Προχτές ήταν η Τσικνοπέμπτη, χτες η Τσικνοπαρασκευή (και το ρίξαμε έξω στο ιστολόγιο μελετώντας την επιρροή του Κωστή Παλαμά στην ελληνική ποίηση), σήμερα Τσικνοσάββατο -και βρήκαμε τίτλο για τα μεζεδάκια μας πλάθοντας ταυτόχρονα μια λέξη, μήπως και φτάσουμε τα 5 εκατομμύρια και μας σβήσει το χρέος ο Σόιμπλε.
* Και ξεκινάμε. Είναι γνωστό πως ο Ευκλείδης Τσακαλώτος κάνει λάθη στα ελληνικά, αλλά τούτο εδώ, από ρεπορτάζ του Χάφιποστ για συνέντευξή του μάλλον στον δημοσιογράφο θα το χρεώσω, αφού δεν παρατίθενται λόγια του υπουργού εντός εισαγωγικών:
Ειδικότερα, ο κ. Τσακαλώτος εξήγησε ότι η Αθήνα επιδιώκει να επιτυγχανθεί πολιτική λύση σε όλο το πακέτο στη συνεδρίαση του Eurogroup στις 20 Φεβρουαρίου υπογραμμίζοντας ότι τόσο ο κ. Μοσκοβισί όσο και ο κ. Ντάισελμπλουμ, έντιμα προσπαθούν να συμβάλλουν ώστε αυτή να βρεθεί.
Επιτυγχάνω βέβαια, όχι όμως «να επιτυγχανθεί», αλλά να επιτευχθεί. Κερασάκι το διπλό λ στο «να συμβάλουν» που εγώ θα το έβαζα με ένα, παρόλο που στέκει και ως διαρκές. Προσπαθούν να βοηθήσουν, πιο στρωτό είναι από το «προσπαθούν να βοηθούν.
* Τυποποιημένο καρτελάκι του σωματείου ταξί που είδε και φωτογράφισε (όχι πολύ καλά) φίλος σε ταξί της Θεσσαλονίκης.
Το ταξί δεν διαθέτει μηχανισμό πληρωμής καρτών (POS), ήγουν στα αγγλικά does not have a carol payment mechanism (POS).
Το μπέρδεμα του ol με το d είναι κλασικό -τον παλιό καιρό που υπήρχαν διευθύνσεις ηλεταχυδρομείου της hol.gr ήταν συνηθισμένο λάθος να γράφονται hd.gr. Εδώ έχουμε το αντίστροφο.
Σε κανένα δεκαήμερο που θα είμαι Θεσσαλονίκη για τρεις μέρες, θα αποφύγω να πληρώσω το ταξί με κάλαντα.
Μια και την περασμένη βδομάδα είχαμε, έστω και με μερικές μέρες καθυστέρηση, τον πολυδιαφημισμένο χιονιά, που τον ονομάσαμε Αριάδνη, είπα να ονομάσω έτσι τα σημερινά μας μεζεδάκια παρόλο που τα χιόνια έχουν αρχίσει να λιώνουν -ή και έχουν λιώσει.
Στην ειδησεογραφική κάλυψη του χιονιά είχαμε τον συνήθη πληθωρισμό και τις υπερβολές, όπως εδώ με τους 70 πόντους χιόνι που φτάνουν μεχρι τον αστράγαλο της τετράμετρης δημοσιογράφου.
Πολύ σχολιάστηκε επίσης η ανοργανωσιά του δήμου Θεσσαλονίκης και ιδίως οι παγωμένες του αλατιέρες· βγήκε μάλιστα και τραγούδι. Θα περίμενε κανείς να είναι στο σκοπό του «Πάγωσε η τσιμινιέρα», και ίσως να βγήκε και τέτοια παρωδία, αλλά αυτό που άκουσα εγώ ήταν παρωδία της Ταμπακέρας: Τι μου την πάγωσες αυτή την αλατιέρα. Η ταμπακέρα προσφέρεται πράγματι για παρωδίες. Να θυμίσω ότι κι εδώ στο ιστολόγιο είχαμε παλιά βάλει μιαν παρωδία της, με καμαριέρα (στο τέλος του άρθρου).
Καλμέρα σε όλους με ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο από το Theguardian.com, και το πώς διαβάζοντας (λογοτεχνία) μας μαθαίνει να καταλαβαίνουμε καλύτερα τα συναισθήματα/αντιδράσεις των άλλων. Με αποτέλεσμα πολλοί αναγνώστες να είμαστε πιο εμπαθείς. Εσείς τί πιστεύετε?
Πριν από μερικές μέρες, η Πρόεδρος της Βουλής Ζωή Κωνσταντοπούλου είχε την πρωτοβουλία να καλέσει το Σώμα να τηρήσει ενός λεπτού σιγή στη μνήμη του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη, που συμπληρώνονταν 52 χρόνια από τη δολοφονία του.
Η πρωτοβουλία της Ζωής Κωνσταντοπούλου ήταν αξιέπαινη, αφού ο Λαμπράκης, ανεξάρτητα από την πολιτική του τοποθέτηση, είναι ο μοναδικός, απ’ όσο ξέρω, εν ενεργεία βουλευτής που βρήκε τον θάνατο κατά την άσκηση της πολιτικής του δραστηριότητας και εξαιτίας αυτής δολοφονήθηκε από παρακρατικούς κύκλους.
