελπίζοντας πως δεν θα το ξέρετε/θυμάστε οι περισσότεροι.

Γεννήθηκε τον Μάρτιο του 1911 στον Τσεσμέ, απέναντι από τη Χίο. Ο πατέρας του ήταν ψαρομανάβης, λεγόταν Σιδερής Χοντρουδάκης, αλλά είχε το παρατσούκλι Αγγουλές, κι αυτό διάλεξε για επώνυμό του ο νεαρός Φώτης κάποια στιγμή, και του έμεινε. Με τους διωγμούς του 1914, η οικογένεια φεύγει στη Χίο, οικονομικά κατεστραμμένη. Ο Φώτης πήγε σχολείο ως τη δευτέρα δημοτικού, αλλά έμαθε γράμματα μόνος του· ήταν μουτζούρης διανοούμενος: τυπογράφος και λαϊκός ποιητής, δούλευε στην εφημερίδα Ελευθερία. Ένα φεγγάρι έβγαλε και μια δική του σατιρική εφημερίδα, όλην έμμετρη, τη Μιχαλού. Κάποτε δημοσίευσε ένα σατιρικό ποίημα για τον Μουσολίνι που θεωρήθηκε ανατρεπτικό και πέρασε από δίκη· αθωώθηκε, αλλά χαρακτηρίστηκε αριστερός.

Στην Κατοχή, όπως και πολλοί νησιώτες, πέρασε στην Τουρκία και κατέβηκε στη Μέση Ανατολή. Κατατάχτηκε στο στρατό, συμμετείχε στην εκδοτική ομάδα μιας στρατιωτικής σατιρικής εφημερίδας (Ελλάς), μετατέθηκε στο Κάιρο όπου γνώρισε τον Σεφέρη (που ήταν επικεφαλής του Γραφείου τύπου). Τον Αύγουστο του 1944 οι Άγγλοι τον έστειλαν εξορία στην Ασμάρα, μετά φυ­λακή και απομόνωση στην Παλαιστίνη και στην Αίγυπτο κι αργότερα στο Ντεκαμερέ.  Εκεί αρρώστησε και τον μετέφεραν στο Νοσοκομείο του Μαϊχαμπάρ· από κει σαν άρρωστος απολύθηκε.

Όταν γύρισε στη Χίο το 1945, είχε αρχίσει το κυνήγι κατά των αριστερών. Πέρασε στην παρανομία και στο αντάρτικο, τον έπιασαν το 1948 μέσα σε μια φουντάνα (στέρνα) στο Βροντάδο να τυπώνει την εφημερίδα. (Συμπολεμιστής του ήταν ο Χαράλαμπος Κανόνης, αδελφικός φίλος του παππού μου, που σκοτώθηκε). Καταδικάστηκε σε 12 χρόνια φυλακή, έκανε τα οχτώ, βγήκε ερείπιο και ψυχικά κλονισμένος.

Θυμάται η Έλλη Παπαδημητρίου: «Πάλι εκεί τον παρακολουθούσε η Ασφάλεια, τον καλούσαν κάθε μέρα, τον φοβέριζαν, φοβέριζαν τους συγγενείς του και όποιον τον πλησίαζε. Για να υπογράψει δήλωση. Αυτός κάθε μέρα μπροστά τους ατάραχος, το στόμα του κλειστό χωρίς καθόλου να το σφίξει, άφωνος. Μάλιστα όταν θόλωσε ο νους του, φέρανε στην Κλινική να υπογράψει ένα χαρτί του ΙΚΑ, τόσο είχε συνήθειο τη βουβή άρνηση, ούτε άπλωσε το χέρι να το διαβάσει, μας κοίταζε και χαμογελούσε κάπως πονηρά, δηλαδή «δε θα με ξεγελάσετε ούτε σεις…», χρειάστηκε μεγάλη διαδικασία για να το υπογράψει μια αδελφή του». Το 1963 έπαθε μολυβδίαση, την αρρώστια των τυπογράφων, αλλά έπαθε και το μυαλό του, νοσηλεύτηκε στην Αθήνα, έγινε καλά, γύρισε στη Χίο, αλλά το 1964 πέθανε στο πλοίο της γραμμής ταξιδεύοντας προς τον Πειραιά, από πνευμονικό οίδημα -λένε με είκοσι δραχμές στην τσέπη.

H σχετική είδηση στο φύλλο της Αυγής στις 29.3.1964:

Ο Αγγουλές είχε γνωριστεί με τον Σεφέρη. Στην αλληλογραφία του με τον Δ. Τσάτσο, όπως μας θυμίζει σε βιβλίο για τη γενιά του 30, ο μείζων λογοτέχνης Τάσος Γουδέλης (που χαρακτηρίζει τον Αγγουλέ «ήσσονα ποιητή»), ο Σεφέρης χαρακτηρίζει τον Αγγουλέ «μιαρό γιακωβίνο» (Φαίνεται πως συνήθιζε αυτή τη βρισιά ο Σεφέρης, διότι την έχει χρησιμοποιήσει και κατά του Β. Βαρίκα). Και αλλού όμως, στις Μέρες Δ’, γράφει για τον Αγγουλέ: «Νομίζει ότι δουλεύει για το λαό ξεχαρβαλώνοντας τα άξια πράγματα, βρωμίζοντας τα καθαρά με πασαλείμματα, τσαπατσουλεύοντας, όπως του είπα. Οι άνθρωποι αυτοί νομίζουν ότι τέχνη για το λαό σημαίνει στιχάκια του ταγκό χωρίς μουσική». Στην πρώτη περίπτωση μπορεί να μιλάει το ταξικό μίσος του αστού, όσο για τη δεύτερη ο αναγνώστης που θα διαβάσει τα ποιήματα πιο κάτω μπορεί να κρίνει αν είναι ‘στιχάκια του ταγκό χωρίς μουσική’. Τώρα πια βέβαια, είναι και με μουσική, διότι αρκετά ποιήματα του Αγγουλέ έχουν μελοποιηθεί, όχι μόνο τα παλιότερα χρόνια που ήταν συχνότερο φαινόμενο οι μελοποιήσεις αριστερών ποιητών (π.χ. από τον Τζαβέλα και τον Μπακαλάκο), αλλά και πιο πρόσφατα, όπως από τον Παντελή Θαλασσινό, τον Πάρη Περυσινάκη ή το συγκρότημα Ωχρά Σπειροχαίτη. Αν η συχνότητα των μελοποιήσεων δικαιώνει ή ακυρώνει τη μομφή του Σεφέρη για «στιχάκια του ταγκό», δεν το ξέρω.

Ίσως το πιο γνωστό ποίημα του Αγγουλέ να είναι το Στίγμα, γραμμένο για έναν νεαρό Γερμανό στρατιώτη, νεκρό στο ανατολικό μέτωπο (ή, όπως λέει το μότο του ποιήματος, «Σ’ έναν νεαρό φασίστα που βρέθηκε σκοτωμένος, πάνω σε μια Ρούσικη χιονισμένη στέπα»). Ποίημα του δίκαιου μίσους, βέβαια, ενοχλεί κάποιους σήμερα.

Φραγκοπασχαλιάτικα μεζεδάκια

Αύριο είναι το Πάσχα των  Καθολικών, όπως ίσως θα μάθατε αν έχετε παρεδώσε με ευρωπαϊκές χώρες -ή και χωρίς: ας  πούμε, μπήκα στο e-banking να κάνω ένα έμβασμα εσωτερικού και είδα  μήνυμα ότι οι τράπεζες του εξωτερικού έχουν αργία χτες και τη  Δευτέρα λόγω Πάσχα.

