Ένα τηλεφώνημα απογνώσεως πριν από 51 χρόνια (επετειακός Μποστ)

Σήμερα κλείνουν 51 χρόνια από τα Ιουλιανά, την ανατροπή της εκλεγμένης κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου στις 15 Ιουλίου 1965 και την περίοδο πολιτικής αναταραχής που ακολούθησε. Την επέτειο συνηθίζω να την τιμώ στο ιστολόγιο, και κάθε χρόνο κάτι δημοσιεύω -στο τέλος του άρθρου θα δείτε πλήρη… ιστογραφία σχετικά με τα Ιουλιανά. Σήμερα διάλεξα να επαναλάβω ένα άρθρο που είχα αρχικά δημοσιεύσει το 2010 τέτοια μέρα -έχω όμως βάλει μια καλύτερη εκδοχή της γελοιογραφίας.

Για πολλούς λόγους, στις 70 μέρες που διάρκεσαν τα Ιουλιανά σημειώθηκε μια χωρίς προηγούμενο άνθιση της πολιτικής σάτιρας, τόσο της επώνυμης, από τις στήλες των εφημερίδων και το σανίδι της επιθεώρησης, όσο και της ανώνυμης, όπως σε αυτό εδώ το πανό φοιτητών, με το ευφυέστατο σύνθημα που παντρεύει τον τίτλο μιας επιτυχημένης κινηματογραφικής ταινίας (Πράκτωρ 007 εναντίον Δρος Νο) με το όνομα του αποστάτη πρωθυπουργού και το σύνθημα 1-1-4 (το τότε ακροτελεύτιο άρθρο του Συντάγματος). Η φωτογραφία είναι απαράδεκτα αχνή (από σκαναρισμένη εφημερίδα της εποχής) αλλά την κεντρική ιδέα μάλλον την πιάνετε: ο πράκτωρ 114 ντυμένος τσολιάς πιάνει στην απόχη τον Δρ Νό-βα που φοράει κουστούμι και παπιγιόν.

Ο πρώτος αποστάτης πρωθυπουργός, ο Γεώργιος  Αθανασιάδης-Νόβας (1893-1987), που ήταν Πρόεδρος της Βουλής πριν αποστατήσει, έμοιαζε ιδανικός για στόχος της σάτιρας: καταρχάς, είχε αστείο όνομα που προσφερόταν για ένα σωρό λογοπαίγνια -έτσι, εκτός από το τζεϊμσμποντικό Δρ Νο-βας, είχαμε επίσης λογοπαίγνια με τον χορό μπόσα-νόβα, το φάρμακο Νοβο-καΐνη ή τον Καζα-νόβα.

Επίσης, ο Νόβας είχε και κάμποσες συνήθειες που προσφέρονταν για διακωμώδηση: ήταν ένας ηλικιωμένος αριστοκράτης της επαρχίας, υπερβολικά προσηλωμένος στους τύπους και στο τελετουργικό, μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, φορούσε άσπρα κοστούμια και απαραιτήτως παπιγιόν, έγραφε ποιήματα (ως Γ. Αθάνας). Όλα αυτά τα περιέλαβαν στο στόχαστρό τους ευθυμογράφοι, επιθεωρησιογράφοι και αυτοσχέδιοι λαϊκοί σατιριστές και τον έκαναν ρεζίλι τον φτωχό τον Νόβα. Και καλά του έκαναν. Κορυφαίο όχημα της διακωμώδησης ήταν το δίστιχο «Κι ήτανε τα στήθια σου άσπρα αν τα γάλατα – και μου’ λεγες γαργάλατα» που υποτίθεται ότι το είχε γράψει ο Νόβας ενώ στην πραγματικότητα το κατασκεύασε ο Κώστας Σταματίου των Νέων (εδώ ένα περυσινό άρθρο εξετάζει αναλυτικά την κατασκευή).

Πριν όμως κατασκευαστούν τα Γαργάλατα, ο τύπος κορόιδευε τον Νόβα για άλλα στιχουργήματά του, ένα από τα οποία ήταν και το περίφημο

Από την εποχή της Αλώσεως
δεν είδαμε τέτοιο εργοστάσιον εμφιαλώσεως

που υποτίθεται πως το είχε σκαρώσει ο Νόβας στην τελετή των εγκαινίων του εργοστασίου εμφιαλώσεως του Καραντάνη στο Λουτράκι. Το παρουσίασε πρώτος ο Ψαθάς σε χρονογράφημα στις 21.7.65 και μάλλον είναι κι αυτό κατασκευή, ίσως του Σταματίου -όπως αναφέρει αργότερα ο Λευτέρης Παπαδόπουλος.

Το σκίτσο του Μποστ που θα δούμε σήμερα αντλεί έμπνευση από το υποτιθέμενο στιχούργημα του Νόβα. Δημοσιεύτηκε στην Αυγή στις 25.7.1965.

 

Πάνω στο πατρόν του δίστιχου  «Από την εποχήν της Αλώσεως, δεν είδαμε τέτοιο εργοστάσιο εμφιαλώσεως», ο Μποστ φτιάχνει ολόκληρο «τηλεφώνημα απογνώσεως» του Νόβα προς τον βασιλιά Κωνσταντίνο που παραθερίζει στην Κέρκυρα. Η απόγνωση οφείλεται στο ότι οι αποστάτες βλέπουν ότι δεν μπορούν να προσελκύσουν ικανό αριθμό βουλευτών.

Η «νεκροφόρος» είναι αναφορά στη δολοφονία του αριστερού φοιτητή Σωτήρη Πέτρουλα στις 21 Ιουλίου. Το «πολτρονίσιμο» είναι αναφορά στον ισχυρισμό που είχε προβάλει ο Νόβας στη Βουλή, ότι η δική του κυβέρνηση είναι ανώτερη και δημοκρατικότερη της προηγούμενης, όπως ακριβώς στα ιταλικά θέατρα το πολτρονίσσιμο (οι θέσεις της πρώτης σειράς) είναι ανώτερες από τις κοινές πολυθρόνες! Ποντικονήσιμο, βέβαια, η Κέρκυρα, άρα ο θρόνος.

Στην «καμπάνα» που νοίκιαζε η εκδότρια Ελένη Βλάχου στα Αστέρια Γλυφάδας είχε γίνει μυστική σύσκεψη για προετοιμασία της διάδοχης κατάστασης, κι αυτό δίνει στον Μποστ αφορμή για το λογοπαίγνιο με την πένθιμη καμπάνα, ενώ δεν έχω ξεδιαλύνει ποιος ήταν ο Τσολιάς. Την επόμενη Τρίτη, 27 Ιουλίου, επρόκειτο να γίνει νέα πανεργατική απεργία.

Το τηλεφώνημα παρακολουθούν κατηφείς ο ναύαρχος Τούμπας, υπουργός Δημόσιας Τάξης που είχε θεωρηθεί άμεσα υπεύθυνος για τη δολοφονία του Πέτρουλα, και ο Κ. Μητσοτάκης έχοντας στη μασχάλη την «Ελευθερία», την εφημερίδα που τον υποστήριζε προσωπικά και που είχε ταχθεί υπέρ της κυβέρνησης των αποστατών. Ειρωνική ανθυπολεπτομέρεια: το μυθιστόρημα που δημοσίευε σε συνέχειες η Ελευθερία τις μέρες εκείνες είχε τίτλο… «Ιουλιανός ο παραβάτης»!

Σαν υστερόγραφο: ένας επιπόλαιος μελετητής θα έβγαζε το συμπέρασμα ότι η αποστασία συμβάλλει στη μακροβιότητα. Από τους τρεις εικονιζόμενους, ο μεν Μητσοτάκης, που ήταν και νεότερος, ζει και θα μας θάψει όλους, οι δε άλλοι δύο έφτασαν -και οι δύο, κατά σύμπτωση- στα 94 χρόνια τους -για του λόγου το αληθές: Νόβας 1893-1987 και Τούμπας 1901-1995.

Άλλα άρθρα του ιστολογίου για τα Ιουλιανά:

Τα Ιουλιανά μέσα από τις γελοιογραφίες του Κώστα Μητρόπουλου

“Τα ιουλιανά του 1965 δοσμένα από το πενάκι των γελοιογράφων“.

Το κουρασμένο παλικάρι (Μποστ, πριν από την εκτροπή, προφητικό)

Το νέον μικρομάγαζον (Μποστ, πρώτο κύμα αποστασίας)

Μια συμφωνία με την Αυλή πριν από 45 χρόνια (Μποστ, για τον Ηλ. Τσιριμώκο και το δεύτερο κύμα αποστασίας)

Οι βασιλείς των οραίων (Μποστ, δεύτερο κύμα αποστασίας)

Το άχρηστο απολυτήριο (Μποστ, τρίτο κύμα αποστασίας)

Το κακό συναπάντημα του Στέφανου (Μποστ, τρίτο κύμα αποστασίας)

Για την ποίηση του Νόβα και τα Γαργάλατα:

Γαργάλατα και εργοστάσιον εμφιαλώσεως: ποίηση και αποστασία 45 χρόνια μετά

Γαργάλατα, η σχεδόν οριστική διαλεύκανση.

Και ένα λογοτεχνικό:

Αποσπάσματα από τη Χαμένη άνοιξη του Στρ. Τσίρκα