Το ίδιο βράδυ που τραυματίστηκε θανάσιμα ο Λαμπράκης, οι παρακρατικοί είχαν επιτεθεί και στον Γιώργο Τσαρουχά, επίσης βουλευτή της ΕΔΑ, και τον είχαν τραυματίσει αρκετά σοβαρά -τελικά το έργο τους το ολοκλήρωσε η δικτατορία λίγα χρόνια αργότερα, οι δε αξιωματικοί της αστυνομίας (Καραμπέρης και άλλοι) που τον βασάνισαν μέχρι θανάτου (και παρασημοφορήθηκαν από το χουντικό καθεστώς) καταδικάστηκαν το 1979, επί κυβερνήσεως ΝΔ, σε ελαφρές ποινές -στο κάτω-κάτω, κομμουνιστή είχαν σκοτώσει, δεν είχαν ληστέψει τράπεζα.
Τον Γιώργο Τσαρουχά τον έχει τιμήσει η Βουλή των Ελλήνων, θαρρώ πρόπερσι, σε ειδική εκδήλωση, μαζί με τον Λαμπράκη. Υπάρχει όμως ένα άλλο χρέος της Βουλής, αυτό ανεξόφλητο, και πιστεύω πως η σημερινή ΠτΒ μπορεί να το ξεπληρώσει, οπότε υποβάλλω ευσεβάστως την πρότασή μου.
Κατά πάσα πιθανότητα, τα ονόματα Μισέλ Καζές και Δαβίδ Σουλάμ δεν θα σας λένε τίποτε. Βέβαια, τα έχω αναφέρει καναδυό φορές στο ιστολόγιο, αλλά παρεμπιπτόντως -δεν περιμένω να τα θυμάστε. Ο Μισέλ Καζές και ο Δαβίδ Σουλάμ ήταν Έλληνες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, κομμουνιστές, που διετέλεσαν βουλευτές και που εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς στην Κατοχή.
Ετοιμάζω για το τέλος του χρόνου ένα βιβλίο με τα άρθρα που έγραψε ο Βάρναλης το 1934 με τις εντυπώσεις του από το Συνέδριο των Σοβιετικών συγγραφέων στη Μόσχα, που είχε κληθεί να το παρακολουθήσει μαζί με τον Δημ. Γληνό. Έχω ήδη έχω βάλει στο ιστολόγιο αποσπάσματα από τα άρθρα αυτά, αλλά σήμερα θ’ ασχοληθώ μ’ ένα γλωσσικό προβληματάκι που μου παρουσιάστηκε.
Ο Βάρναλης λοιπόν, μαζί με τους άλλους προσκεκλημένους συγγραφείς, είχαν πάει να επισκεφτούν ένα σχολείο στη Μόσχα, και καθώς μπήκαν στο προαύλιο είδαν ότι υπήρχαν κι άλλοι επισκέπτες εκεί. Με τα δικά του λόγια:
Όταν μπήκαμε απ’ την οξώπορτα, βρήκαμε την αυλή του γεμάτη άντρες και γυναίκες με κοκάρδες στην κουμπότρυπα ή στο μπούστο, με γυαλιά, με μούσι, με ρεντιγκότες οι άντρες, με γυαλιά, με γκρίζα μαλλιά και με υποχρεωτικό χαμόγελο οι γυναίκες. Δε μπορεί να μην είναι ξένοι και δασκάλοι! Ήτανε πραγματικά καμιά πενηνταριά Γάλλοι καθηγητές και δασκάλοι, που είχαν έρθει εκείνες τις ημέρες στη Μόσχα για να μελετήσουν επί τόπου το εκπαιδευτικό σύστημα της Σοβιετικής Ρωσίας, που αληθινά κινεί το ενδιαφέρο όλου του κόσμου.
Ο δάσκαλος αναγνωρίζει τον δάσκαλο, κι έτσι ο Βάρναλης, απολυμένος πια εκπαιδευτικός, δεν δυσκολεύτηκε ν’ αναγνωρίσει τους Γάλλους συναδέλφους του -που είχαν όλοι, μας πληροφορεί, «κοκάρδες» στη μπουτονιέρα τους.
Κοκάρδες, όχι κονκάρδες. Τη λέξη την είχα ξανασυναντήσει στον τύπο αυτό, πάλι σε παλιό κείμενο, αλλά δεν είχα ασχοληθεί. Τώρα, ερεύνησα το θέμα λίγο περισσότερο. Καταρχάς, στην ίδια συλλογή άρθρων ο Βάρναλης χρησιμοποιεί άλλες δυο φορές τον τύπο «κοκάρδα», άρα δεν πρόκειται για τυπογραφικό λάθος.
Και ήμουν έτσι κι αλλιώς σχεδόν σίγουρος ότι δεν πρόκειται για λάθος, αφού στα γαλλικά, απ’ όπου δανειστήκαμε τη λέξη, είναι cocarde, οπότε η κοκάρδα αντιστοιχεί πιστότερα στον γαλλικό όρο. Τα νεότερα λεξικά καταχωρούν μόνο τον τύπο «κονκάρδα», αλλά παλιότερα λεξικά σαν του Δημητράκου δίνουν, πέρα από τον κύριο τύπο «κονκάρδα» και τους τ. κογκάρδα, κοκάρδα.