Μερικές φορές το Πάσχα το δικό μας  (το καλό, το ορθόδοξο) συμπίπτει με το καθολικό, μερικές φορές έχει διαφορά μία βδομάδα (αυτή είναι  η πιο συχνή περίπτωση) ενώ άλλοτε έχει 5 βδομάδες διαφορά -και πάντοτε προηγείται το φράγκικο. Τόσα χρόνια που σερβίρω μεζεδάκια (αυτή είναι η 630ή αριθμημένη πιατέλα, ενώ υπάρχουν και πολλές μη αριθμημένες) δεν έχω δώσει τίτλο σχετικό με το Πάσχα των  Καθολικών, οπότε τον  προτίμησα σήμερα, διότι μια εναλλακτική που είχα, «Μεζεδάκια πριν  από την αλλαγή της ώρας», την έχω ήδη χρησιμοποιήσει πολλές φορές.

Και ξεκινάω με ένα πιθανό μεταλάθος δηλ. πιθανό λάθος που έγινε σε συζήτηση για ένα λάθος.

Σύμφωνα με το σουπεράκι που μου έστειλε μια φίλη, ο Μ. Βορίδης είπε ότι η συνάντηση των  δυο υπουργών με τον επιχειρηματία (ποιον άραγε, γιατί δεν μας λένε; ) «εξέπεμψε μήνυμα λάθους».

Δεν άκουσα την εκπομπή,  αλλά από άλλες  πηγές βρίσκω ότι ο Βορίδης είπε «εξέπεμψε ένα λάθος μήνυμα», και αυτή άλλωστε ήταν και η διατύπωση στην ανακοίνωση «κύκλων  της ΝΔ» για την παραίτηση των δύο υπουργών.

Δεν  με ενοχλεί, βέβαια, η διατύπωση  «λάθος μήνυμα», όπως ενοχλεί κάποιους λαθοθήρες, που λένε ότι δεν μπορεί ένα ουσιαστικό (το λάθος) να λειτουργεί  σαν  επίθετο, και ότι το σωστό είναι  «λανθασμένο μήνυμα».

Όσο για το «μήνυμα  λάθους» θα έλεγα ότι και αυτό ψιλοστέκει, όπως είναι το error  message  που παίρνουμε συχνά από συσκευές ή από επισκέψεις στο Διαδίκτυο.

Αλλά ποιο ήταν το «σωστό μήνυμα»; Ασφαλώς ήταν ότι μπορείτε βέβαια να κάνετε συνεννοήσεις με ολιγάρχες, αλλά όχι και να γίνονται γνωστές στην κοινή γνώμη!

* Με την  ευκαιρία, επειδή σε πρόσφατο σχόλιο είχαμε αναφερθεί στο θέμα, να πω ότι η  έκφραση «τους παραίτησε», που γράφτηκε και ειπώθηκε για τους δύο υπουργούς,  είναι απόλυτα ταιριαστή για την προκειμένη περίπτωση! Σημαίνει: Απαίτησε την  παραίτησή τους.

* Ένα κοινό ορθογραφικό, αλλά όχι μόνο. Το  θέμα  έχει διάφορες προεκτάσεις.

Κάποιοι στη Γαλλία κατασκεύασαν ένα πλαστό εξώφυλλο του περιοδικού Σαρλί Εμπντό στο οποίο αναπαράγεται μια ψεκοφήμη που εδώ και καιρό κυκλοφορεί  στη Γαλλία, ότι η Μπριζίτ Μακρόν είναι άνδρας.

Το περιοδικό κατάγγειλε στο Τουίτερ ότι το εξώφυλλο ήταν  πλαστογραφημένο.

Ανάμεσα στους πολλούς που αναδημοσίευσαν το πλαστογράφημα ήταν  και ο Κυριάκος Βελόπουλος, σε ανάρτησή του στο Τουίτερ.

Τα Ελληνικά Hoaxes, σε  δημοσίευσή τους, επισημαίνουν ότι το συγκεκριμένο εξώφυλλο είναι πλαστό.

Στο άρθρο των  Χόαξες υπήρχε το συνηθισμένο ορθογραφικό λαθάκι, σατΥρικό αντί σατιρικό (όπως έχουμε γράψει,  ο τύπος αυτός ήταν  πολύ συχνός  παλιότερα και ακόμα είναι αρκετά συχνός). Το λάθος αυτό υπήρχε ήδη στην ανάρτηση του Κ. Βελόπουλου.

Ο φίλος μας ο Στάζιμπος επισήμανε το λαθάκι στο Τουίτερ, ταγκάροντας (δηλ.  ειδοποιώντας) και τα Χόαξες. Οπότε, τροποποίησαν το άρθρο τους, προσθέτοντας ένα «(sic!)» μετά τη λέξη «σατυρική». Έξυπνο.

Βέβαια, στο άρθρο των Χόαξες, όπως έχει τουλάχιστον  αυτή τη  στιγμή, βλέπω κι ένα «φύλλο της Μπριζίτ Μακρόν» που δεν αφορά ούτε το αν φτιάχνει σπανακόπιτα ούτε το αν παίζει μπριτζ, άρα έπρεπε να είναι ‘το φύλο’.

Η απομάστευση και το downloading

Το συζητήσαμε προχτές στα σχόλια και μας παραξενεψε,  οπότε είπα να γράψω άρθρο.

Εννοώ τη λέξη «απομάστευση» για την οποία έγινε λόγος σε σχέση  με τα αλλοιωμένα ηχητικά δεδομένα από τις συνομιλίες σταθμαρχών και μηχανοδηγών πριν από το φονικό δυστύχημα στα Τέμπη. Πράγματι, σε ρεπορτάζ της Εφημερίδας των Συντακτών αναφέρεται:

Σύμφωνα με την επίσημη Εκθεση Πραγματογνωμοσύνης των εμπειρογνωμόνων που όρισε η Τροχαία Λάρισας, οι μηχανικοί Απ. Βασιλάκος και Στ. Μπατζόπουλος αναφέρουν ότι η «απομάστευση» (downloading) των δεδομένων έγινε την 1η Μαρτίου 2023 μεταξύ των ωρών 17.00-19.00: «Μεταβήκαμε στον σταθμό του ΟΣΕ στη Λάρισα, όπου παρουσία αξιωματικών του Τμήματος Τροχαίας Λάρισας, εκπροσώπου του ΟΣΕ, εκπροσώπου της Hellenic Train, εκπροσώπου της ΕΡΓΟΣΕ και εκπροσώπου της ALSTOM εξήχθησαν τα δεδομένα από το σύστημα καταγραφής συμβάντων με βάση τις κινήσεις που έγιναν ιδίως στον Τοπικό Πίνακα Χειρισμού & Οπτικού Ελέγχου του ΣΣ Λάρισας, αναφορικά με το χρονικό διάστημα μεταξύ Τρίτης, 28 Φεβρουαρίου 2023 και ώρας 21:50:36 και Τετάρτης, 1 Μαρτίου 2023 και ώρας 02:39:45 π.μ.».

