Η μέρα με τα δεκαοχτάρια

Σήμερα ο μήνας έχει δεκαοχτώ, έχουμε δηλαδή 18 Σεπτεμβρίου του 2018, ή αλλιώς 18/9/18, μια μέρα με δύο δεκαοχτάρια, ή ίσως δυόμισι, αν θεωρήσουμε ότι και το 9 είναι ένα εκκολαπτόμενο δεκαοχτάρι. Με το σημερινό άρθρο συνεχίζουμε μια παράδοση του ιστολογίου.

Οι ταχτικοί θαμώνες ίσως να θυμούνται ότι στις 12 Δεκεμβρίου του 2012 (στις 12/12/12) είχα γράψει ένα άρθρο για τη Μέρα με τα τρία δωδεκάρια, συνεχίζοντας μια παράδοση που ήδη μετρούσε τέταρτο χρόνο, αφού στις 11/11/2011 είχαμε τη μέρα με τα τρία εντεκάρια, στις 10/10/ 2010 είχαμε γράψει για τη  μέρα με τα τρία δεκάρια και στις 9/9/2009 για  την αντίστοιχη μέρα με τα τρία εννιάρια. Η ωραία αυτή παράδοση κινδύνεψε να σταματήσει το 2013, διότι μέρα με τρία 13άρια δεν υπάρχει, αφού δεν έχουμε δέκατο τρίτο μήνα, τελικά όμως σκέφτηκα ότι η 13/3/13 ήταν μια καλή προσέγγιση κι έτσι έγραψα το άρθρο για τα δεκατριάρια, και στο ίδιο πατρόν το 2014 το άρθρο για τα δεκατεσσάρια, στις 14/4/14. Στις 15/5/15 αγρόν ηγόραζα, κι έτσι το αντιστοιχο άρθρο με τα δεκαπεντάρια το έβαλα τελικά στις 15 Οκτωβρίου, αλλά πέρυσι επανήλθα στην κανονικότητα κι έτσι είχαμε το άρθρο για τα δεκαεξάρια στις 16/6/16 και το άρθρο για τα δεκαεφτάρια στις 17/7/17. Το σημερινό άρθρο κανονικά θα έπρεπε να δημοσιευτεί στις 18 Αυγούστου, αλλά το αμέλησα.

Ο αριθμός 18 λέγεται ημιτέλειος επειδή είναι ίσος με το άθροισμα ορισμένων από τους διαιρέτες του (18 = 3+6+9). Αν ήταν ίσος με το άθροισμα όλων των διαιρετών του, όπως ο 6 ή ο 28, θα λεγόταν τέλειος αριθμός. Αλλιώς, ο 18 είναι το διπλάσιο του 9, που είναι το τετράγωνο του 3.

Λέμε «δεκαοχτώ», σε πιο λόγιο ύφος «δεκαοκτώ». Η λέξη είναι της ελληνιστικής εποχής, στην κλασική εποχή προτιμούσαν το… ανάποδο «οκτωκαίδεκα». Να σημειωθεί και το μεσαιωνικό «δεκοκτώ». Στα λατινικά της κλασικής εποχής επικρατέστερη είναι η αφαιρετική μορφή, duodevigintim (δηλ. δύο από είκοσι, γι’ αυτό τα κατάργησε ο Γαβρόγλου) ενώ ο τύπος octodecim είναι μεταγενέστερος. Το λέγανε και περιφραστικά, decem et octo, απ’ όπου το dix-huit των γαλλικών και τα ανάλογα των άλλων ρωμανικών γλωσσών. Στις σαξονικές γλώσσες έχουμε πρώτα τις μονάδες: π.χ. eighteen, achtzehn. Το μοτίβο με το οχτώ πρώτο ισχύει και στις σλάβικες γλώσσες, αλλά στα τούρκικα έχουμε το 10-8 (onsekiz, όπου on το δέκα και sekiz το οχτώ).

Στο ελληνικό αριθμητικό σύστημα το 18 είναι ιη’, ενώ στο ρωμαϊκό είναι XVΙΙΙ. Τους αριθμούς αυτούς τους χρησιμοποιούμε πλέον κυρίως για αιώνες και για εστεμμένους. Βέβαια, να φτάσει κανείς δέκατος όγδοος εστεμμένος με το ίδιο όνομα δεν είναι εύκολο. Οι Λουδοβίκοι της Γαλλίας το καταφέρανε, αλλά ο Λουδοβίκος ο 18ος ήταν και ο τελευταίος (ούτε μέχρι το 20 δεν μάθανε να μετράνε, έλεγε ο Ζακ Πρεβέρ). Μάλιστα, επειδή τον ανέτρεψε ο Ναπολέων το 1815 αλλά ξαναπήρε τον θρόνο του μετά το Βατερλό, οι τραγουδοποιοί της εποχής τον έλεγαν «ο Λουδοβίκος δύο επί εννέα» (Louis deux fois neuf). Υπάρχει και πάπας Ιωάννης ΙΗ’ που ανέλαβε το αξίωμα στις αρχές του 11ου αιώνα.