Την παραπάνω Κυριακή θα ψηφίσουμε δυο φορές, για δημοτικές αρχές και για περιφερειακές. Όλοι; Όχι όλοι. Στη Θεσσαλονίκη θα ψηφίσουν τρεις φορές, τις δύο παραπάνω και μια τρίτη, σε τοπικό δημοψήφισμα, με ερώτημα αν συμφωνούν με την ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ, της Εταιρείας Ύδρευσης-Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης. Το δημοψήφισμα αυτό είναι άτυπο: στη χώρα μας δεν υπάρχει η δυνατότητα διενέργειας τοπικών δημοψηφισμάτων ούτε δημοψηφισμάτων «από τα κάτω», με πρωτοβουλία πολιτών.
Είναι άτυπο, έχει όμως προσλάβει και επίσημο χαρακτήρα, αφού το αναδέχτηκαν οι Δήμοι της Θεσσαλονίκης και η Περιφερειακή Ένωση Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας, ύστερα από την πρωτοβουλία του Συντονιστικού πολιτών και φορέων «SOSτε το νερό!». Έτσι, το αποτέλεσμά του, αν και δεν είναι δεσμευτικό, θα βαρύνει ασφαλώς στις εξελίξεις, ιδίως αν η συμμετοχή των πολιτών είναι μεγάλη. Και η εξέλιξη της ΕΥΑΘ ίσως αποτελέσει πρόκριμα για την επιχειρούμενη ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ, η οποία βέβαια έχει επιπλέον προσκρούσει σε απόφαση (ακόμα αδημοσίευτη) του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Η ψηφοφορία θα γίνει στους 11 δήμους της Θεσσαλονίκης που εξυπηρετούνται από την ΕΥΑΘ, στα ίδια εκλογικά τμήματα με τις αυτοδιοικητικές εκλογές αλλά όχι μέσα στις αίθουσες των τμημάτων, ούτε βέβαια με την εφορευτική επιτροπή των αυτοδιοικητικών εκλογών. Αυτό το έργο θα το αναλάβουν εθελοντές.
Βρίσκω πως είναι πολύ ενδιαφέρον πείραμα δημοκρατίας, για έναν θεσμό που είναι στη χώρα μας σχεδόν ανύπαρκτος. Η μνήμη μου δεν με βοηθάει, νομίζω πάντως ότι κι άλλες φορές στο παρελθόν έχουν γίνει ανάλογα τοπικά δημοψηφίσματα, όχι όμως σε τόσο μεγάλη έκταση και τέτοια θεσμική αποδοχή. Οπότε, αν ψηφίζετε σε κάποιον από τους 11 δήμους της ΕΥΑΘ σας παροτρύνω να πάρετε μέρος στο δημοψήφισμα για το νερό, κι αν θέλετε να βοηθήσετε και στα οργανωτικά του δημοψηφίσματος ή να δείτε περισσότερα για το θέμα, σας παραπέμπω στο ιστολόγιο της πρωτοβουλίας SOSτε το Νερό.
Δεν είναι περίεργο που η προοπτική της ιδιωτικοποίησης της ΕΥΑΘ έχει ξεσηκώσει τέτοιες αντιδράσεις. Όπως έγραφα και σε ένα παλιότερο άρθρο, από το οποίο αντλώ τα περισσότερα απ’ όσα θα διαβάσετε στη συνέχεια, το νερό θεωρείται από τα στοιχειώδη αγαθά για τη ζωή, είμαστε μαζί του από την αρχή του χρόνου, σε αντίθεση, ας πούμε, με νεόκοπους πόρους όπως το πετρέλαιο ή τον ηλεκτρισμό, οπότε εύλογο είναι να το θεωρούμε αναπαλλοτρίωτο αγαθό, παρόλο που κινδυνεύουμε να μας χαρακτηρίσει φιλοσοβιετικούς ο κ. Χατζιδάκης.
Σήμερα δεν είναι μόνο αργία, Δευτέρα του Πάσχα, είναι και σημαδιακή μέρα, αφού κλείνουν 47 χρόνια από την κήρυξη της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967. Πριν από τρία και πριν από πέντε χρόνια είχα ανεβάσει ένα άρθρο με αναμνήσεις από τη μέρα εκείνη (δικές μου και άλλων ιντερνετικών φίλων) και σας είχα καλέσει να προσθέσετε τις δικές σας, ενώ πέρυσι, αν και όχι ακριβώς τη μέρα της επετείου, είχα ανεβάσει το αφήγημα του Γιώργου Ιωάννου «Ο Πρόεδρος Ταμέλης«. Για σήμερα, που είναι μέρα χαμηλής ιστολογικής κίνησης και γενικότερης ραστώνης, σκέφτηκα να ανεβάσω ένα χρονικό που δημοσιεύτηκε προχτές στις Αναγνώσεις της πασχαλινής Αυγής. Το υπογράφει ο συγγραφέας Αλέξης Ζήρας, που περιστασιακά σχολιάζει και στο ιστολόγιό μας.