Και πιο κάτω, παρατίθεται απόσπασμα της κατάθεσης του Κ. Χρυσάγη, διευθυντή κυκλοφορίας του ΟΣΕ στις 14 Μαρτίου 2023:

«Οι απομαστεύσεις από τα καταγραφικά της Λάρισας ήτανε δύο στικάκια τα οποία είχε κληθεί και ο Εισαγγελέας εκεί στη Λάρισα και πήγαν και κάνανε την απομάστευση αυτή παρουσία και του κ. Τερεζάκη».

(Σημειώνεται ότι λίγες μέρες αργότερα, ο Κ. Χρυσάγης σκοτώθηκε σε τροχαίο, που χαρακτηρίστηκε περίεργο).

Μπαζώματα

Η λέξη «μπάζωμα» βρίσκεται εδώ και μέρες στην επικαιρότητα,  καθώς έχει έρθει σε πρώτο πλάνο το φονικό δυστύχημα  των  Τεμπών, κι έτσι μάλλον θα ξέρετε για ποιο μπάζωμα  λέμε.

Οι συγγενείς των θυμάτων αρχικά και η αντιπολίτευση στη συνέχεια κατηγορούν την κυβέρνηση για το αδικαιολόγητα εσπευσμένο μπάζωμα του χώρου του δυστυχήματος, την επόμενη ή τη  μεθεπόμενη  κιόλας  μέρα, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται εξαιρετικά η διερεύνηση των όσων συνέβησαν τη μοιραία νύχτα, καθώς τα ίχνη έχουν καταστραφεί.

Όπως γράφει εμπειρογνώμονας των οικογενειών,  «Με δεδομένο όμως πως ο χώρος έχει ανεπανόρθωτα αλλοιωθεί από το μπάζωμα, είναι αμφίβολο αν τελικά θα δοθούν απαντήσεις στους συγγενείς των θυμάτων».

Οι εξηγήσεις κυβερνητικών στελεχών  για τους λόγους  που υπαγόρευσαν το βιαστικό μπάζωμα δεν ακούγονται πολύ πειστικές, μεταξύ άλλων  επειδή κατά καιρούς έχουν προβληθεί πολλές και διάφορες δικαιολογίες. Σε τέτοιο κλίμα ένοχης υπεκφυγής, αναμενόμενο είναι να φουντώνουν οι φήμες.

Χτες στη Βουλή ο υπουργός Δικαιοσύνης Γ. Φλωρίδης έκανε ένα άτοπο λογοπαίγνιο, όταν είπε ότι όσοι πολιτικοί κάνουν λόγο για  το μπάζωμα είναι για  τα μπάζα. Θα  έπρεπε ένας εξωκοινοβουλευτικός υπουργός να δείχνει μεγαλύτερο σεβασμό προς την αντιπροσωπεία στην οποία απέτυχε να εκλεγεί, αλλά ίσως η οξύτητα να είναι ο μόνος τρόπος άμυνας.

Εμείς όμως εδώ λεξιλογούμε, οπότε θα πούμε δυο λόγια για το μπάζωμα και για τα μπάζα, ελπίζοντας η ανάλυση που θα κάνουμε για τα μπάζα να μην είναι για τα μπάζα.

Τα μπάζα είναι λέξη που εμφανίζεται κυρίως στον πληθυντικό, και εύλογα, αφού είναι «γενική ονομασία για άχρηστα υλικά (χώμα, πέτρες, τούβλα, ξύλα) που προέρχονται ιδίως από κατεδάφιση οικοδομής» (λέει το ΛΚΝ),  που δίνει και την παραδειγματική φράση «Aπαγορεύεται η ρίψη μπάζων», από την οποία βλέπουμε ότι η γενική δεν  κατεβάζει  τον  τόνο.

Η μονταζιέρα και πάλι

Σε σχόλιό του στο χτεσινό μας άρθρο, ο φίλος μας ο Μίλτος είπε πως περίμενε πως θα είχαμε άρθρο για τη λέξη «μονταζιέρα», αντί για τον εντελώς ανεπίκαιρο τιτίζη.

Βάσιμη ήταν η προσδοκία του Μίλτου, διότι η μονταζιέρα, ως λέξη, βρίσκεται αυτές τις μέρες στην επικαιρότητα, όπως δείχνουν και οι τίτλοι των άρθρων που βλέπετε αριστερά.

Κι εγώ είχα σκεφτεί να γράψω ένα τέτοιο άρθρο, όμως θυμόμουν  πως κάτι είχα γράψει στο παρελθόν. Από τα περιεχόμενα του ιστολογίου είδα ότι τον  Μάιο του 2015 είχαμε δημοσιεύσει άρθρο με τίτλο Μονταζιέρα, μια λέξη -κι έτσι δεν έγραψα για τη μονταζιέρα.

Όμως, το σχόλιο του Μίλτου με έβαλε σε σκέψεις. Από το 2015 έως σήμερα έχουν περάσει 9 χρόνια, οι νεότεροι φίλοι δεν θα έχουν διαβάσει το άρθρο, ενώ οι παλιότεροι μπορεί και να το έχουν ξεχάσει.

Μήπως λοιπόν έπρεπε να το επαναλάβω;

Αλλά για να μη λέτε ότι λουφάρω άρθρα, έχω επικαιροποιήσει τα δεδομένα του παλιού άρθρου -και βέβαια κάνω αναφορά και στα τωρινά.

Όπως βλέπετε από τους τίτλους των παραπάνω άρθρων, η αντιπολίτευση (αλλά και κάποια μίντια που έως πρόσφατα στήριζαν σαφώς την κυβέρνηση) κατηγορούν την κυβέρνηση ότι την  επομένη του φονικού δυστυχήματος έδωσε στη δημοσιότητα μονταρισμένα ηχητικά αποσπάσματα.

Συγκεκριμένα, όπως αποκάλυψε το Βήμα, παρουσιάστηκε ως ενιαίος ο εξής διάλογος, δήθεν μεταξύ του σταθμάρχη Βασίλη Σαμαρά και του μηχανοδηγού της μοιραίας αμαξοστοιχίας.

ΑΝΔΡΑΣ: Η Λάρισα ακούει;

ΣΤΑΘΜΑΡΧΗΣ: Ακούει. Με 47 νούμερο περνάτε κόκκινο φωτόσημο εξόδου έως είσοδο, φωτόσημο εισόδου Νέων Πόρων.

ΑΝΔΡΑΣ: Βασίλη, φεύγω;

ΣΤΑΘΜΑΡΧΗΣ: Φεύγεις, φεύγεις.

Στην  πραγματικότητα όμως, είχαμε συρραφή δύο διαφορετικών συνομιλιών, του σταθμάρχη πάντοτε αλλά με δύο μηχανοδηγούς. Η πρωτη ερώτηση έγινε πράγματι από τον  Γιώργο Κουτσούμπα, τον  οδηγό του Intercity, που σκοτώθηκε στο δυστύχημα, αλλά η δεύτερη («Βασίλη, φεύγω;») έγινε από τον Σωτήρη Αδάμου, μηχανοδηγό τοπικού τρένου, και σ’ αυτόν  απευθύνεται η απάντηση «Φεύγεις, φεύγεις» που έπαιζε σε όλα τα μέσα τις πρώτες μέρες του Μαρτίου 2023 σαν  «απόδειξη» του «ανθρώπινου λάθους» του σταθμάρχη. Μάλιστα, αυτός που έκανε την κοπτοραπτική (ίσως την  έκανε ένα ρακούν, γιατί κανείς δεν έχει αναλάβει την ευθύνη) φρόντισε να κόψει προηγούμενο τμήμα του διαλόγου, όπου ο σταθμάρχης κατονομάζει «Σωτήρη» τον συνομιλητή του.