Το 18 είναι ο ατομικός αριθμός του Αργού. Δεκαοχτώ τρύπες έχει το γήπεδο του γκολφ. Σε πολλές διοργανώσεις κάθε ομάδα ποδοσφαίρου μπορεί να έχει στον πάγκο εφτά παίκτες, οπότε η ομάδα μαζί με τους 7 αναπληρωματικούς λέγεται «η δεκαοχτάδα». Οι γάτες έχουν 18 νύχια (και δάχτυλα), διότι στα πίσω πόδια έχουν από τέσσερα. Στον δύσοσμο πολτό που έχουν για μυαλό οι νεοναζί, το 18 συμβολίζει τον Χίτλερ, επειδή το Α(δόλφος) είναι 1 και το H είναι το 8.

Το 18 μάς θυμίζει και τη δεκοχτούρα, αυτό το πουλί που μοιάζει με το περιστέρι και βγάζει μια φωνή που μοιάζει με «δεκοχτώ». Αλλά στο «τούρκικο τρυγόνι» έχουμε αφιερώσει άρθρο.

Ωστόσο, ο βασικός συμβολισμός του 18 στην καθημερινή ζωή μας είναι ότι η ηλικία των 18 ετών θεωρείται στις περισσότερες χώρες ως η ηλικία της ενηλικίωσης και του δικαιώματος ψήφου. Πάνω από τα 18, είσαι ενήλικος αν και τα τελευταία χρόνια το όριο αυτό έχει μειωθεί σε διάφορες χώρες για διάφορες χρήσεις. Όταν ήμουν δεκαοχτάχρονος, ένα σύνθημα του κινήματος της νεολαίας ήταν το «Ψήφο στα 18», διότι τότε ψηφίζαμε στα 21 (κι έτσι δεν ψήφισα στις βουλευτικές εκλογές του 1977 ούτε στις δημοτικές του 1978) αλλά σήμερα ψηφίζουν στα 17.

Από τα 18 χρόνια ήταν (και μάλλον είναι ακόμα) και η ηλικία για τις ακατάλληλες ταινίες στον κινηματογράφο, κάτι που μας προκαλούσε προβλήματα όταν ήμασταν 15-16 χρονών.

Το όνομα «18 Άνω» της γνωστής Μονάδας απεξάρτησης από τα ναρκωτικά δεν έχει να κάνει με την ηλικία. Η μονάδα ονομάστηκε έτσι επειδή αρχικά στεγαζόταν στον πρώτο όροφο του κτιρίου αριθ. 18.

Φυσικά, δεκαοχτάρης και δεκαοχτάρα είναι το αγόρι και το κορίτσι ηλικίας 18 ετών που για πολλούς είναι η καλύτερη ηλικία να ζει κανείς (για κάποιους άλλους είναι τα 59, που είναι και πρώτος αριθμός). Όταν ήμουν (περίπου) 18 χρονών είχε κυκλοφορήσει και η ταινία «Ήθελε δεκαοχτάρα καλά να πάθει», κωμωδία του Ντίνο Ρίζι με τον Ούγκο Τονιάτσι και την Ορνέλα Μούτι. Ο ιταλικός τίτλος είναι Primo amore, απ’ όπου βλέπουμε ότι τα ιταλικά είναι εξαιρετικά πυκνή γλώσσα, αφού με δύο λέξεις μπορούν να εκφράσουν ολόκληρη πρόταση.

Οπότε, φτάσαμε στις εμφανίσεις του αριθμού 18 στην τέχνη και στα γράμματα, που οι περισσότερες πρέπει να συνδέονται με τα 18 χρόνια, όπως στο σονέτο του Παλαμά:

Σ’ αμάξι που αστροπλούμιστα σέρνουν παγόνια
των πόθων η θεά δείχνεται στο λαό της,
περνάει, αλαλαγμός και σπαραγμός της νιότης,
και πίσω της τραβάει τα δεκαοχτώ μου χρόνια.

ή στο παλιό ελαφρό τραγούδι «Τα 18 σου χρόνια«.

Να σημειώσουμε επίσης τα 18 Λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας του Γιάννη Ρίτσου, τα οποία είναι πράγματι δεκαοχτώ στον αριθμό.

Θα υπάρχουν πολλά βιβλία με τον αριθμό 18 στον τίτλο, όπως και κινηματογραφικές ταινίες, αλλά εγώ, κάπως αντιτουριστικά, θα θυμηθώ τα 18 Κείμενα, τη σημαντική αντιδικτατορική έκδοση του 1970, με κείμενα (όχι όλα λογοτεχνικά) 18 σπουδαίων διανοητών, από τις εκδόσεις Κέδρος. Στα σχόλιά σας προσθέστε κατά βούληση.

Και θα κλείσω με ένα τραγούδι που με συγκινεί πολύ, το «18 χρονών» του Δημήτρη Λέκκα, σε καταπληκτικούς στίχους του ποιητή Γιώργου Χρονά, με τη Δήμητρα Γαλάνη.

Κι εδώ τελειώσαμε την περιήγηση στον πλανήτη του 18. Ραντεβού σε ένα χρόνο, στις 19 Σεπτεμβρίου, για το 19!