Ο τίτλος του χρονικού (Η Σαλονίκη μ’ έκανε, η Αθήνα με ξέκανε) παραπέμπει σ’ έναν διάσημο στίχο από το Καθαρτήριο του Δάντη (Siena mi fé, disfecemi Maremma), που τον παραθέτει και στα Είδωλα ο Ροΐδης σαν παράδειγμα της δύναμης της δημοτικής, λέγοντας ότι δεν είναι δυνατό να αποδοθεί ο διάσημος στίχος με άλλο ρήμα από το ξεκάμνω). Κατά σύμπτωση, ο Ζήρας αναφέρεται και στο διήγημα «Ο Πρόεδρος Ταμέλης» του Ιωάννου.
21 Απριλίου 1967: Salonica mi fé, disfece mi Atena – του Αλέξη Ζήρα
Έχοντας ολοκληρώσει με χίλια βάσανα τη στρατιωτική μου θητεία, μόλις δυο μήνες πριν από τον Απρίλιο του ’67, υπηρετώντας πρόσθετα και ποινές, πήρα την απόφαση να έρθω και πάλι στη Θεσσαλονίκη και να ξαναπιάσω την κομμένη από το ’65 γραμμή των σπουδών μου. Δεν φανταζόμουν όμως ότι θα έπεφτα στην πιο ακατάλληλη εποχή για κάτι τέτοιο! Όσοι έζησαν τη βαθμιαία κλιμάκωση της έντασης που υπήρχε στη δημόσια ζωή από τις εκλογές του 1963 και έπειτα, εκείνοι μόνο καταλαβαίνουν τι περίπου εννοώ. Οι ιστορικές αναπαραστάσεις, οι γραπτές μαρτυρίες, τα μυθιστορήματα (ιδίως αυτά) δεν μπορούν να αποδώσουν ούτε στο ελάχιστο την έκρυθμη κατάσταση που σιγά σιγά ανέβαζε το πολιτικό θερμόμετρο και σχημάτιζε στην καθημερινότητα των μεγάλων πόλεων της χώρας, ιδιαίτερα εκείνων που φιλοξενούσαν φοιτητικές κοινότητες, το μόνιμο συναίσθημα μιας επικείμενης ρήξης. Αλλά και μιας απροσδιόριστης διακινδύνευσης. Αρχές Φεβρουαρίου του ’67 που βρέθηκα και πάλι στην πόλη, έτσι όπως ένιωθα σαν κρατούμενος που μόλις βγήκε από το δεσμωτήριο και χαιρόταν την ελευθερία του, είναι αλήθεια ότι αφέθηκα να με σπρώξουν χωρίς πολλές πολλές αντιστάσεις οι ίδιες οι συνθήκες στην εδώ και μήνες αναστατωμένη ζωή του Πανεπιστημίου. Όσο πλησίαζαν οι εκλογές του ’67 τόσο και αγρίευαν τα πράγματα˙ καθημερινές συγκεντρώσεις και σχεδόν καθημερινό ξύλο με τους χωροφύλακες στην ακόμα αδιαμόρφωτη Πλατεία του Χημείου, κυνηγητό στις γύρω Σχολές αλλά και μέσα στα αμφιθέατρα, καθώς ούτε άσυλο υπήρχε πια ούτε τίποτε μετά την απόφαση της πρυτανείας Χρήστου. Θυμάμαι, σε μια από αυτές που την είχαμε σχεδιάσει αποβραδίς με ιδιαίτερη προσοχή, έτσι ώστε άλλοτε να μαζευόμαστε σε κάποιο σημείο και άλλοτε σε κάποιο άλλο, καθυστέρησα πολύ να ακολουθήσω τους υπόλοιπους και όταν τους ξαναβρήκα είχαν ήδη κλειστεί όλοι τους στη Φυσικομαθηματική, αφήνοντάς με απ’ έξω. Μ’ έπιασε πανικός! Δεν ήξερα τι να κάνω! Και καθώς γύρισα το κεφάλι μου προς τα κάτω, προς τη μεριά του Συντριβανιού, είδα με δέος να έρχονται τρέχοντας προς τα εκεί όπου στεκόμουν, βγαίνοντας από το κτήριο της Παλιάς Φιλοσοφικής, κάμποσους ένστολους χωροφύλακες και μερικούς με τα πολιτικά, κρατώντας «σε θέση μάχης» τους εκτοξευτήρες των δακρυγόνων.
Ήμουν σε μια όντως κωμικοτραγική κατάσταση, «μεταξύ δύο πυρών». Είχαν πια αρχίσει να γίνονται οι πρώτες ρίψεις όταν βγήκε από μια πλαϊνή πόρτα ένας φοιτητής, φωνάζοντάς μου δυνατά για να ακουστεί πάνω από τη φασαρία: «Από ’δω συνάδελφε, φύγε απ’ εκεί, θα σε σκοτώσουν!» Πρόλαβα με την ψυχή στο στόμα και τρύπωσα μέσα, ενώ για λίγο, όσο είμαστε κλεισμένοι εκεί, είχα την παράδοξη για τη στιγμή εκείνη αίσθηση -για να μην πω την ψευδαίσθηση- ότι όλο το κτήριο βυθιζόταν σαν πλοίο μέσα στο θολό προπέτασμα των καπνογόνων.