Κι έτσι,  η μονταζιέρα αναδείχτηκε σε μείζον ζήτημα, προκαλώντας μάλιστα και την κατάθεση πρότασης δυσπιστίας από τέσσερα κόμματα της αντιπολίτευσης, η οποία συζητιέται την ώρα που διαβάζετε το άρθρο.

Η μονταζιέρα είναι, σύμφωνα με τα λεξικά, η επιτραπέζια συσκευή με την οποία γίνεται το μοντάζ εικόνας ή/και ήχου, ενώ στην τυπογραφία μονταζιέρα λέγεται ένα τραπέζι με γυάλινη γαλακτώδη φωτιζόμενη επιφάνεια πάνω στο οποίο γίνεται η επεξεργασία του υλικού που πρόκειται να τυπωθεί -αυτός είναι ο ορισμός από το λεξικό Μπαμπινιώτη, ενώ παρόμοιος υπάρχει και στο Χρηστικό λεξικό της Ακαδημίας. Το ΛΚΝ δεν λημματογραφεί τη λέξη, έχει μόνο το μοντάζ.

Τι είναι ο τιτίζης;

Το σημερινό το άρθρο το οφείλουμε στη φίλη μας το Κιγκέρι, που μου έστειλε τη φωτογραφία που θα δείτε πιο κάτω. Μου άρεσε πολύ και είπα να γράψω ένα αρθράκι, αν  και σας  προειδοποιώ ότι δεν θα είναι  πολύ μεγάλο. Αλλά όπως έλεγε και ο Οβελίξ, τα άρθρα είναι σαν τους Ρωμαίους, τα μικρά είναι  πιο νόστιμα.

Τι είναι λοιπόν ο τιτίζης; Ή, ίσως, τι κάνει ο τιτίζης;

Είναι μια λέξη της βορειοελλαδικής κοινής  νεοελληνικής -όχι της αθηναϊκής. Στο λεξικό του Μπαμπινιώτη δεν θα τη βρείτε, ούτε στο Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών. Αντιθέτως,  το ΛΚΝ έχει λήμμα  «τιτίζης», όπως και το ηλεκτρονικό ΜΗΛΝΕΓ.

Όπως έχουμε πει σε παλιότερο ειδικό μας άρθρο, στα λεξικά της κοινής νεοελληνικής κανονικά δεν έχουν θέση οι ιδιωματισμοί, ας πούμε ο κρητικός μπέτης, τα ποντιακά καρτόφια ή το επτανησιακό τζαντζαμίνι. Ωστόσο, σε ένα λεξικό της κοινής νεοελληνικής που εκδίδεται στη Θεσσαλονίκη, όπως το ΛΚΝ, υπάρχουν λέξεις που δεν τις περιλαμβάνουν τα λεξικά της κοινής νεοελληνικής που έχουν εκδοθεί στην Αθήνα. Οι λέξεις αυτές, επομένως, μπορούν να θεωρηθούν λέξεις της «κοινής βορειοελλαδικής», αφού είναι αρκετά κοινές ώστε να θεωρούνται άξιες λημματογράφησης σε ένα «θεσσαλονικιό πανελλήνιο» λεξικό -αλλά όχι σε ένα «αθηναϊκό» πανελλήνιο λεξικό.

Στο άρθρο μας εκείνο είχα σταχυολογήσει από το ΛΚΝ 52 λέξεις που δεν τις είχε το λεξικό του Μπαμπινιώτη και που ανήκουν στην «κοινή βορειοελλαδική». Μια από αυτές είναι και  ο τιτίζης.

Τιτίζης λοιπόν, σύμφωνα με το ΛΚΝ, είναι ο σχολαστικά λεπτολόγος  άνθρωπος. Η λέξη έχει χροιά αρνητική, έστω και όχι απόλυτα, αφού μπορεί να φτάσει στο θετικό άκρο  μέχρι τον τελειομανή, που είναι ένα «καλό ελάττωμα» (από εκείνα που πρόθυμα παραδέχονται στις συνεντεύξεις οι διάφοροι και διάφορες σταρ). Στο Διαδίκτυο, πράγματι, βρίσκουμε διάφορους να αυτοχαρακτηρίζονται τιτίζηδες, π.χ. «είμαι τιτίζης, αλλάζω λάστιχα κάθε  τρία χρόνια σε όποια κατάσταση κι αν βρίσκονται». Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος αυτοχαρακτηριζόταν  έτσι: Τιτίζης είναι μια μικρασιατική λέξη που σημαίνει αυτός που νοιάζεται πολύ για το έργο του. Η μάνα μου την έλεγε συχνά αυτή τη λέξη.

Στο θετικό λοιπόν άκρο τιτίζης  είναι ο τελειομανής, που δίνει σημασία στη λεπτομέρεια. Κάπως ενδιάμεσα είναι τα λεπτολόγος, σχολαστικός -και ακόμα πιο αρνητικά πχ. ο ψείρας ή  ο υποχόνδριος -και αυτός που δίνει  υπερβολική σημασία σε επουσιώδη ζητήματα, ο ακριβός  στα πίτουρα.

Να  πω πάντως  ότι η μακαρίτισσα η πεθερά μου, από τον  Λαγκαδά, τη λέξη «τιτίζα» την είχε για παίνεμα της καλής  νοικοκυράς, που θέλει να γίνονται όλα στην  εντέλεια -κάπως σαν τη Διαμαντηρείζενα, την  ηρωίδα του διηγήματος «Για τα ονόματα» του Παπαδιαμάντη. Βέβαια, ο κυρ Αλέξανδρος δεν τη χαρακτηρίζει έτσι την ηρωίδα του παρά αρκείται να πει πως ήταν «εις άκρον λεπτολόγος» και βάζει τον καπετάνιο, τον άντρα της, να παραπονιέται στους φίλους του, στην πραγματικότητα ευχαριστημένος για τη νοικοκυρά του:

— Ακούς εσύ, βρε αδελφέ!. . . να έχει βάλει όλον το σεβντά της στο σπίτι, της, στο προικιό της, στο επάνω πάτωμά της! Να θέλει, και καλά, να το κάμει να μιλεί, να φέγγει, ν’ αστράφτει!. . . Δεν λυπάται τον κόπο της, η σκύλα, ν’ ασβεστώνει τρεις φορές την εβδομάδα, πέντε φορές την εβδομάδα να σφουγγαρίζει!. . . Μ’ έχει αφανίσει στον ασβέστη, δεν προ­φταίνω να της αγοράζω σφουγγάρια. . . Κάθε Σάββατο έρχεται ο Στέργιος ο Καμινής και μου γυρεύει λεπτά. . . Τ’ ακούτε σεις!. . . Οι βουτηχτάδες, οι Καλυμνιοί, οι Αιγινήτες, οι Τρικεριώτες, δεν έχουν άλλο μουστερή  μεγαλύτερο από μένα. . .   Μάθανε τώρα τον δρόμο, και πηγαίνουν τα-ίσα στο σπίτι. «Σφουγγάρια. καλά! Σφουγγάρια καλά!». Απ’ τον Θεό να το ’βρει, η σκύλα! μ’ αφάνισε. . .

Χρόνια πολλά στον Βαγγέλη και στην Ευαγγελία!

Σήμερα είναι 25η  Μαρτίου,  επέτειος της επανάστασης του 1821, είναι όμως και η μέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, μεγάλη γιορτή. Γιορτάζουν σήμερα ο Ευάγγελος και η Ευαγγελία -δυο ονόματα που είναι, θα έλεγε κανείς, κάπως αδικημένα εορτολογικώς, διότι η μέρα της γιορτής τους συμπίπτει με μια μεγάλη γιορτή, που είναι για όλο τον κόσμο.

Θέλω να πω ότι, ενώ, ας πούμε, η 6η Δεκεμβρίου ανήκει αποκλειστικά στους Νίκους, ο Βασίλης και η Βασιλική γιορτάζουν το όνομά τους σε μέρα γενικής γιορτής και αργίας, την Πρωτοχρονιά, το ίδιο και ο Χρίστος με τη Χριστίνα ή η Αναστασία με τον Τάσο. Οπότε και στο ιστολόγιο κάπως έχουμε αδικήσει τα ονόματα αυτά, διότι ανήμερα Πάσχα ή Πρωτοχρονιά έχουμε άλλα θέματα να μας απασχολήσουν κι έτσι δεν έχουμε  γράψει άρθρο για τον  Βασίλη ή την Αναστασία (αν  και για τον Χρίστο/Χρήστο έχουμε γράψει, πάντως όχι ανήμερα της  γιορτής του).

Το όνομα Ευάγγελος γιορτάζει λοιπόν την  ίδια μέρα με τον Ευαγγελισμό της  Θεοτόκου, οπότε θα  περίμενε  κανείς να έχει προκύψει από την γιορτή αυτή, αλλά στην πραγματικότητα είναι όνομα προχριστιανικό, της κλασικής  αρχαιότητας,  αφού το βρίσκουμε ήδη τον 5ο αιώνα π.Χ. Ίσως ο διασημότερος αρχαίος Ευάγγελος  να είναι ένας δούλος του Περικλή, ο οποίος   διαχειριζόταν με εξαιρετική αποτελεσματικότητα και ακρίβεια τα πάντα στον οίκο του, αξιότερος από όλους, είτε επειδή (λέει ο Πλούταρχος) είχε φυσικό ταλέντο σε αυτά είτε επειδή ο Περικλής τον είχε φτιάξει έτσι (ὡς ἕτερος οὐδεὶς εὖ πεφυκὼς ἢ κατεσκευασμένος ὑπὸ τοῦ Περικλέους πρὸς οἰκονομίαν).

Αλλωστε, υπάρχει και λέξη «ευάγγελος» στα αρχαία ελληνικά, αυτός ή αυτό που φέρνει καλές ειδήσεις -από το «ευ» και «άγγελος = αγγελιοφόρος». Ας πούμε, στον Αγαμέμνονα του Αισχύλου (στ. 21) ο φρουρός που περιμένει να δει από τις φρυκτωρίες το σινιάλο ότι πάρθηκε η Τροία κάνει λόγο για «ευάγγελον  πυρ» –καλομηνύτρα λάμψη το μεταφράζει σε ρωμαλέα νεανική δημοτική ο Γρυπάρης.

Εννοείται ότι μετά την έλευση του Χριστιανισμού το όνομα συνδέθηκε άρρηκτα με το Ευαγγέλιο, με τον καλό λόγο του Θεού, και εκεί οφείλει και τη  μεγάλη διάδοσή του. Το γυναικείο αντίστοιχο, η Ευαγγελία, προέρχεται από το επίθετο «ευαγγέλιος» (που αρχικά σήμαινε τον σχετικό με την καλή είδηση και αργότερα τον σχετικό με τα Ευαγγέλια) και φαίνεται πως είναι όνομα  των  χριστιανικών χρόνων.

Πάντως, το όνομα δεν έχει αντίστοιχα σε ευρωπαϊκές γλώσσες, όπου είναι πολύ μικρή η παρουσία του, είτε στη δυτική είτε στην ανατολική Ευρώπη. Νομίζω ότι μόνο στα αλβανικά έχει κάποια συχνότητα το Vangjeli,  oπότε για άλλη μια φορά επιβεβαιώνεται ο παραφρασμένος Σαρτζετάκης «Θα είμεθα έθνος ανάδελφον, εάν δεν υπήρχον οι Αλβανοί».

Βέβαια, δεδομένου ότι ο Ευαγγελισμός είναι Αnnunciation σε αγγλογαλλικά και παρεμφερές σε άλλες γλώσσες, το όνομα Annunziata/Anunciata/Annunciata είναι κατά κάποιο τρόπο αντίστοιχο της Ευαγγελίας, ενώ υπάρχει και το επίθετο Evangelista.

Στα ελληνικά όμως τα ονόματα Ευάγγελος και Ευαγγελία είναι από τα πολύ συχνά: στην έρευνα του Χάρη Φουνταλή βρίσκουμε την Ευαγγελία στην όγδοη θέση των  γυναικείων και τον Ευάγγελο στην δέκατη των αντρικών ονομάτων. Ωστόσο, στις πρόσφατες ονοματοδοσίες, που τις είχαμε  εξετάσει σε πρόσφατο άρθρο, τα δυο ονόματα έχουν ελαφρώς υποχωρήσει, ο μεν Ευάγγελος στη 15η θέση, η δε Ευαγγελία στην 11η. Πάντως, στην Καρδίτσα και στα Τρίκαλα η Ευαγγελία έρχεται στη δεύτερη θέση στις πρόσφατες ονοματοδοσίες, πίσω από την παντοκρατόρισσα Μαρία, ενώ ψηλά είναι και στην υπόλοιπη Θεσσαλία και στην Εύβοια.

Ο  Ευάγγελος έχει κοινότατο καθημερινό τύπο το «Βαγγέλης» και από κει και πέρα κάμποσα υποκοριστικά που μπορούν να αντιστοιχούν και σε άλλα ονόματα (Λάκης, ας πούμε). Βάγγος και Βαγγέλας αμφιβάλλω αν λέγονται σήμερα εκτός πλάκας -υπήρχε ο καραγκιοζοπαίχτης Βάγγος αλλά πέθανε πριν από μερικά χρόνια. Υπάρχει στην  Ήπειρο το Λώλος, που όμως μπορεί ν’ αντιστοιχεί και σε άλλα ονόματα, όπως και το Γκέλιος. Καθώς οι πλήρεις μορφές των ονομάτων βρίσκονται σε άνοδο τα τελευταία χρόνια (βοηθάνε και τα σόσιαλ που μας λένε όλους Ευάγγελους, Νικόλαους και Δημήτριους), ο τύπος Ευάγγελος έχει κερδίσει σε συχνότητα. Υπάρχει και το ενδιάμεσο Ευαγγέλης, αν  και άλλον εκτός από τον  ευεργέτη Ζάππα δεν θυμάμαι.

(Κι ένα σχετικό ανέκδοτο: τον καιρό που οι καθηγητές πανεπιστημίου εξέταζαν προφορικά, προπολεμικά αυτό, υπήρχε η φήμη ότι ο Παναγής Λορεντζάτος, από τους ελάχιστους δημοτικιστές, αντιμετωπίζει ευνοϊκά όσους φοιτητές χρησιμοποιούσαν δημοτική. Παρουσιάζεται λοιπόν ο (μετέπειτα συγγραφέας και Μακρονησιώτης) Βαγγέλης Τσιμικάλης, ο οποίος συστήνεται ευθαρσώς : «Βαγγέλης Τσιμικάλης!» Και ο Λορεντζάτος τον λοξοκοιτάζει και του λέει: «Πρόσεξε, μην αποδειχτείς Ευάγγελος!»).

Όσο για την Ευαγγελία, έχει τον τύπο Βαγγελιώ, όπως και Βαγγελίτσα, το σπανιότερο Βαγγελή, το ιδιωματικό Βάγγω, ενώ επίσης έχει κάμποσα χαϊδευτικά πολλαπλών χρήσεων (Λία, Λίτσα, Λίλα, Λίνα, Εύη), όπως και Βάλια. Η Γκέλη και η  Τζέλα κανονικά είναι από την Αγγελική, αλλά τα χαϊδευτικά δεν  έχουν κοπιράιτ.

Ταϊρνά, ταϊρνά…

Πήγα προχτές στο Θέατρο του Νέου Κόσμου, να δω τα Μαγικά βουνά, ένα ιδιότυπο θεατρικό έργο, που με συγκίνησε. Είναι ιδιότυπο, επειδή παίρνει σαν αφετηρία δυο μονόπρακτα του αγαπημένου μου Γιώργου Κοτζιούλα, από εκείνα που ανέβασε στο  Θέατρο στο βουνό το 1944 με τη Λαϊκή Σκηνή της  8ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ,  αλλά με αυτά σαν βάση οι δυο δραματουργοί, ο Δημήτρης Αγαρτζίδης και η Δέσποινα Αναστάσογλου παρουσιάζουν την καθημερινή ζωή και το έργο των ανταρτών-ηθοποιών της Λαϊκής Σκηνής, αξιοποιώντας τις ημερολογιακές σημειώσεις του Κοτζιούλα, άλλα κείμενά του (ιδίως από τις αναμνήσεις για τον Άρη Βελουχιώτη), αντάρτικα και δημοτικά τραγούδια και πολλά άλλα. Υπάρχει θέατρο μέσα στο θέατρο, πολύς αυτοσχεδιασμός, έξυπνα ευρήματα, έντονος ρυθμός, πολλή συγκίνηση.

Μετά την  παράσταση, οι συντελεστές της είχαν συζήτηση, μπροστά στο κοινό (ελάχιστοι έφυγαν παρά την προχωρημένη ώρα) με τον Παναγιώτη Μιχαλόπουλο, επίκουρο καθηγητή στο τμήμα Θεατρικών  Σπουδών του ΕΚΠΑ και με τη χήρα του Κώστα Κοτζιούλα, τη Σωτηρία Μελετίου, καθώς και με τα παιδιά του. Ο Κώστας Κοτζιούλας, ο γιος του ποιητή, που αφιέρωσε τουλάχιστον τα δέκα τελευταία χρόνια της ζωής του στην έκδοση και ανάδειξη του έργου του πατέρα του, είχε κάνει τις αρχικές συνεννοήσεις αλλά δυστυχώς δεν πρόλαβε  να δει το έργο στη  σκηνή.

Αξίζει να  πάτε να δείτε το έργο (Παρασκευή-Σάββατο-Κυριακή έως την  Κυριακή των Βαΐων).

Τα δυο μονόπρακτα του Κοτζιούλα που παρουσιάζονται μέσα στο έργο είναι το Ξύπνα ραγιά και η κωμωδία Ο δασικός (ή Το πρόστιμο του δασικού). Στο πρώτο από αυτά, ο Κοτζιούλας ξαναφέρνει στη ζωή τον  Γεώργιο Καραϊσκάκη, ο οποίος προσπαθεί να  ξεσηκώσει τους κατοίκους των Τζουμέρκων. Ξέρουμε ότι οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης έβλεπαν τους εαυτούς τους σαν συνεχιστές των αγωνιστών του Εικοσιένα, κάτι που και η ηγεσία της Αντίστασης ήθελε να τονίζει. Η επιλογή του Καραϊσκάκη δεν είναι τυχαία, αφενός εξαιτίας της μεγάλης του δημοτικότητας αλλά και εντοπιότητας και αφετέρου επειδή την  περίοδο εκείνη  είχε σχηματιστεί  ένα ειδικό σώμα του ΕΛΑΣ με την ονομασία  Καραϊσκάκηδες,  η στρατολόγηση  στο οποίο γινόταν όχι μόνο εθελοντικά αλλά και με υπόδειξη της δημογεροντίας των χωριών.

Εκτός από τα κείμενα του Κοτζιούλα, στην  παράσταση υπάρχει  θεατροποιημένο και ένα άλλο ποίημα με επώνυμους συντελεστές, που όμως και χάρη  στο γλωσσικό του ιδίωμα δένει απόλυτα με το κλίμα της παράστασης, τον τόπο και τον  χρόνο, παρόλο που, αν  το καλοεξετάσουμε, γεννήθηκε σε εντελώς διαφορετικές συντεταγμένες.

Επειδή το ποίημα αυτό το έχουμε αναφέρει κάμποσες φορές σε σχόλια του ιστολογίου, κι επειδή συνδέεται και με  μια ιδιωτική επέτειο, αποφάσισα σήμερα να το παρουσιάσω εδώ.

Πρόκειται για το ποίημα Η γριά η βαβά μ’,  που το υπογράφει ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου σε βορειοϊδιωματική ελληνική.

Προεπαναστατικά μεζεδάκια

Που τα λέω έτσι επειδή δημοσιεύονται στην  αρχή του τριημέρου της 25ης Μαρτίου,  κι όχι βέβαια  επειδή βρισκόμαστε σε προεπαναστατική περίοδο, κάτι που συνήθως εκ των  υστέρων το διαπιστώνει κανείς.

Και ξεκινάω με έναν τίτλο που σχολιάστηκε  πολύ στα σόσιαλ για την κακή του διατύπωση.

Κέρκυρα: Καταγγελία  για ασέλγεια 9χρονης εις βάρος 62χρονου

Αυτές οι εννιάχρονες έχουν  γίνει πολύ επίφοβες, δεν  τολμάς  να βγεις από το σπίτι σου, σχολίασε φίλος.

Αλλά ξέρουμε ότι ο τίτλος άλλο  εννοούσε. Άλλωστε,  στο in.gr που είχε κάνει την αρχική δημοσίευση το διόρθωσαν  γρήγορα σε:

Κέρκυρα: 62χρονος κατηγορείται για ασέλγεια σε βάρος 9χρονης

αν  και, όπως συνήθως συμβαίνει  όταν ένα μεγαλοσάιτ κάνει μια γκάφα,  ο  παλιός τίτλος παραμένει αδιόρθωτος σε πολλές αναδημοσιεύσεις, ας πούμε εδώ.

* Μου γράφει φίλος:

Από αυτόματη μετάφραση έχουμε δει πολλα αλλα νομιζω πως ο χαρακτηρισμός ξεσκονόπανο για ρούχο γνωστής αλυσίδας με παρουσία και στην Ελλαδα θα έπρεπε τουλάχιστον να προβληματίσει τους Έλληνες υπαλλήλους της.

To λινκ εδώ.

* Και μια ακλισιά, αλλά απόδημη.