Δημοσιεύω και σήμερα, όπως και κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η έβδομη και είναι η δεύτερη της ενότητας του βιβλίου που επιγράφεται “Η άνδρωση”. Βρισκόμαστε στα 1923-24, ο παππούς μου είναι υπάλληλος της Εμπορικής και ύστερα από μια αποτυχημένη απεργία παίρνει μετάθεση για τη Θεσσαλονίκη. Η προηγούμενη έκτη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Πρέπει να προσθέσω ότι σημερα, 17 Δεκεμβρίου, κλείνουν δυο χρόνια από τον θάνατο του αξέχαστου πατέρα μου.
Στη Θεσσαλονίκη πέρασε τον πρώτο χειμώνα σπαρτιάτικα. Είχε υποσχεθεί οικονομική αρωγή στους δικούς του στη Μάνη και στον αδελφό του τον Μιχάλη, που είχε τότε προαχθεί σε εισηγητή του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και η νέα του θέση απαιτούσε ανάλογη εμφάνιση. Έτσι χρεώθηκε για να φτιάξει ρούχα κι ο Νίκος του υποσχέθηκε να του στέλνει από τη Θεσσαλονίκη ένα ποσό από το μισθό του ώσπου να ξεχρεώσει. Έτσι τελικά του απέμεναν ελάχιστα για να ζει, αλλά η Θεσσαλονίκη ήταν φτωχομάνα κι εξάλλου κατάφερε να πάρει την άδεια να κοιμάται μέσα στην Τράπεζα, στο αρχείο, όπου υπήρχε επαρκής χώρος. Εκεί διαμόρφωσε το γιατάκι του, χρησιμοποιώντας για στρωσίδια και σκεπάσματα κάτι παλιές κουρτίνες που βρήκε φυλαγμένες κάπου.
Στη Θεσσαλονίκη ανέπτυξε στενή φιλία με τρεις συναδέλφους του στην Τράπεζα, τον Καραβόγιωργα, τον Νικάνορα Μέμμο και τον Βασίλη Χουρμουζιάδη, καθώς και με δύο Εβραίους, τον Ιζάκ (Ισαάκ) Μπενρουμπή και τον Σολομών Κοέν, με τον οποίο είχε συνυπηρετήσει στο Στρατό. Χάρη στον Μπενρουμπή και τον Κοέν γνώρισε καλύτερα τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης. Ο πρώτος, πλουσιόπαιδο, που μιλούσε άνετα τα γαλλικά και καταγινόταν με τη ζωγραφική και τις τέχνες γενικότερα, του έμαθε πολλά για την ιστορία της εβραϊκής κοινότητας, που δε δημιουργήθηκε όπως πίστευε ο πολύς κόσμος στα τέλη του 15ου αιώνα, όταν διώχτηκαν από την Ισπανία όλοι οι Εβραίοι, αλλά προϋπήρχε, ολιγάριθμη βέβαια, από τον καιρό του Βυζαντίου. Του είπε για τις τρεις φυλές των Εβραίων της Ελλάδας, τους Ρωμανιώτες, που ζουν εδώ πάνω από δυο χιλιάδες χρόνια και μιλάνε μόνο ελληνικά, για τους Ασκεναζίμ, που ήρθαν από το βορρά και μιλάνε μια γερμανική διάλεκτο, τη γίντις, και τέλος για τους ισπανοεβραίους Σεφεραδίμ, που εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη όταν διώχτηκαν το 1492 από την Ισπανία και που ως πολυπληθέστεροι αφομοίωσαν στη Θεσσαλονίκη τους άλλους.
«Και να σκεφτείς ότι οι Εβραίοι, που είχαν πρωτοστατήσει στη χρηματοδότηση του πρώτου ταξιδιού του Κολόμβου, διώχτηκαν την ίδια μέρα που οι τρεις καραβέλες ξεκίνησαν για την Αμερική».
Δημοσιεύω και σήμερα, όπως και κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η έκτη και είναι η πρώτη της ενότητας του βιβλίου που επιγράφεται «Η άνδρωση». 1922, ο παππούς μου πάει φαντάρος. Η προηγούμενη πέμπτη συνέχεια βρίσκεται εδώ.
Την 1η Οκτωβρίου παρουσιάστηκε στο έμπεδο Ναυπλίου για κατάταξη. Το ελληνικό κράτος προσπαθούσε να ανασυγκροτήσει το στρατό του μετά την καταστροφή της Μικρασίας. Από τα αδέλφια του, στη Μικρασία πήγαν οι δυο μεγαλύτεροι και βγήκαν από την εκστρατεία σώοι. Ο Μιχάλης που ήταν πολυβολητής στο 9ο Σύνταγμα Καλαμών, πήρε μέρος σ’ όλες τις μάχες και τώρα βρισκόταν στη Χίο, όπου είχε καταλήξει η μονάδα του, υποχωρώντας συνεχώς, αλλά συντεταγμένη και πειθαρχημένη, από το Αφιόν Καραχισάρ ως τον Τσεσμέ. Ο Κώστας, που υπηρετούσε ως αξιωματικός χαρτογράφος στη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, είχε γυρίσει στην Αθήνα.
Η εκπαίδευση στο Έμπεδο κράτησε δυο μήνες. Κατόπιν οι νεοσύλλεκτοι με τρένο μεταφέρθηκαν στον Πειραιά και από κει φορτώθηκαν σε πλοίο για τη Θεσσαλονίκη. Φτάσανε στην πρωτεύουσα της Μακεδονίας ένα κατάψυχρο πρωινό, αρχές Δεκεμβρίου. Εγκαταστάθηκαν σε κάτι αποθήκες που ο Στρατός τις είχε επιτάξει και μετατρέψει σε στρατώνες, κάτω από άθλιες συνθήκες. Δεν υπήρχε θέρμανση και το χειρότερο λείπανε τζάμια από τα περισσότερα παράθυρα. Σε κάθε στρατιώτη δόθηκε μονάχα μια κουβέρτα. Το Κράτος κι ο Στρατός είχαν μαύρα οικονομικά χάλια. Το μεγαλύτερο μέρος του υλικού είχε χαθεί στη Μικρασία.
Ο Στρατός ήταν κουρασμένος και η πειθαρχία του κλονισμένη. Οι περισσότεροι αξιωματικοί πολεμούσαν συνεχώς από το 1912 κι η επιστράτευση κρατούσε στο χακί στρατιώτες που είχαν σε μήνες «πιάσει τα χαρτιά της τράπουλας», υπηρετούσαν δηλαδή πενήντα δύο μήνες, σχεδόν τεσσεράμισι χρόνια. Παρ’ όλα αυτά γινόταν σοβαρή ανασυγκρότηση. Δημιουργήθηκε εσπευσμένα ο στρατός του Έβρου, που κράτησε τους Τούρκους μακριά από τη Δυτική Θράκη. Ο Νίκος τοποθετήθηκε στο Πεδινό Πυροβολικό του Γ’ Σώματος Στρατού, στους Καπουτζήδες (ο σημερινός δήμος Πυλαίας), έξω από τη Θεσσαλονίκη.
Θα μπορούσα να το περάσω και σε μεζεδάκι, αλλά ως το Σάββατο θα μπαγιατέψει, κι έπειτα το θέμα έχει και γλωσσικές αλλά και πολιτικές πτυχές, οπότε του αφιερώνω το σημερινό άρθρο. Εννοώ την είδηση, σύμφωνα με την οποία, ύστερα από εντολή του υπουργείου Εξωτερικών, σταμάτησε να προβάλλεται στο Αλατζά Ιμαρέτ ένα σύντομο καλλιτεχνικό βίντεο, επειδή διαμαρτυρήθηκαν μουσουλμάνοι επισκέπτες που το θεώρησαν άσεμνο. Αυτή την εποχή διεξάγεται στη Θεσσαλονίκη η Μπιενάλε, σε διάφορα σημεία της πόλης, ένα από τα οποία είναι και το Αλατζά Ιμαρέτ. Όμως, ο ίδιος χώρος παραχωρείται και στους μουσουλμάνους της πόλης για τις θρησκευτικές τους τελετές, οπότε οι επισκέπτες διαμαρτυρήθηκαν στην τουρκική κυβέρνηση, η οποία μεταβίβασε τα παράπονα στην ελληνική κυβέρνηση και το υπουργείο Εξωτερικών παρενέβη και φρόντισε να μεταφερθεί το επίμαχο βίντεο στη Μονή Λαζαριστών.
Ο δήμαρχος κ. Μπουτάρης, ενοχλημένος, δήλωσε ότι «Δεν μας αρέσουν οι παρεμβάσεις και οι υποδείξεις», χωρίς να ξεκαθαρίζει ποιες εννοεί -διότι όπως δήλωσε η αρμόδια αντιδήμαρχος Πολιτισμού, κ. Έλλη Χρυσίδου, το υπουργείο δεν μπήκε καν στον κόπο να εξετάσει το επίμαχο βίντεο.
Στα ρεπορτάζ των ηλεφημερίδων υπάρχει και ένα βίντεο που μάλλον είναι αυτό που στάθηκε η πέτρα του σκανδάλου, αλλά εγώ προσωπικά δεν βλέπω γιατί κρίθηκε άσεμνο -αλλά δείτε το κι εσείς:
Χτες ήταν του Αγίου Βαλεντίνου, οπότε σκέφτηκα το όνομα Βαλεντίνα, και βέβαια από εκεί πήγε το μυαλό μου στο ομώνυμο τραγούδι του Γιώργου Μητσάκη, κι έτσι, με έναν άλλο συνειρμό θυμήθηκα ένα βιβλίο που μου άρεσε πολύ και που εδώ και καιρό ήθελα να σας το παρουσιάσω, πράγμα που πρόκειται να κάνω τώρα, μια και βρήκα αφορμή, πολύ περισσότερο που την Κυριακή που μας έρχεται, μεθαύριο εννοώ, δεν θα έχουμε φιλολογικό θέμα όπως συνήθως γίνεται, για λόγους επετειακούς που θα εξηγηθούν αύριο.