Η οθονιά είναι  από τον ιστότοπο  οργανισμού που διενεργεί έρευνα για την ελληνική διασπορά στην Γερμανία.

Απ’ όσα βλέπω,  ο οργανισμός τηρεί  σχολαστικά τις διατάξεις του GDPR, και μπράβο του, δεν είναι σαν κάτι ευρωβουλεύτριες.

Λιγότερο σχολαστικά φαίνεται να τηρεί τους κανόνες της γραμματικής, αφού προειδοποιεί ότι η ηλεδιεύθυνση θα αποθηκευτεί σε αρχείο στον Η/Υ του υπεύθυνου του προγράμματος, «Δρ Όθων Αναστασάκη».

Αλλά ο Όθων βέβαια κλίνεται,  αλλιώς να τον  λέγανε Όττο. Αφού δεν θέλουμε «ο Όθωνας», θα πούμε «ο Όθων, του Όθωνα», ή έστω του «Όθωνος».

Κανονικά μάλιστα κλίνεται και το  «Δρ», εγώ θα έγραφα «Δρος Όθωνα Αναστασάκη» ή «Δρα Όθωνα Αναστασάκη».

* Για τις ευρωβουλεύτριες που λέγαμε. Γράφει ο Άρης Πορτοσάλτε στο liberal.gr, ότι η μαχητική Άννα-Μισέλ Ασημακοπούλου αδίκησε τον εαυτό της:

Η Άννα Μισέλ Ασημακοπούλου έσφαλλε.

Λέτε να έσφαλλε κατ΄εξακολούθηση; Μάλλον χειροτερεύει τη θέση της ο δημοσιογράφος! Έσφαλε, λοιπόν.

Είναι ηλίθιοι οι ιδιώτες;

Tο σημερινό άρθρο το οφείλω σ’ έναν φίλο που με ρώτησε σχετικά στο Μέσεντζερ -του έδωσα βέβαια μια σύντομη απάντηση, αλλά του είπα επίσης ότι «αξίζει να  γραφτεί άρθρο», όπως συνηθίζω να λέω.

Η ερώτηση του φίλου μου ήταν αν όντως  το αγγλικό idiot, ηλίθιος, προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό «ιδιώτης», και πώς έγινε η μετατόπιση της σημασίας. Η σύντομη απάντηση ήταν ένα μονολεκτικό Ναι, ενώ η εκτενέστερη είναι το σημερινό άρθρο.

Στη σημερινή γλώσσα, ο ιδιώτης είναι εκείνος που «δεν ασκεί δημόσιο λειτούργημα, που δεν είναι δημόσιος υπάλληλος ή στρατιωτικός ή που δεν παρουσιάζεται με την ιδιότητά του αυτή» (ΛΚΝ) ή, πιο σύντομα, «πρόσωπο που δεν κατέχει επίσημο αξίωμα ούτε εκπροσωπεί δημόσια συμφέροντα, απλός πολίτης» (Χρηστικό Λεξικό). Μπορεί ας πούμε να διαβάσετε ότι το τάδε έργο ανατέθηκε σε ιδιώτες ή σε ιδιώτη  ανάδοχο.

Ωστόσο, στο ΛΚΝ υπάρχει και δεύτερο λήμμα  «ιδιώτης»: (ψυχιατρ.) άτομο που πάσχει από ιδιωτεία, που είναι διανοητικά ανάπηρο. Ιδιωτεία είναι η πλήρης διανοητική ανεπάρκεια, η ηλιθιότητα. Με αυτή τη δεύτερη σημασία, η λέξη ιδιώτης είναι είδος αντιδανείου. Προέρχεται από το γαλλικό idiot (ηλίθιος) το οποίο ανάγεται στο αρχαίο ελληνικό  «ιδιώτης», που θα  το δούμε στη συνέχεια τι σήμαινε.

Επίσης στα νέα ελληνικά έχουμε το ρήμα  «ιδιωτεύω» που αναφέρεται στην πρώτη σημασία της λέξης «ιδιώτης», και σημαίνει «παύω να ασκώ ένα δημόσιο λειτούργημα ή αποσύρομαι από τη δημόσια ζωή και ζω ως απλός πολίτης» -ας πούμε, μπορεί να διαβάσετε ότι ο τάδε υπουργός παραιτήθηκε και αποφάσισε να ιδιωτεύσει, δηλαδή να μην  ασχολείται πλέον  με τα  κοινά.

Για την ημέρα της ποίησης: το σονέτο και το χάδι

Σήμερα, 21 Μαρτίου, είναι η παγκόσμια μέρα της ποίησης, οπότε είπα να βάλω κάτι ποιητικό -να ξαναβάλω, πιο σωστά, μια και θα επαναλάβω, αλλά αρκετά αλλαγμένο, ένα άρθρο του 2012 με θέμα το σονέτο.

Το σονέτο είναι δεκατετράστιχο ποίημα που ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες  ως  προς το μέτρο και την  ομοιοκαταληξία του, και είναι οργανωμένο σε δύο τετράστιχες στροφές και στη  συνέχεια δύο τρίστιχες. Για την ακρίβεια, αυτή είναι η δομή του κλασικού, ιταλικού σονέτου, που το καλλιέργησε συστηματικά στην πατρίδα μας ο Λορέντζος Μαβίλης, ο ποιητής που σκοτώθηκε το 1912, μαχόμενος με τους ερυθροχίτωνες γαριβαλδινούς, εθελοντής στα 52 του, στον Δρίσκο, στους βαλκανικούς πολέμους. Ο Μαβίλης είναι ο κατεξοχήν Έλληνας σονετογράφος, παρόλο που σονέτα είχαν γραφτεί και πριν απ’ αυτόν, και φυσικά συνέχισαν να γράφονται μετά. Όμως αυτός καλλιέργησε με πολλή τέχνη και σχεδόν αποκλειστικά το δεκατετράστιχο ποίημα, αυτός το καθιέρωσε, δίνοντας ποιήματα που ακόμα και σήμερα είναι πολύ γνωστά. Ας βάλω ένα, την  Ομορφιά.

ΟΜΟΡΦΙΑ

Σε σταυροδρόμια αγέλαστα, όπου σκλάβοι
της δουλειάς τυραγνιούνται στο λιοβόρι,
σαν κολασμένοι, εμπόροι και μαστόροι,
κι όλους, από το χτίστη ως το μανάβη,

Διάφορου δίψα μόνη τους ανάβει –
περνάς εσύ τόμου σκολάσεις κόρη, [τόμου = μόλις]
σαν περιστέρι, και το αγνό σου θώρι
τέλεια κάθε άλλη επιθυμιά τους παύει.

Μακριά από τ΄ ανθισμένα περιβόλια
και αφώτιστοι απ΄ της τέχνης την αχτίδα,
όμως για σε ξεχνούν κάθ΄ έγνοια δόλια

και ειρηνεμένοι σαν από άγια ελπίδα
σε καμαρώνουν μουρμουρίζοντάς σου·
«Η Παναγία, πιτσούνι μου, κοντά σου!»

Οι παλιοί, συχνά το γράφανε «σονέττο», ενώ κάτι λιγότεροι «σοννέτο». Το θέμα είναι βέβαια επουσιώδες, αλλά στο ιστολόγιο ασχολούμαστε και με την  ορθογραφία. Από το 1976 και μετά, τις  δάνειες λέξεις  τις γράφουμε με τον απλούστερο τρόπο, ενώ παλιότερα γινόταν προσπάθεια η ορθογραφία να θυμίζει την λέξη όπως γραφόταν  στη γλώσσα προέλευσης.