Το βιβλίο αυτό έχει τίτλο «Έλληνας, Εβραίος και αριστερός» και το έγραψε ο Μωυσής Μιχαήλ Μπουρλάς, που συγκέντρωνε τις ιδιότητες του τίτλου. Ο Μπουρλάς (1918-2011) έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών, σχεδόν πριν από δυο χρόνια ένα χρόνο (στις 17 Μαρτίου 2011) και έγραψε αυτή την αυτοβιογραφία το 2000. Από μικρός στο αριστερό κίνημα, δούλεψε τορναδόρος, πολέμησε στην Αλβανία, συμμετείχε στον ΕΛΑΣ με το ψευδώνυμο Βύρων, πέρασε μετά τη Βάρκιζα όλες τις περιπέτειες των αριστερών, με εξορίες στη Μακρόνησο, στην Ικαρία και στον Άη Στράτη. Το 1951, με συμφωνία ανάμεσα στην Ελλάδα και το νεαρό κράτος του Ισραήλ, δόθηκε η δυνατότητα στους αριστερούς εβραίους εξόριστους να απελευθερωθούν και να εγκατασταθούν στο Ισραήλ. Ο Μπουρλάς εκεί δούλεψε τορναδόρος, έγινε μέλος του ΚΚ, μοίραζε την ελληνική εφημερίδα του κόμματος στα ελληνικά χωριά των παραλίων του Ισραήλ, αλλά όσο η ΕΣΣΔ προσέγγιζε τις αραβικές χώρες το κλίμα γινόταν όλο και πιο βαρύ για τους κομμουνιστές, ώσπου τελικά με τη γυναίκα του, ρωσοεβραία, έφυγε το 1967 για τη Σοβιετική Ένωση όπου δούλεψε τορναδόρος σε μια πόλη στα Ουράλια. Μετά τη συνταξιοδότησή του κατεβαίνει στο Σουχούμι, στη σημερινή Γεωργία, όπου διδάσκει ελληνικά και πιάνει επαφή με Ρωσοπόντιους. Με την αποσύνθεση της ΕΣΣΔ και τις συγκρούσεις ανάμεσα σε Γεωργιανούς και Αμπχάζιους η ζωή έγινε δύσκολη για τους ουδέτερους, οπότε ο Μπουρλάς κατεβαίνει στην Ελλάδα το 1990 και με χίλια βάσανα ξαναπαίρνει ελληνική ιθαγένεια το 1999. Ως το τέλος έμεινε ακμαίος και δραστήριος, μάλιστα κατέβαινε και στις δημοτικές εκλογές με το ψηφοδέλτιο του Τριαντάφυλλου Μηταφίδη (ΣΥΝ).
Προχτές συζητήσαμε για τις γερμανικές αποζημιώσεις, και πάνω στη συζήτηση ο φίλος Γιώργος Μπαλόγλου ανέφερε ότι ο πατέρας του, ο Χρήστος, που είχε σταλεί κατά την Κατοχή σε στρατόπεδο εργασίας στη Γερμανία πήρε στη δεκαετία του 1990 μια συμβολική αποζημίωση για αυτή του την περιπέτεια. Τον είχαν πιάσει, 25 χρονών, μαζί με τον αδελφό του, οι ταγματασφαλίτες του Δάγκουλα, που κυβερνούσαν ουσιαστικά τη Θεσσαλονίκη στην Κατοχή, και τον παρέδωσαν στους Γερμανους. Το έγκλημά του ήταν ότι ο τρίτος αδελφός τους είχε ακούσει αγγλικό ραδιόφωνο σε ένα φιλικό σπίτι.
Ο Χρήστος Μπαλόγλου (1919-2002) ήταν δυνατός και τυχερός και κατάφερε να επιζήσει -άλλοι δεν ήταν τόσο τυχεροί, όπως ο αδελφός του, που πέθανε κατά τη μεταφορά από ένα στρατόπεδο σε άλλο, καθώς οι Γερμανοί υποχωρούσαν μπροστά στον τιμωρό Κόκκινο Στρατό. Γύρισε στη Θεσσαλονίκη και στην επιστήμη του: δίδαξε μαθηματικά στη μέση και στην ανώτατη εκπαίδευση, παντρεύτηκε, έκανε οικογένεια. Δώδεκα χρόνια αργότερα, του επέστρεψαν το ρολόι του -και στη δεκαετία του 1990, όταν με την επανένωση της Γερμανίας άρχισαν οι επιζώντες της κατηγορίας του να ζητούν αποζημιώσεις, ζήτησε κι αυτός. Το κείμενο που θα διαβάσετε, είναι η επιστολή του προς τους δικαστές του γερμανικού Ανώτατου Δικαστηρίου.
Φωτογραφία από το μπλογκ του Ερασιτέχνη (amateurdecuisine.blogspot.com)
Ποιο; Μα, το φιστίκι φυσικά! Βέβαια, παρόλο που το φιστίκι Αιγίνης έχει πλέον προστατευόμενη ονομασία προελεύσεως αναγνωρισμένη από την ΕΕ (όπως και τα φιστίκια Μεγάρων, πάντως), δεν πρέπει να σκεφτούμε ότι ο καρπός έχει πολλούς αιώνες ιστορίας στην Αίγινα: μόλις στις αρχές του 20ού αιώνα άρχισε να καλλιεργείται συστηματικά στο νησί –και στην Ελλάδα γενικότερα.