Ακριβώς η λέξη σονέτο δείχνει τα αδιέξοδα της άποψης που θέλει να γράφουμε τις δάνειες λέξεις «έτσι που να θυμίζουν την ξένη λέξη από την οποία προέρχονται». Διότι, το σονέτο, αν θεωρήσεις ότι το πήραμε από τα ιταλικά (όπου είναι sonetto,  και τα διπλά σύμφωνα προφέρονται) θα το γράψεις «σονέττο», αν πάλι κρίνεις ότι το πήραμε από τα γαλλικά (όπου είναι sonnet) θα το γράψεις «σοννέτο», ενώ αν, όπως είναι και το πιθανότερο, το πήραμε από τα βενετικά, που δεν έχουν διπλά σύμφωνα (soneto) θα το γράψεις «σονέτο». Πρέπει δηλαδή να ξέρουμε όλες τις γλώσσες της Μεσογείου για να γράψουμε τη δική μας, κάτι που καταντάει παράνοια, γι’ αυτό και πολύ σωστά είπαμε, εδώ και 48 χρόνια, να γράφουμε όσο το δυνατόν απλούστερα τις δάνειες λέξεις. Λοιπόν σονέτο, κι ο Μαβίλης άλλωστε έτσι το έγραφε συνήθως, αν και ο Ηλίας Λάγιος προτιμούσε τη γραφή σονέττο, όπως φαίνεται σε αυτό το ποίημά του, όπου κρατάω την ορθογραφία του:

Ωραίο μου πλυντήριο

O τίτλος είναι από μια παλιά (1985) ταινία του Στίβεν Φρίαρς, όπου όμως δεν γίνεται λόγος για συσκευή, όπως στην εικόνα που συνοδεύει το άρθρο (την πήρα από τη Βικιπαίδεια, δεν κάνω γκρίζα διαφήμιση) αλλά για επιχείρηση, κατάστημα με πολλά πλυντήρια, όπου πηγαίνουν όσοι δεν έχουν  πλυντήριο στο σπίτι τους,  και πλένουν τα ρούχα τους.

Τον καιρό που βγήκε η ταινία δεν υπήρχαν πολλά τέτοια καταστήματα στην Ελλάδα,  ενώ στην Αγγλία ήταν κοινός τόπος. Στα αγγλικά, η συσκευή είναι washing machine ενώ το κατάστημα είναι laundrette. My beautiful laundrette ήταν ο τίτλος της ταινίας τού Φρίαρς.

Φυσικά, υπάρχουν και πλυντήρια πιάτων. Στο σημερινό άρθρο όμως δεν θα συζητήσουμε ούτε για αυτά, ούτε για τα άλλα των ρούχων, ούτε καν για την ταινία του Φρίαρς, ο (ελληνικός) τίτλος της οποίας έχει γίνει παροιμιώδης, αφού θα τον βρείτε να  χρησιμοποιείται συχνά ως τίτλος άρθρων. Θα πούμε για το ξέπλυμα.

Το ρήμα «ξεπλένω», σύμφωνα με το Χρηστικό Λεξικό, σημαίνει: 1. πλένω κάτι, συνήθ. πρόχειρα και επιφανειακά: ~ τον νεροχύτη/την πληγή (= καθαρίζω). ~ το στόμα μου.|| Η βροχή ~νε τους δρόμους. 2. (ειδικότ.) αφαιρώ τη σαπουνάδα, κυρ. με νερό: ~ τα πιάτα/τα ποτήρια/το πρόσωπό μου/τα ρούχα/τα χέρια μου. ΣΥΝ. ξεβγάζω (1) 3. (μτφ.) απαλλάσσω από ντροπή, συναισθηματικό βάρος, αποκαθιστώ ηθικά: Για να ~νει τις αμαρτίες/την προσβολή … 4. (μτφ.) διοχετεύω χρήματα που αποκτήθηκαν παράνομα σε μεσάζοντα, ξένη χώρα ή εταιρεία, ώστε να φαίνονται νόμιμα.

Οι δυο πρώτες σημασίες είναι κυριολεκτικές. Στο άρθρο θα εστιαστούμε στην τρίτη και στην τέταρτη  σημασία, τις μεταφορικές. Η τρίτη σημασία στο λεξικό έχει χροιά ουδέτερη ή θετική, όμως τα τελευταία ιδίως χρόνια έχει κάπως επεκταθεί και χρησιμοποιείται επικριτικά, όταν κάποιος προσπαθεί να αθωώσει ή να κάνει πιο παρουσιάσιμο κάποιον ή κάτι.

Βάσανα (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και περίπου έναν χρόνο, από τον Φεβρουάριο του 2023, έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ.

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες, ενώ κάποια άλλα περιέχονται σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό χρονογράφημα δημοσιεύτηκε περίπου τέτοιες μέρες  στον  Δημοκράτη της Μυτιλήνης,  πριν από 95 χρόνια, συγκεκριμένα στις 15 Μαρτίου 1929, με τον υπέρτιτλο «Μυτιληναϊκοί περίπατοι», όπως τα περισσότερα. 

Θέμα του χρονογραφήματος είναι τα βάσανα που περνάει ένας οικογενειάρχης που έχει τρεις κόρες κι έναν  γιο νεαρής ηλικίας, με τους αλλεπάλληλους αποκριάτικους χορούς στην επαρχιακή Μυτιλήνη -κι  έτσι  περιμένει τη  Σαρακοστή για να  ηρεμήσει. Απ’ αυτή την άποψη, το χρονογράφημα είναι επίκαιρο. 

Ο Βριάρεως και πάλι βλέπει τα πράγματα από τη σκοπιά του πάτερ φαμίλια. Ευτυχώς στις μέρες μας η γυναίκα συμβάλλει εξίσου στον οικογενειακό προϋπολογισμό.

Εκσυγχρονίζω κατά τα συνήθη  την ορθογραφία.

ΒΑΣΑΝΑ

Είναι πατήρ τεσσάρων τέκνων εξ ων τρία ανήκουν εις το αχρησιμοποίητον εισέτι ωραίον φύλον. Ωραία τριάς, ζώσα εικών των τριών χαρίτων ή μάλλον των τριών Σειρήνων. Τουλάχιστον έτσι τας αποκαλεί ο μπαμπάς των. Η μία παίζει πιάνο, η άλλη τραγουδεί και η τρίτη βάφει ήγουν ζωγραφεί. Όλες μαζί, βάφονται —όχι γιατί δεν έχουν φυσικον χρώμα αλλά χάριν της μόδας — γελούν με το ψύλλου πήδημα, σκιρτούν και τρελαίνονται διά τον χορόν και τα μυθιστορήματα τύπου «υπό τας φιλύρας». Έλθομεν εις τον υιόν. Είναι μεγαλύτερος της μικροτέρας μόνον καιτοι κοινώς πιστεύεται ως ο πρώτος γόνος υποβοηθών ούτω καταλλήλως εις την ελάττωσιν των Μαΐων που φέρουν επ’ ώμων αι τρεις χάριτες. Είναι όπως αι αδελφαί του ζωηρός ως πώλος, ανακατεύεται σε όλα και είναι ειδικός εις το ανορθογραφείν και το χορεύειν.