Πατρίδα της φιστικιάς είναι η κεντρική Ασία, ενώ στην ανατολική Μεσόγειο αυτοφυή είναι δυο δέντρα της ίδιας οικογένειας, η αγριοφιστικιά ή τσιτσιρεβιά ή τριμιθιά, που είναι η τερέβινθος ή τέρμινθος των αρχαίων, και ο σχίνος, που μια ποικιλία του είναι και το μαστιχόδεντρο της Χίου. Τα φιστίκια οι αρχαίοι τα έμαθαν στην ελληνιστική εποχή· ο Θεόφραστος πρώτος μιλάει για ένα δέντρο της Ασίας, χωρίς να το κατονομάζει, όμοιο με την τέρμινθο αλλά με διαφορετικό καρπό, περίπου σαν το αμύγδαλο αλλά νοστιμότερο· ασφαλώς μιλάει για τη φιστικιά. Πρώτος που κατονομάζει τον εξωτικό καρπό είναι ο Νίκανδρος, του 2ου αιώνα π.Χ., ο οποίος στα «Θηριακά» του γράφει ότι τα πιστάκια μοιάζουν με τα αμύγδαλα. Ο Διοσκουρίδης βρίσκει «ευστόμαχα» τα πιστάκια της Συρίας, αλλά, παρόλο που υπάρχουν μαρτυρίες ότι η φιστικιά εισήχθη στην Ιταλία επί Ρωμαίων, στην κυρίως Ελλάδα δεν φαίνεται να ευδοκίμησε η καλλιέργειά της και, μέχρι τον 19ο αιώνα, τα φιστίκια γίνονταν εισαγωγή από το Χαλέπι, δηλαδή τη Συρία. Στην Αττική άρχισαν να καλλιεργούνται από το 1860 και μετά, πρώτα στο κτήμα Παυλίδη στο Ψυχικό.
Πρωτομαγιά σήμερα, ταιριάζει θα έλεγε κανείς να βάλω κάτι του Γιάννη Ρίτσου. Καταρχάς, να θυμίσω ένα προπέρσινο άρθρο, με κάποια δυσεύρετα σύντομα πεζά του Ρίτσου, που ίσως δεν το έχετε διαβάσει.
Έπειτα, αφού είναι Μάης, να γυρίσουμε σε μια μέρα Μαγιού,στον ματωμένο Μάη του 1936, στις 9 Μαΐου. Η διαδήλωση των εργατών της Θεσσαλονίκης χτυπήθηκε από την αστυνομία. Πάνω από 10 νεκροί, ένας από αυτούς ο αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης. Η φωτογραφία της μητέρας του που ολοφύρεται πάνω από το πτώμα του, που οι σύντροφοί του το έχουν απιθώσει πάνω σε μια ξηλωμένη πόρτα, δημοσιεύεται την επόμενη μέρα στον Ριζοσπάστη. Είναι το ερέθισμα για να γράψει ο Γιάννης Ρίτσος τα 14 από τα 20 ποιήματα του Επιτάφιου. Τρία από αυτά δημοσιεύονται τη μεθεπομένη, στις 12 Μαΐου, στον Ριζοσπάστη, με τίτλο «Μοιρολόι».
Το σημείωμα ανεβαίνει με αυτόματο πιλότο -τα σχόλιά σας θα τα δω το βράδυ.
Έχουν γραφτεί πολλά για την υπόθεση Παγκρατίδη, του δήθεν δράκου του Σέιχ-Σου που εκτελέστηκε επί χούντας για τρεις φόνους που πιθανότατα δεν διέπραξε, επειδή ήταν φτωχός, ανυπεράσπιστος και άρα ιδανικός για να του φορτώσουν τα ανεξιχνίαστα εγκλήματα ώστε να πάρουν προαγωγή κάποιοι υψηλόβαθμοι που φτιάξαν την καριέρα τους κλείνοντας άδικα κόσμο στη φυλακή.
Το καινούργιο βιβλίο του θεσσαλονικιού Θωμά Κοροβίνη που κυκλοφόρησε πρόσφατα (μέσα στις γιορτές το πήρα εγώ), με τίτλο Ο γύρος του θανάτου, είναι επίσης αφιερωμένο στην υπόθεση Παγκρατίδη, αλλά μην περιμένετε να βρείτε κάποιο συνταραχτικό νέο στοιχείο που αποδεικνύει περίτρανα την αθωότητα του αδικοσκοτωμένου ή που αντίθετα τεκμηριώνει αδιάσειστα την ενοχή του δράκου. Ο Κοροβίνης παρουσιάζει σε δέκα κεφάλαια την ιστορία όπως την περιγράφουν τα ρεπορτάζ των εφημερίδων της εποχής και εννιά πρόσωπα που γνώρισαν τον Αριστείδη Παγκρατίδη.
* Τυποποιημένο καρτελάκι του σωματείου ταξί που είδε και φωτογράφισε (όχι πολύ καλά) φίλος σε ταξί της Θεσσαλονίκης.
Στην ειδησεογραφική κάλυψη του χιονιά είχαμε τον συνήθη πληθωρισμό και τις υπερβολές, όπως εδώ με τους 70 πόντους χιόνι που φτάνουν μεχρι τον αστράγαλο της τετράμετρης δημοσιογράφου.
Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία 