Μισμαγιά, μια περίεργη λέξη (σε συνεργασία με Ν. Νικολάου)

Ο φίλος μας ο Γιώργος ο Μπαλόγλου πριν από μερικές μέρες είχε μια απορία για τη  λέξη «μισμαγιά»,  που μπορεί και να μην την ξέρετε. Ρώτησε τον φίλο μας τον  Νίκο Νικολάου κι εμένα, για την ετυμολογία της λέξης και από τη  συζήτηση βγήκε η απάντηση. Ο Ν. Νικ. έγραψε ένα αρθράκι για τη λέξη (και την εξιστόρηση της σχετικής αναζήτησης) στον ιστότοπο Κβόρα, quora.com, όπου γράφει τακτικά -στα αγγλικά. 

Επειδή το βρήκα ενδιαφέρον, του είπα ή να το μεταφράσει και για το ιστολόγιό μας ή να  με αφήσει να το  κάνω εγώ. (Παλιότερα, ο Ν.Νικ. είχε μεταφράσει μερικά άρθρα του στο Κβόρα  για το ιστολόγιό μας –παράδειγμα). Προτίμησε να το μεταφράσω εγώ, αφενός επειδή πνίγεται στη δουλειά και αφετέρου για να  δει πώς  θα απέδιδα κάποιες εκφράσεις του. 

Οπότε, το σημερινό άρθρο (το κείμενο του Ν.Νικ., εδώ)

Ποια είναι η ετυμολογία της φαναριώτικης λέξης μισμαγιά;

Ο φίλος μου ο Γιώργος  Μπαλόγλου έκανε αυτή την  ερώτηση σε μένα και στον Νίκο Σαραντάκο, που έχει ένα ιστολόγιο για την ελληνική γλώσσα. Αυτό που τον  προβλημάτιζε ήταν  ότι διάφορες διαδικτυακές πηγές ανέφεραν το προφανές, δηλαδή ότι η λέξη ήταν τουρκικής προέλευσης, αλλά καμιά πηγή δεν  έδινε  την τουρκική λέξη από την  οποία προερχόταν. Μάλιστα, η αρχική απάντηση του Σαραντάκου ήταν: «Τουρκικό δάνειο, αλλά μη με ρωτήσεις από ποια τουρκική λέξη»

Εγώ βέβαια ελάχιστα ξέρω για τα οθωμανικά ελληνικά ή φαναριώτικα αν προτιμάτε, και ο λόγος είναι ότι τα βιβλία με τα οποία μαθήτευσα στην ελληνική γλωσσολογία, γραμμένα πριν από δυο γενιές, δεν  ήθελαν να ξέρουν τίποτα για τα φαναριώτικα. Επειδή όμως τα pdf προσφέρουν δυνατότητα αναζήτησης, τελικά βρήκα τη λύση,  ενώ ο Σαραντάκος (που την  είχε βρει ανεξάρτητα) έδωσε μια απάντηση στο τελευταίο κομμάτι του παζλ.

Να τα πάρουμε από την αρχή: η ελληνική ελίτ της Κωνσταντινούπολης, οι Φαναριώτες, έγραψαν πολλούς στίχους και πολλή μουσική τον  καιρό των Οθωμανών. Παρόλο που εμπνέονταν από τον Διαφωτισμό του ύστερου 18ου αιώνα, η πολιτισμική τους βάση ήταν  οθωμανική. Η ανεξάρτητη Ελλάδα δεν ήθελε να ξέρει τίποτα για την οθωμανική κουλτούρα. Άλλωστε, τους Φαναριώτες τούς  θεωρούσαν όργανα των Οθωμανών, οπότε τη λογοτεχνία και τη μουσική τους τις αγνοούσαν στην Ελλάδα μέχρι την τελευταία γενιά, με την αναθέρμανση των  ελληνοτουρκικών σχέσεων (Όπως είπα παραπάνω: Σήμερα υπάρχουν στην Ελλάδα πανεπιστημιακοί οθωμανολόγοι, ενώ πριν από μια γενιά δεν υπήρχαν).

Όταν οι Φαναριώτες κατέγραφαν στίχους ή μελωδίες, χρησιμοποιούσαν σημειωματάρια,  που τα λέγανε «κατάστιχα»: μια παλιά ελληνική λέξη, η οποία σήμερα έχει εξειδικευτεί σε λογιστική χρήση. Αλλά επίσης αυτές τις συλλογές στίχων τις αποκαλούσαν «μισμαγιά»: τα μισμαγιά, ή η μισμαγιά. (Η λέξη ερμηνεύτηκε τόσο ως πληθυντικός ουδετέρου όσο και ως ενικός θηλυκού). Και τα τραγούδια από μελοποιήσεις αυτών των στίχων επίσης αποκαλούνταν μισμαγιά ή μισμαγιές –στο βιβλιαράκι του cd διαβάζουμε:

Στα μισμαγιά (μισμαγιές), καλλιεργημένοι θαμώνες των σαλονιών καταγράφουν ήδη γνωστά φαναριώτικα τραγούδια και στιχουργήματα ή δικά τους συνθεμένα κατά το φαναριώτικο ύφος. Τα περισσότερα από τα έντεχνα αυτά αστικά τραγούδια, που γνωρίζουν άνθηση στα τέλη του 17^ου αιώνα και συνεχίζουν να τραγουδιούνται ακόμη και στο 19^ο, χαρακτηρίζονται από ένα έντονο ανατολίτικο χρώμα. Η αραβοπέρσικη μουσική επηρεάζει την έντεχνη κοσμική μουσική των Ρωμιών της εποχής, όπως ακριβώς και των Οθωμανών.

Ο αείμνηστος ελληνιστής  Peter Mackridge αφιέρωσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στη μελέτη της φαναριώτικης λογοτεχνίας,  και συνέταξε σχετικό γλωσσάριο (μπορείτε να  το κατεβάσετε εδώ).

Τι είναι ο τιτίζης;

Το σημερινό το άρθρο το οφείλουμε στη φίλη μας το Κιγκέρι, που μου έστειλε τη φωτογραφία που θα δείτε πιο κάτω. Μου άρεσε πολύ και είπα να γράψω ένα αρθράκι, αν  και σας  προειδοποιώ ότι δεν θα είναι  πολύ μεγάλο. Αλλά όπως έλεγε και ο Οβελίξ, τα άρθρα είναι σαν τους Ρωμαίους, τα μικρά είναι  πιο νόστιμα.

Τι είναι λοιπόν ο τιτίζης; Ή, ίσως, τι κάνει ο τιτίζης;

Είναι μια λέξη της βορειοελλαδικής κοινής  νεοελληνικής -όχι της αθηναϊκής. Στο λεξικό του Μπαμπινιώτη δεν θα τη βρείτε, ούτε στο Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών. Αντιθέτως,  το ΛΚΝ έχει λήμμα  «τιτίζης», όπως και το ηλεκτρονικό ΜΗΛΝΕΓ.

Όπως έχουμε πει σε παλιότερο ειδικό μας άρθρο, στα λεξικά της κοινής νεοελληνικής κανονικά δεν έχουν θέση οι ιδιωματισμοί, ας πούμε ο κρητικός μπέτης, τα ποντιακά καρτόφια ή το επτανησιακό τζαντζαμίνι. Ωστόσο, σε ένα λεξικό της κοινής νεοελληνικής που εκδίδεται στη Θεσσαλονίκη, όπως το ΛΚΝ, υπάρχουν λέξεις που δεν τις περιλαμβάνουν τα λεξικά της κοινής νεοελληνικής που έχουν εκδοθεί στην Αθήνα. Οι λέξεις αυτές, επομένως, μπορούν να θεωρηθούν λέξεις της «κοινής βορειοελλαδικής», αφού είναι αρκετά κοινές ώστε να θεωρούνται άξιες λημματογράφησης σε ένα «θεσσαλονικιό πανελλήνιο» λεξικό -αλλά όχι σε ένα «αθηναϊκό» πανελλήνιο λεξικό.

Στο άρθρο μας εκείνο είχα σταχυολογήσει από το ΛΚΝ 52 λέξεις που δεν τις είχε το λεξικό του Μπαμπινιώτη και που ανήκουν στην «κοινή βορειοελλαδική». Μια από αυτές είναι και  ο τιτίζης.

Τιτίζης λοιπόν, σύμφωνα με το ΛΚΝ, είναι ο σχολαστικά λεπτολόγος  άνθρωπος. Η λέξη έχει χροιά αρνητική, έστω και όχι απόλυτα, αφού μπορεί να φτάσει στο θετικό άκρο  μέχρι τον τελειομανή, που είναι ένα «καλό ελάττωμα» (από εκείνα που πρόθυμα παραδέχονται στις συνεντεύξεις οι διάφοροι και διάφορες σταρ). Στο Διαδίκτυο, πράγματι, βρίσκουμε διάφορους να αυτοχαρακτηρίζονται τιτίζηδες, π.χ. «είμαι τιτίζης, αλλάζω λάστιχα κάθε  τρία χρόνια σε όποια κατάσταση κι αν βρίσκονται». Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος αυτοχαρακτηριζόταν  έτσι: Τιτίζης είναι μια μικρασιατική λέξη που σημαίνει αυτός που νοιάζεται πολύ για το έργο του. Η μάνα μου την έλεγε συχνά αυτή τη λέξη.

Στο θετικό λοιπόν άκρο τιτίζης  είναι ο τελειομανής, που δίνει σημασία στη λεπτομέρεια. Κάπως ενδιάμεσα είναι τα λεπτολόγος, σχολαστικός -και ακόμα πιο αρνητικά πχ. ο ψείρας ή  ο υποχόνδριος -και αυτός που δίνει  υπερβολική σημασία σε επουσιώδη ζητήματα, ο ακριβός  στα πίτουρα.

Να  πω πάντως  ότι η μακαρίτισσα η πεθερά μου, από τον  Λαγκαδά, τη λέξη «τιτίζα» την είχε για παίνεμα της καλής  νοικοκυράς, που θέλει να γίνονται όλα στην  εντέλεια -κάπως σαν τη Διαμαντηρείζενα, την  ηρωίδα του διηγήματος «Για τα ονόματα» του Παπαδιαμάντη. Βέβαια, ο κυρ Αλέξανδρος δεν τη χαρακτηρίζει έτσι την ηρωίδα του παρά αρκείται να πει πως ήταν «εις άκρον λεπτολόγος» και βάζει τον καπετάνιο, τον άντρα της, να παραπονιέται στους φίλους του, στην πραγματικότητα ευχαριστημένος για τη νοικοκυρά του:

— Ακούς εσύ, βρε αδελφέ!. . . να έχει βάλει όλον το σεβντά της στο σπίτι, της, στο προικιό της, στο επάνω πάτωμά της! Να θέλει, και καλά, να το κάμει να μιλεί, να φέγγει, ν’ αστράφτει!. . . Δεν λυπάται τον κόπο της, η σκύλα, ν’ ασβεστώνει τρεις φορές την εβδομάδα, πέντε φορές την εβδομάδα να σφουγγαρίζει!. . . Μ’ έχει αφανίσει στον ασβέστη, δεν προ­φταίνω να της αγοράζω σφουγγάρια. . . Κάθε Σάββατο έρχεται ο Στέργιος ο Καμινής και μου γυρεύει λεπτά. . . Τ’ ακούτε σεις!. . . Οι βουτηχτάδες, οι Καλυμνιοί, οι Αιγινήτες, οι Τρικεριώτες, δεν έχουν άλλο μουστερή  μεγαλύτερο από μένα. . .   Μάθανε τώρα τον δρόμο, και πηγαίνουν τα-ίσα στο σπίτι. «Σφουγγάρια. καλά! Σφουγγάρια καλά!». Απ’ τον Θεό να το ’βρει, η σκύλα! μ’ αφάνισε. . .

Το καλέμι και το κουρσούμι

Την Παρασκευή πριν από την Πρωτοχρονιά πέρασα από το βιβλιοπωλείο της γειτονιάς να αγοράσω τρία τέσσερα βιβλία για δώρο, και όσο ο υπάλληλος τα τύλιγε πρόσεξα την πινακίδα που υπήρχε σε κάτι μηχανικά μολύβια και την  έβγαλα φωτογραφία.

Η  πινακίδα είναι τρίγλωσση: οι πληροφορίες της είναι διατυπωμένες στα ιταλικά, στα ισπανικά και στα τουρκικά. Ιταλικά και ισπανικά κάτι σκαμπάζω, αλλά τη  λέξη portamine/portaminas δεν την ήξερα.

Tουρκικά δεν ξέρω, δυστυχώς. Στον ιδανικό κόσμο, μετά τα  αγγλικά και τα γαλλικά ή γερμανικά, στο γυμνάσιο κάθε μαθητής θα επιλέγει και μια γλώσσα γειτονικής χώρας,  αλλά εγώ δεν  μεγάλωσα στον ιδανικό κόσμο.

Ωστόσο, και οι τρεις λέξεις της τουρκικής περιγραφής, Mekanik kurşun kalem, υπάρχουν και στα ελληνικά. Όλες μαζί σημαίνουν  «μηχανικό μολύβι» διότι kurşun kalem στα τουρκικά είναι το μολύβι,  όπως το αγγλικό lead pencil ή το γερμανικό Bleistift. Eίχαμε άρθρο για τα μολύβια πριν  από ένα μήνα αλλά παρέλειψα να αναφερθώ στην τουρκική ονομασία τους.

Είπα προηγουμένως ότι και οι τρεις τουρκικές  λέξεις υπάρχουν  και στα ελληνικά, αλλά δεν το αιτιολόγησα.

Προφανώς, το mekanik αναγνωρίζουμε ότι είναι ελληνικής προέλευσης.  Πήγε στα τουρκικά μέσω του γαλλικού mécanique, το οποίο όμως προέρχεται από το ελληνικό «μηχανικός».

(Παρένθεση: Τόσα χρόνια που έχω το ιστολόγιο, μηχανικός άνθρωπος, δεν έχω λεξιλογήσει για τη λέξη αυτή. Καλά λένε για τον τσαγκάρη  πως αφήνει ξυπόλυτα τα παιδιά του. Κλείνει η παρένθεση).

Εντάξει λοιπόν, το μεκανίκ το βλέπει κι ένα μικρό παιδί. Το  μικρό παιδί θα δει το kalem και ίσως να μην αναγνωρίσει το «καλέμι» ή μάλλον ίσως να  μην  ξέρει το καλέμι. Εμείς που είμαστε μεγάλα παιδιά το ξέρουμε. Αλλά το kurşun σε ποιαν ελληνική λέξη αντιστοιχεί;

Διασπασμένα μεζεδάκια

Που βέβαια τα λέω έτσι επειδή μέσα στη βδομάδα είχαμε την εξαιρετικά αρνητική εξέλιξη της διάσπασης του ΣΥΡΙΖΑ, με την αποχώρηση του καλύτερου (λέω εγώ) τμήματος στελεχών του. Αυτό το γεγονός μάς δίνει τον τίτλο, αλλά επί της  ουσίας έγραψα  μερικά πράγματα στο χτεσινό άρθρο, ενώ είπα και κάτι ακόμα στην ΕφΣυν, όταν ζήτησαν τη γνώμη μου (κάπου μέσα στο άρθρο αυτό λέω κι εγώ τα δικά μου).

Αλλά σήμερα δεν θα ασχοληθούμε με την ουσία του θέματος. Σάββατο είναι, μεζεδάκια έχουμε. Αλλά θα ξεκινήσω με μια γέφυρα, δηλαδή κάτι σχετικό με τη διάσπαση, αλλά όχι ευθέως πολιτικό. Ζήτησα λοιπόν από το ChatGPT να μου φτιάξει ένα σονέτο για τη  διάσπαση ενός αριστερού κόμματος,  και ιδού τι προέκυψε.

O φίλος μας ο Στάζιμπος στο Τουίτερ έδωσε παραγγελία σε ένα ανταγωνιστικό ρομποτάκι, το Bard, και μάλιστα του έδωσε και περισσότερες  προδιαγραφές -αν θέλει ας το βάλει στα σχόλια.

* Και συνεχίζω διασπαστικά ή διασπασμένα, με μια παρατήρηση που έγινε εδώ σε σχόλιο αλλά αξίζει να μπει και στα μεζεδάκια.

Πολλοί ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί, λοιπόν, είπαν για «ανεξαρτοποίηση» (και όχι ανεξαρτητοποίηση) βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ.

Αυτή την απλολογία δεν θυμάμαι να την έχω καταγράψει.

Όσοι μας διαβάζουν ταχτικά ξέρουν ότι έχουμε ασχοληθεί κάμποσες φορές με την απλολογία, που όταν γίνεται μπροστά μας (στρατικοποίηση, περιβαντολόγος) τη θεωρούμε λάθος,  ενώ όταν έχει ήδη γίνει (αμφορέας, αστροπελέκι) δεν ενοχλεί.

* Είχαμε και την τσάντα με τα εργαλεία, που έπεσε από τον  διαστημικό σταθμό και δεν ξέρουμε σε ποιανού το κεφάλι θα πέσει (αν  έχει ήδη πέσει και δεν το πληροφορήθηκα, διορθώστε με.

Γράφει λοιπόν σχετικό άρθρο:

Από την Ιαπωνία, το αντικείμενο πέρασε πάνω από την Κίνα και μέσω Ασίας αφίχθη την Τρίτη 21/11 στην Ευρώπη.

Το Virtual Telescope Project το αποθανάτισε στη Ρώμη, στις 15/11.

Κανονικά είναι λάθος αυτό. Λέμε «απαθανατίζω» δηλ. κάνω  κάτι/κάποιον αθάνατο, με την αρχαία (επιτατική) σημασία του «από-«, η οποία διατηρείται και σήμερα για να  μην ξέρουμε αν  η απόφραξη είναι βούλωμα ή ξεβούλωμα.

Θα αποθανατιστεί κάποιος, αν του πέσει  στο κεφάλι η τσάντα με τα εργαλεία.

* Και ένα αδωνίτικο μαργαριτάρι, από  πρόσφατο «λόγιο» τουίτ του υπουργού:

Ταιριάζει να παρουσιάσει ο Άδωνης έναν τόμο για το αρχείο του Ναπ. Ζέρβα, αλλά οι  μεταξωτές μετοχές θέλουν και επιδέξιο χειριστή, κι ο Άδωνης δεν  είναι, δέκα χρόνια έκανε  να τελειώσει το Ιστορικό-Αρχαιολογικό.

Γράφει «τον  προσφάτως εκδοθέν τόμο» κάνοντας λάθος στο γένος. Ο εκδοθείς τόμος, τον εκδοθέντα τόμο. Το εκδοθέν βιβλίο, ίδιο σε αιτιατική και σε ονομαστική.

Μπανιστίρ ντουλάπ, σαματά κιοφτέ και άλλα ψευδοτουρκικά ευτράπελα

Όσο κι αν φαίνεται περίεργο, τόσα χρονια που υπάρχει το ιστολόγιο και δημοσιεύει άρθρα για διάφορα γλωσσικά ευτράπελα, δεν έχουμε  δημοσιεύσει άρθρο για τους ευτράπελους ψευδοτουρκισμούς, όπως αυτοί του τίτλου, αν και βέβαια σε κάποια σχόλια έχουν αναφερθεί τέτοιοι παιγνιώδεις σχηματισμοί. Πρόσφατα, κάποιος φίλος, νομίζω ο Άγγελος, έκανε μια αναφορά, κι έτσι είπα να βάλω το σχετικό άρθρο, που μάλιστα το είχα τόσα χρόνια σχεδόν έτοιμο, αφού στο βιβλίο μου Η γλώσσα έχει κέφια, του 2018, έχω σχετικό κεφάλαιο,  και δεν θα μπορούσα να μην έχω, εδώ που τα λέμε.

Οπότε, αναδημοσιεύω το κεφάλαιο αυτό, που έχει τίτλο Μπανιστίρ ντουλάπ, σαματά κιοφτέ και άλλα ψευδοτούρκικα, με κάποιες προσαρμογές και προσθήκες. Προσθήκες περιμένω βέβαια και στα σχόλιά σας, ενδεχομένως και δικές σας δημιουργίες. (Στον πίνακα που ακολουθεί υπάρχει κι ένα ψευτοτούρκικο που το έπλασα ενώ έγραφα το άρθρο. Εάν προκληθώ θα το αναφέρω).

Μπανιστίρ ντουλάπ, σαματά κιοφτέ και άλλα ψευδοτούρκικα

Θα ασχοληθούμε τώρα με μια ακόμα κατηγορία γλωσσικών αστείων, τα οποία είναι αρκετά παλιά.

Εννοώ τους καταλόγους με δήθεν τουρκικές λέξεις, όπως αυτές του τίτλου, λέξεις κατασκευασμένες με βάση τα άφθονα τουρκικά δάνεια της ελληνικής γλώσσας, άρα άμεσα κατανοητές από τους Έλληνες: μπανιστίρ ντουλάπ (η τηλεόραση, το ντουλάπι μέσα από το οποίο μπανίζουμε) ή σαματά κιοφτέ (η χειροβομβίδα, ένα σφαιρίδιο που κάνει πολύ θόρυβο).

Χαρακτήρισα «παλιότερη» αυτή την κατηγορία αστείων, διότι τα θυμάμαι από τη δεκαετία του ’60 (κατά πάσα πιθανότητα είναι ακόμη παλιότερα, αλλά εγώ μέχρι εκεί μπορώ να θυμάμαι). Χαρακτηριστικό που επιτρέπει τη χρονολόγηση είναι ότι στον κατάλογο των ψευδοτούρκικων περιλαμβάνεται το «βιβλιάριο απόρων κορασίδων», θεσμός της δεκαετίας του 1960 και των παλαιότερων, που έχει προ πολλού πάψει να υπάρχει (και το οποίο στα ψευτοτούρκικα λέγεται «μπατίρ χανούμ τεφτέρ»). Θα είχε ενδιαφέρον, και σ’ αυτό μπορούν να συμβάλουν αρχειοπόντικες φίλοι, να δούμε αν υπάρχουν ακόμη παλαιότερα δείγματα ψευδοτουρκισμών.

Τα ψευτοτούρκικα τέρπουν επειδή, κακά τα ψέματα, χρησιμοποιούν λέξεις λαϊκές, πολύ δικές μας, πολύ οικείες κι ας μην είναι «καθαρόαιμες» ελληνικές, μάλιστα λέξεις συχνά εξοβελισμένες από την ψυχρή, επίσημη γλώσσα. Όταν όμως ο Έλληνας επισκέπτεται την Τουρκία διαπιστώνει ότι αυτές οι περιφρονημένες λέξεις έχουν στη γλώσσα της γειτονικής χώρας επίσημο καθεστώς. Για παράδειγμα, στις εφημερίδες θα δείτε να γίνεται λόγος για ανάπηρους και ΑΜΕΑ, όχι φυσικά για σακάτηδες, όμως στο τουρκικό πεντάστερο ξενοδοχείο ο ανελκυστήρας των ατόμων με αναπηρία λέγεται επισημότατα sakat asanseri. Παρομοίως, μια από τις μεγαλύτερες τράπεζες είναι η Yapı Kredi, προς μεγάλη τέρψη του Έλληνα, που αναγνωρίζει το «γιαπί».

Όμως τα ψευτοτούρκικα, ή «ντεμέκικα» όπως τα έχει βαφτίσει η φίλη γλωσσολόγος Μαριάννα Κατσογιάννου, κατασκευάζονται όμως από μη γνώστες της τουρκικής. Έτσι, δεν τηρείται ο κανόνας ότι σε αυτού του τύπου τα δίλεκτα η δεύτερη λέξη (η προσδιοριζόμενη) παίρνει στο τέλος ένα φωνήεν, σύμφωνα με τη φωνηεντική αρμονία, δηλαδή το μπανιστίρ ντουλάπ αν ακολουθούσε τους τουρκικούς κανόνες σύνθεσης θα ήταν banistir dolabı, ενώ αν η λέξη τελειώνει σε φωνήεν τότε προστίθεται και ένα s, π.χ. το σαματά κιοφτέ σε κανονικά τουρκικά, αν βεβαίως υπήρχε τέτοια λέξη, θα ήταν samata köftesi. (Χώρια που η λέξη μπανιστίρ έχει σχηματιστεί με τους κανόνες της ελληνικής, από ρίζα που δεν είναι βέβαιο αν είναι τουρκική).

Διότι, βλέπετε, πολλά ψευτοτούρκικα που κυκλοφορούν στην πιάτσα απαρτίζονται από λέξεις που κάθε άλλο παρά τούρκικες είναι –ας πούμε, η πεταλούδα υποτίθεται πως λέγεται «εμπριμέ κουνούπ», όπου η πρώτη λέξη είναι γαλλική και η δεύτερη ελληνική. Αυτά τα έχω αποκλείσει από τον κατάλογο που θα δείτε παρακάτω, αν και το μπανιστίρ ντουλάπ το κρατάω,

Ίσως όμως η επιμονή σε τέτοιες αντιρρήσεις να είναι σχολαστικισμός –και άλλωστε, στον κατάλογο που ακολουθεί θα δείτε ότι περιλαμβάνω και κάμποσες περιπτώσεις μη τουρκικών λέξεων (που όμως μπορεί να θεωρηθούν ονοματοποιίες, όπως το «παπί» ή το «τσουτσού»).

Ιδού λοιπόν το γλωσσάριο των ψευδοτούρκικων λέξεων, σε αλφαβητική σειρά της ελληνικής αντίστοιχης λέξης:

αναπηρική σύνταξη:  σακάτ μπαξίς

ασανσέρ: ντουνιά ζεμπίλ

ασθενοφόρο:  σακάτ αραμπά

βέρα: μπουνταλά χαλκά

βιβλιάριο απόρων κορασίδων:  μπατίρ χανούμ τεφτέρ

γεωπόνος: ζαρζαβάτ ντοκτόρ

γυναικολόγος: χανούμ ντοκτόρ

εντερολόγος: πατσά ντοκτόρ

ΕΝΦΙΑ: γιαπί χαράτς

θωρηκτό: τσαμπουκά παπόρ

Ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης: γιουβαρλάκ σοφρά εφέντες

Κοιμωμένη του Χαλεπά: Χαλεπά-εφέντη μαχμουρλού χανούμ

Κολωνάκι: Παραλή Μαχαλά

κτηνίατρος: χαϊβάν ντοκτόρ

Κωνσταντίνος Μητσοτάκης: γκαντέμ πασά

«Λίμνη των Κύκνων» του Τσαϊκόφσκι: Τσαϊκόφσκι εφέντη παπί χαβούζ

μακιγιάζ: χανούμ σοβά μερεμέτ

μαλακία: τσουτσού νταχτιρντί

ΜΑΤ: μπερντάχ ασκέρ

ναυμαχία: καΐκ καβγά

νεκροταφείο: ραχάτ μπαχτσέ

νοσοκομείο: σακάτ οντά

παιδίατρος: τσογλάν ντοκτόρ

Ποιμενική του Μπετόβεν: Μπετόβεν εφέντη τσοπάν αμανέ

προφυλακτικό: τσουτσού φερετζέ

ραδιόφωνο: σαματά ντουλάπ -ή «χαμπέρ κουτί» σε άλλες περιοχές

σουτιέν: μεμέ ζεμπίλ

σχολείο (ή νηπιαγωγείο): τσογλάν μπαχτσέ

τανκ:  τσαμπουκά αραμπά

ταξί: ταρίφ αραμπά

ταχυδρόμος: χαμπέρ χαμάλ

τηλεόραση: μπανιστίρ ντουλάπ

υποβρύχιο: μπαμπές παπόρ

χειροβομβίδα: μπαρούτ κεφτέ· και «σαματά κιοφτέ» σε άλλες περιοχές

χρηματοκιβώτιο: παρά σεντούκ

ψυγείο: μπουζ ντουλάπ

Να προσθέσω εδώ ότι Κουμάρ Σκεμπέ έλεγαν στη Θεσσαλονίκη έναν γνωστό επιθετικό οι οπαδοί της αντίπαλης ομάδας, επειδή είχε πάρει λίγα κιλά παραπάνω και σύχναζε και στο καζίνο της πόλης.

Βλέπετε ότι το γλωσσάρι πιάνει από το «Βιβλιάριο απόρων κορασίδων» της δεκαετίας του 1960 ως τον ΕΝΦΙΑ του 2012, κάτι που δείχνει τη μακροβιότητα των ψευδοτούρκικων.

Υπάρχουν και μερικές τουρκοφανείς φράσεις που έχουν μπει στην κανονική γλώσσα, όπως π.χ. το «ρεμπέτ ασκέρ», που το λέμε για μια ομάδα ατάκτων, το «σουλτάν μερεμέτ» που σημαίνει τον γερό ξυλοδαρμό, τον «καραγκιόζ μπερντέ» ή τον «τσαντίρ μαχαλά». Τις λέω «τουρκοφανείς» επειδή δεν υπάρχουν στα τούρκικα, αλλά είναι κατασκευασμένες με τουρκογενή υλικά στα ελληνικά.

Μια παράλληλη κατηγορία τουρκοευτράπελων είναι τα τουρκοφανή επαγγέλματα, όπως ο σέντερ φορ Μεσούτ Ταβάζ ή ο αστυνομικός διευθυντής Ταμάτ Ορμάν -έχουμε ειδικό άρθρο.

Αλλά βέβαια το πιο αστείο είναι ότι μερικά από τα ψευτοτούρκικα των ανεκδότων συμπίπτουν σχεδόν με πραγματικές τούρκικες λέξεις. Για παράδειγμα, ο κτηνίατρος στα τουρκικά, εκτός από το γαλλοπρεπές veteriner, λέγεται και hayvan doktoru, αλλά και το ψυγείο, που όπως είδαμε πιο πάνω είναι στα ψευδοτούρκικα «μπουζ ντουλάπ», στα κανονικά τούρκικα λέγεται, ακριβώς, buzdolabı!

Όπως λέμε, η πραγματικότητα ξεπερνά τη φαντασία!

Μεταλεξικά μεζεδάκια

Μετά τα λεξικά;  Όχι, μετά τον Αλέξη, μετά την παραίτηση του Τσίπρα από την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ -θα μπορούσα να τα πω και «μεταλεξιανά»,  ίσως. Τα συζητήσαμε αυτά βέβαια στο άρθρο μας το προχτεσινό, γράφτηκαν και πολλές Αλεξιάδες  στον τύπο, που αν ζούσε η Άννα  η Κομνηνή θα είχε ξαναπλουτίσει από τα κοπιράιτ, οπότε δεν θα πω εδώ περισσότερα, μόνο κάτι γλωσσικό, ότι στο κείμενο της παραίτησης, υποθέτω όχι τυχαία, δεν υπάρχει η λέξη «παραίτηση» ή το ρήμα  «παραιτούμαι», αλλά η πιο ποιητική διατύπωση «αποφάσισα να παραμερίσω για να περάσει [το νέο κύμα του ΣΥΡΙΖΑ]» που βέβαια θυμίζει τον πασίγνωστο χαιρετισμό του γέροντα Κωστή Παλαμά προς τον νεαρό Γιάννη Ρίτσο.

Ταιριάζει λοιπόν να ξεκινήσουμε τη βδομαδιάτικη περιήγησή μας ακριβώς με ένα αλεξιανό μεζεδάκι:

Λέτε να ήταν διαρκές γεγονός η παραίτηση; Να παραιτιόταν ο Τσίπρας, να μην τη δέχονταν την παραίτηση οι άλλοι κι αυτός να παραιτιόταν ξανά, ώσπου τελικά έκαμψε την αντίστασή τους;

Μπα, μάλλον ο συντάκτης δεν τηρεί την ορθογραφική διάκριση λ/λλ (για την οποία βεβαίως έχουμε γράψει), που δεν την πιάνει και ο κορέκτορας, αφού και ο τύπος «υπέβαλλε» νόμιμος είναι, απλώς με άλλη σημασία.

* Kαι συνεχίζουμε με εξωτερικές ειδήσεις.

Σύμφωνα με το σουπεράκι, στη Δύση επικρατεί «ανηχυσία» για την κατάσταση στη Ρωσία.

Αυτό το γραπδάμ (γραπτό σαρδάμ) το έχουμε ξανασυναντήσει,  πριν από τρία χρόνια -μόνο που τότε την ανηχυσία δεν την  προκαλούσε η Ρωσία αλλά ο κορονοϊός.

* Αλλά σαρδάμ συμβαίνουν και εις Παρισίους -αλλά και εν Ουασιγκτώνι. Ο Πρόεδρος Μπάιντεν είπε στο μικρόφωνο ότι ο Πούτιν is clearly losing the war in Iraq, προφανώς εννοώντας στην  Ουκρανία.

(Μάλιστα στο λινκ λέει ότι το είπε δύο φορές την ίδια μέρα).

* Και κάτι σχετικό με το βαθυσκάφος. Σε δηλώσεις ενός ειδικού που έχει κατεβεί σε μεγαλύτερα βάθη, διαβάζουμε:

“Εμείς, ως βιομηχανία και ως ανθρωπότητα, έχουμε φτάσει τρεις φορές βαθύτερα από το βάθος του Τιτανικού, στο Challenger Deep, στα βαθύτερα σημεία όλων των ωκεανών. Εχουμε καταδυθεί επανηλλειμένες φορές με ασφάλεια», δήλωσε ο πιλότος με έδρα την Κόστα Ρίκα.

Αυτό το «ως βιομηχανία και ως ανθρωπότητα» λιγάκι με παραξενεύει, ενώ στο «επανηλλειμένες» έχουμε ένα ενδιαφέρον διπλό ορθογραφικό μπέρδεμα!

* Μικροορθογραφικό, από ειδησάκι:

Οι δύο επιβαίνοντες, ένας δεκαεξάχρονος και μία δεκαπεντάχρονη τραυματίστηκαν ελαφρά και συνοδεία αστυνομικών μεταφέρθηκαν σε εφημερεύων νοσοκομείο.

Όπου τους είδε εφημερεύον γιατρός, άραγε;

* Η οθονιά από άρθρο για έφοδο στο σπίτι της Εύας Καϊλή αλλά και  στην… οικεία της αδελφής της. Κι άλλες φορές έχουμε δει τα… οικεία κακά, αλλά αυτή τη φορά έχει γούστο ότι πλάι πλάι έχουμε και το σπίτι και δεν άντεξε ο συντάκτης να προσπεράσει δεύτερη φορά την ευκαιρία να αναφερθεί στην οικεία οικία.

* Κι ένα ακόμα ορθογραφικό.

Διαβάζω στο Έθνος ότι «ορκίστηκε κατά τα ειοθώτα» η νέα κυβέρνηση -μόνο  που κανονικά τα /ο/ είναι ανάποδα, τα ειωθότα.

Δεν έχει βέβαια διαφάνεια ετυμολογική η λέξη -είναι αρχαία μετοχή του είωθα, που είναι παρακείμενος με ενεστωτική χρήση.  Από την ίδια ρίζα το έθιμο και το έθος / ήθος, πάντως, χωρίς αυτό να βοηθάει πολύ στην ορθογραφία.

* Κι ένα αθλητικό, από άρθρο για νεαρούς παίχτες του Παναθηναϊκού. Αφού εκθειάσει τα προσόντα του Μπιλάλ, ο συντάκτης τού προσάπτει ότι «χολώνει στην κίνηση χωρίς την μπάλα».

Χολώνω, σύμφωνα  με τα λεξικά, σημαίνει «κάνω  κάποιον να  θυμώσει. Συνήθως λέμε ότι ο τάδε χολώθηκε, θύμωσε, ή ότι «είναι χολωμένος».

Προφανώς, εδώ δεν εννοείται τίποτα τέτοιο. Υποθέτω πως ο συντάκτης ήθελε να γράψει «χωλαίνει», ότι υστερεί δηλαδή σε αυτόν τον τομέα. Ίσως να επηρεάστηκε, στην ορθογραφία, και από το «θολώνει», δεν ξέρω τι έτρεξε στο χολωμένο του μυαλό.

Τιτανικά μεζεδάκια

Αύριο ψηφίζουμε, οπότε κανονικά θα έβαζα τίτλο «Μεζεδάκια πριν ανοίξουν οι κάλπες» ή κάτι  ανάλογο, όπως έχω κάνει σε αντίστοιχα Σάββατα πριν από τη  μέρα των εκλογών, αλλά αφού η προσοχή όλων βρισκόταν στο βαθυσκάφος των βαθύπλουτων που θέλησε να επισκεφτεί το ναυάγιο του Τιτανικού, και όχι στις εκατοντάδες βαθύπτωχους που πνίγηκαν πολύ πιο άδοξα στην Πύλο, είπα να υποκύψω και να αλλάξω τον τίτλο.

* Και ξεκινάω με κάτι σχετικό με το δυστύχημα του βαθυσκάφους, με το ερώτημα ενός φίλου.

Ο φίλος στέλνει λινκ από άρθρο για το θέμα:

Έκρηξη διέλυσε το υποβρύχιο Τitan – Βρέθηκαν 5 μεγάλα συντρίμμια. Απώλεια πίεσης στο θάλαμο οδήγησε σε έκρηξη. Όσα ανακοίνωσαν οι αρχές για το υποβρύχιο Titan.

 

Όμως είναι δύσκολο να φανταστούμε το υποβρύχιο να μπορεί να εκραγεί όταν βρίσκεται υπό τόση μεγάλη εξωτερική πίεση. Άλλωστε η είδηση μιλάει και για «απώλεια πίεσης στο θάλαμο» (και όχι για αύξηση πίεσης).

Τα διεθνή πρακτορεία μιλάνε για “implosion”:

Missing Titanic sub crew believed to be dead after ‘catastrophic implosion’

 

Εμείς πώς θα έπρεπε να το πούμε -ρωτάει  ο φίλος.

Την απόδοση του implosion την είχαμε συζητήσει τη μέρα των προηγούμενων εκλογών, τότε με μεταφορική σημασία.  Ενδόρρηξη είναι μια καλή απόδοση, που την είδα να χρησιμοποιείται και για το βαθυσκάφος.

Βέβαια, κάπου διάβασα ότι στο Τιτάν μετά την ενδόρρηξη έγινε και έκρηξη, διότι ο αέρας μέσα στο σκάφος πρέπει να αναφλέχτηκε (σικ, ρε) από την πίεση.

* Στην τηλεόραση μίλησε κάποιος εμπειρογνώμονας, ο οποίος, όπως βλέπω σε πολλούς ιστότοπους, χρησιμοποίησε επίσης τον όρο «ενδόρρηξη» που τον εξήγησε, εκλαϊκευικά, «έκρηξη προς τα μέσα».

* Να πάμε σε πιο πεζά θέματα.

Φίλος που προσέχει τη λεπτομέρεια, μου γράφει:

Διαβάζω σε  άρθρο των Νέων κάτι που θα μπορούσε εκ πρώτης όψεως να θεωρηθεί ως απλό τυπογραφικό λάθος, νομίζω όμως ότι πρόκειται για κωμική υπερδιόρθωση: «Εάν και δεν έχει ομολογήσει, όλα τα στοιχεία οδηγούν στο ενδεχόμενο…»

Κι εγώ θεωρώ ότι είναι υπερδιόρθωση και ευπρεπισμός. Ο σύνδεσμος είναι «αν και». Κατά τη γνώμη μου, δεν υπάρχει «εάν και» ως δίλεκτο. Μόνο συμπτωματικά μπορούμε να το πούμε, π.χ. «Εάν και ο Γιάννης αρνηθεί, τότε να ματαιώσουμε την εκδρομή».

Ωστόσο, αυτό είναι η δική μου γνώμη. Με έκπληξη βλέπω στο ΛΚΝ (λήμμα «αν») να θεωρεί ότι υπάρχει «εάν και». Ο Μπαμπινιώτης, πάλι, χωρίς να το αποδοκιμάζει το «εάν και» το αγνοεί και έχει λήμμα «αν και».

* Γράψαμε τις προάλλες για το Πρόταγκον  και τους… φανταστικούς αρθρογράφους του, τώρα ας δούμε ένα μαργαριτάρι του Πρόταγκον, γεωγραφικό.

Η Εσθονία χαρακτηρίζεται χώρα της κεντρικής Ευρώπης, που βέβαια δεν είναι. Τον καιρό της διεύρυνσης της ΕΕ, το 2004, χρησιμοποιήθηκε ο συλλογικός όρος «χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής  Ευρώπης», και η Εσθονία ανήκε στις χώρες αυτές, όπως και οι άλλες βαλτικές χώρες, αλλά ασφαλώς δεν  ανήκει στην κεντρική Ευρώπη -στην  ανατολική θα τη βάλουμε, ίσως και στη βόρεια.

* Φίλος στέλνει  λινκ σε άρθρο για σειρές του Νέτφλιξ, όπου διαβάζω:

Η ιστορία ακολουθεί μια χίπισσα που κάνει τη μποέμικη ζωή της, τη Merve, η οποία η οποία θα πάρει με το κακό τα χαμπάρια της σε σχέση με την άρνησή της να μεγαλώσει.

Πέρα από το διπλό «η οποία», αναρωτιέμαι τι σημαίνει «θα πάρει με το κακό τα χαμπάρια της». Διαβάζοντας  παρακάτω, ότι «Με το κεφάλι της στα σύννεφα της μόδας και του design και χωρίς να χρησιμοποιεί το πτυχίο της στη διοίκηση επιχειρήσεων, η μητέρα της θα την ενημερώσει πως το κτίριό τους πρόκειται να κατασχεθεί«, υποθέτω ότι θα πει  κάτι  σαν «θα προσγειωθεί  απότομα  στην  πραγματικότητα».

Μια και η σειρά είναι τουρκική,  αναρωτιέμαι μήπως ο συντάκτης διάλεξε τα χαμπάρια για κουλέρ λοκάλ. Έτσι κι αλλιώς όμως, η διατύπωση  μου είναι ακατανόητη.

* Και συνεχίζουμε με κάτι άλλο τούρκικο, από την προεκλογική κίνηση.

Η ΟΠΠΕ, η Ομάδα Παρακολούθησης Πρωτοσέλιδων Εστίας, επισημαίνει το  απόσπασμα που βλέπετε.

Μας φάνηκε κάπως αστεία η αναφορά στην ετυμολογία της λέξης. Ο φίλος μας ο Ακίνδυνος πολύ έξυπνα σχολίασε: Οι λεβέντες δεν επιτίθενται με τούρκικες λέξεις, είναι μπαμπέσικο.

Βέβαια, νομίζω ότι ο Μητσοτάκης διάλεξε το «ντεμέκ» όχι επειδή είναι λέξη τουρκικής ετυμολογίας, αλλά επειδή μιλούσε στη Θεσσαλονίκη και ήθελε να χρησιμοποιήσει μια χαρακτηριστικά βορειοελλαδίτικη λέξη -είπαμε, οι λογογράφοι του είναι αριστοτέχνες.

Να πούμε εδώ ότι «ντεμέκ» σημαίνει «δήθεν» στα ελληνικά, αλλά το τουρκικό demek, από  το ρήμα «λέω», όταν χρησιμοποιείται ως επίρρημα σημαίνει «να πούμε, δηλαδή». Η μετατόπιση από το «δηλαδή» στο «δήθεν» μπορεί να έγινε  στα τουρκικά των Βαλκανίων, πάντως το σλαβομακεδονικό демек (όχι το καθιαυτού) σημαίνει και «δηλαδή» και  «δήθεν». 

Η αβανιά σήμερα

Σε μια γλωσσική ομάδα του Φέισμπουκ είχε γίνει λόγος, πριν από μερικές μέρες, για έναν κατάλογο που είχα δημοσιεύσει σε παλιότερο άρθρο μου, με 730 λέξεις τουρκικής προέλευσης. Στο άρθρο εκείνο, τις 730 λέξεις του καταλόγου τις χαρακτηρίζω «καθημερινές, συχνές ή όχι σπάνιες», αλλά βέβαια αυτή η ταξινόμηση έχει υποκειμενικό χαρακτήρα. Όλοι θα συμφωνήσουν ότι π.χ. το ντουλάπι ή ο καφές είναι λέξεις καθημερινές και (πολύ) συχνές, αλλά για άλλες λέξεις του καταλόγου δεν θα υπάρχει η ίδια ομοφωνία.

Ο κατάλογος ξεκινάει με τις λέξεις: αβανιά, αγάς, αγιάζι, αλάνα, αλάνι. Και για την πρώτη λέξη από αυτές, την αβανιά, προβλήθηκε η ένσταση πως κανείς δεν την χρησιμοποιεί σήμερα ενεργητικά.

Δεν είναι ίσως αβάσιμη η ένσταση, οπότε είπα να γράψω το σημερινό άρθρο για να το διερευνήσουμε -γι’ αυτό και ο τίτλος, που θυμίζει το τραγούδι «Η πίκρα σήμερα». Λέγεται λοιπόν η αβανιά σήμερα;

Αν κρίνουμε με βάση τα λεξικά, η αβανιά ασφαλώς είναι ζωντανή λέξη. Περιλαμβάνεται και στα τέσσερα μεγάλα λεξικά μας (ΛΚΝ, Μπαμπινιώτη, Χρηστικό, ΜΗΛΝΕΓ). Στο Χρηστικό χαρακτηρίζεται «παρωχημένος» όρος, πάντως. Ο ορισμός από το ΛΚΝ:

αβανιά η [avaná] Ο24 : (λαϊκότρ., λογοτ.) 1. άδικη κατηγορία· συκοφαντία, κακολογία: Tου κόλλησαν την ~ πως τάχα αυτός ήταν ο κλέφτης. Πιο πολύ τον έπνιγαν οι αβανιές του κόσμου. 2. ζημιά, κακοτυχία, συμφορά: Mε βρήκαν / έπαθα πολλές αβανιές.

[μσν. αβάν(ης) `συκοφάντης΄ -ιά < αραβ. hawān -ης `προδότης΄]

Ωστόσο, να μην ξεχνάμε ότι η αβανιά βρίσκεται στις πολύ πρώτες σελίδες κάθε λεξικού -και μια ψυχολογική παρατήρηση είναι πως στο ξεκίνημα ενός λεξικογραφικού (ή εγκυκλοπαιδικού) έργου υπάρχει περισσότερη γενναιοδωρία ως προς την έκταση αλλά και ως προς τον αριθμό των λημμάτων.

Επίσης, η λέξη έχει ισχυρή ιστορική και λογοτεχνική παρουσία. Για παράδειγμα, στον Παπαδιαμάντη, στο διήγημα «Για την περηφάνια», ο μεθυσμένος γιος κοροϊδεύει τη  μητέρα του, που έχει βγει για να τον μαζέψει:

Μαζώξου στὸ σπίτι σου, γριά, μὴ σοῦ κολλήσουν καμμιὰ ἀβανιά, τώρα στὰ γεροντάματα… καὶ ποῦν πὼς ἐβγῆκες τάχα σὲ κακὴ στράτα.

Πάλι στον Παπαδιαμάντη, στη Στοιχειωμένη κάμαρα, διαβάζουμε:

Καὶ ὅμως ἡ μητρυιά της τὴν ἐκατάτρεχεν ἀκόμη. Ἐνῷ ἐπρόκειτο νὰ νυμφευθῇ ἡ κόρη, ὁ πατήρ της μίαν ἡμέραν τῆς «ἔρριξεν ἀβανιά», ὅσον ἀπίστευτον καὶ ἂν φανῇ τοῦτο.

Καραστημένο

Στις δηλώσεις που έκανε το βράδυ της Κυριακής, εξοργισμένος από το πέναλτι που δόθηκε σε βάρος του Ολυμπιακού στις καθυστερήσεις του παιχνιδιού Παναθηναϊκός – Ολυμπιακός, με αποτέλεσμα να στερηθεί η ομάδα του τη νίκη στο ντέρμπι, ο ισχυρός άνδρας του Ολυμπιακού, ο εφοπλιστής Βαγγέλης Μαρινάκης χαρακτήρισε «καραστημένη τη διαιτησία» του αγώνα.

Προηγουμένως είχε χαρακτηρίσει «στημένο» τον διαιτητή και «στημένη» την [ποδοσφαιρική] ομοσπονδία, και στην τρίτη του αναφορά, θέλοντας ίσως να υπερθεματίσει, είπε οτι «Κερδίσαμε και τη διαιτησία, που από το πρώτο λεπτό ήταν καραστημένη». Θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει ότι η πρόταση αυτή πάσχει, αφού ο Ολυμπιακός δεν κέρδισε το παιχνίδι, ενώ επίσης αν η διαιτησία ήταν «στημένη» από το πρώτο λεπτό θα μπορούσε να είχε δώσει πέναλτι στο γκρέμισμα του Σπόραρ από τον Παπασταθόπουλο στα μισά του β’ ημιχρόνου, όταν το σκορ ήταν 0-0, και όχι να περιμένει τα χασομέρια -εκτός βέβαια αν ο διαιτητής ήταν «στημένος» ή «καραστημένος» για να φέρει το παιχνίδι ισόπαλο και όχι για να νικήσει κάποια ομάδα. Αλλά δεν θέλω να κάνω σχόλιο ποδοσφαιρικό στο άρθρο αυτό.

Θα προσέξατε πάντως ότι ο Βαγγ. Μαρινάκης απέφυγε να εκφραστεί εναντίον της κυβέρνησης, περιορίζοντας τα βέλη του εναντίον της ομοσπονδίας, ενώ προηγουμένως το δεξί του χέρι, ο Γιάννης Βρέντζος, μέλος του ΔΣ της ΠΑΕ Ολυμπιακός, διαβάζοντας από χαρτάκι τις δηλώσεις του υπήρξε πολύ πιο απερίφραστος αφού υποστήριξε ότι «τα τρία τελευταία χρόνια λειτούργησε στην κυβέρνηση καθεστώς παρανομίας, υποκλοπών με συνδέσμους και παρακλάδια σε όλο το οργανωμένο έγκλημα με έδρα το Μέγαρο Μαξίμου και επικεφαλή τον Γρήγορη Δημητριαδη και την βρώμικη λαθραία ποινική παρέα του.» Μένει να δούμε αν οι δηλώσεις ήταν ένα πυροτέχνημα χωρίς συνέχεια ή μια προειδοποιητική βολή. Αλλά ούτε πολιτικό σχόλιο θέλω να κάνω.

Όχι, εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε θ’ αφιερώσω το άρθρο στον όρο «καραστημένος» και κυρίως στο πρώτο συνθετικό του, στο πρόθημα «καρα-«.

Το πρόθημα «καρα-» έχει τουρκική προέλευση -και από αυτή την άποψη είναι αξιοσημείωτο, μια και δεν είναι τόσο πολλά τα δάνεια προθήματα και επιθήματα, αν και στα επιθήματα έχουμε επίσης το -τζής, για το οποίο είχαμε γράψει προ καιρού, και το -λίκι για το οποίο χρωστάμε άρθρο.

Η βασική λειτουργία που έχει σημερα το πρόθημα καρα-, σύμφωνα με τα λεξικά, είναι να επιτείνει τη σημασία που έχει η κυρίως λέξη, σημασία η οποία είναι, συνήθως, αρνητική.

Έτσι, προσφέρεται και για ευκαιριακούς σχηματισμούς, όπως ο «καραστημένος διαιτητής» του κ. Μαρινάκη. Δεν ήταν απλώς στημένος, αλλά καραστημένος. Παρόμοια, μια λέξη που ακούγεται πολύ τελευταία είναι ότι «το έχω καρατσεκάρει» ή «το έχω καρατσεκαρισμένο». Δεν το έχω απλώς τσεκάρει (ή ελέγξει, αν προτιμάτε), δεν το έχω, έστω, διπλοτσεκάρει, αλλά το έχω «καρατσεκάρει».

Αλλά να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Στα τουρκικά, kara είναι ο μαύρος, είναι και ο σκούρος, και ο σκοτεινός. Όμως είναι επίσης, λέει το λεξικό, ο άτυχος, ο γρουσουζικος. Ήδη στα τουρκικά, το kara χρησιμοποιείται στη σύνθεση όχι μόνο για να δείξει το μαύρο χρώμα (π.χ. biber το πιπέρι γενικώς, karabiber το μαύρο πιπέρι) αλλά και ως επιτατικό προς το χειρότερο. Ας πούμε, karabelâ είναι ο μεγάλος μπελάς, ενώ karahaber, κατά λέξη μαύρο χαμπέρι, είναι η είδηση για θάνατο ή καταστροφή.

Από τον κόλαφο στο σουλτάν μερεμέτ: οι 50 αποχρώσεις του ξυλοδαρμού

Στο ιστολόγιο βάζουμε πότε-πότε άρθρα «καταλογογράφησης» όπως τα λέω, όπου βρίσκουμε συνώνυμες (ή περίπου) εκφράσεις με τις οποίες μπορεί να περιγραφτεί μια κατάσταση. Καθώς είμαι επιρρεπής στα κλισέ, τα άρθρα αυτά τα ονομάζω «Οι 50 αποχρώσεις….»

Ήδη έχουμε δημοσιεύσει έξι τέτοια άρθρα καταλογογράφησης, για τις 50 αποχρώσεις του χρήματος, της μέθης, της αποτυχίας, του θανάτου, της κατάπληξης, και της υπερβολικής ταχύτητας, το τελευταίο από αυτά φέτος τον Μάιο.

Την περασμένη εβδομάδα είχαμε ένα άρθρο, ετυμολογικό, για τη λέξη «κόλαφος», και εκεί έγραψα ότι έχουμε πάρα πολλές λέξεις για να περιγράψουμε διάφορα είδη χτυπημάτων και ξυλοδαρμού και ότι θα μπορούσε να γραφτεί ένα καταλογογραφικό άρθρο. Μάλιστα, στα σχόλιά σας προσθέσατε κι εσείς μερικές ακόμα. Οπότε, σήμερα γράφω το άρθρο, εξοφλώντας (για μια φορά) αμέσως το χρέος που εγώ ο ίδιος δημιούργησα.

Συνήθως τα άρθρα της κατηγορίας αυτής είναι εστιασμένα είτε σε λέξεις είτε σε εκφράσεις, είτε σε ουσιαστικά δηλαδή είτε σε ρήματα. Βέβαια, από τα ουσιαστικά εύκολα μεταπίπτει κανείς στις εκφράσεις με ρήματα, ας πούμε από το μπερντάχι θα πούμε «του έριξε ένα μπερντάχι» και από το «ξύλο» λέμε «του έδωσε (πολύ) ξύλο», αν και το αντίστροφο δεν ισχύει, δηλαδή από το «τον έκανε του αλατιού» ή «του άργασε το τομάρι» δεν μπορούμε να καταλήξουμε σε ουσιαστικό. Τέλος πάντων, λέω σήμερα να κάνουμε διπλό κατάλογο, τόσο λέξεων όσο και εκφράσεων.

Θα μπορούσα βέβαια να φτιάξω δεύτερο άρθρο, αλλά θα ήταν κάπως άχαρο. Καλύτερα έτσι μου φαίνεται.

Οι 50 αποχρώσεις του ξυλοδαρμού θα συμπεριλάβουν τόσο τη γενική έννοια του δαρμού (δαρμός, ξυλοδαρμός, ξύλο, ξυλοφόρτωμα) όσο και ειδικές έννοιες για διάφορα είδη χτυπημάτων: γροθιά, ράπισμα, σκαμπίλι, καρπαζιά, κατραπακιά, κτλ.

Πέρα από την κυριολεκτική τους χρήση, πολλές από τις λέξεις του ξυλοφορτώματος έχουν και μεταφορική χρήση, αρκετά σημαντική μάλιστα. Κόλαφος το πόρισμα για τις υποκλοπές, έγραφα στο πρόσφατο άρθρο, τον τίτλο ενός άρθρου στην Αυγή. Νέο ράπισμα της Κομισιόν στην Τουρκία, είπε προχτές το δελτίο ειδήσεων, ενώ η ίδια είδηση από την εφημερίδα Τα Νέα τιτλοφορήθηκε Νέο χαστούκι από την ΕΕ στην Άγκυρα.  Χαστούκια δίνουμε και κυριολεκτικά, βέβαια, ραπίσματα λιγότερο, κυριολεκτικός κόλαφος έχει ν’ ακουστεί πολύ πολύ καιρό.

Σημειώνω τέλος ότι, όπως και ο κόλαφος, έτσι και αρκετές ακόμα λέξεις του καταλόγου έχουν και καθαυτές ενδιαφέρον, ετυμολογικό ή άλλο. Επιφυλάσσομαι για επόμενα άρθρα. Μόνο να πω, μια και το έβαλα στον τίτλο, ότι απ’ όσο ξέρω (ας επιβεβαιώσουν οι τουρκομαθείς) το «σουλτάν μερεμέτ» δεν υπάρχει στα τουρκικά, είναι ψευδοτουρκισμός.

Να δούμε λοιπόν τις 50 αποχρώσεις του ξυλοδαρμού, πρώτα σε λέξεις/ουσιαστικά:

1. δαρμός
2. ξύλο
3. ξυλοδαρμός
4. ξυλοφόρτωμα
5. ξύλισμα
6. ξυλίκι
7. ξυλοκόπημα
8. σουλτάν μερεμέτ
9. μπαγλάρωμα
10. πελέκημα
11. τουλούμιασμα
12. μπερντάχι/περντάχι
13. γροθιά/γρόνθος
14. γρονθοκόπημα
15. μπουνιά
16. μπηχτή
17. κόνδυλος
18. γροθοκοπάνισμα
19. γροθοπατινάδα
20. κροσέ
21. άπερκατ
22. ανάποδη
23. (ξ)ανάστροφη
24. κόλαφος
25. κολάφισμα
26. ράπισμα
27. μπάτσος
28. σφαλιάρα
29. χαστούκι
30. χαστουκιά
31. σκαμπίλι
32. σκαμπίλισμα
33. μπάτσισμα
34. καρπαζιά
35. καρπάζωμα
36. κατακεφαλιά
37. κατραπακιά
38. φάπα
39. μάπα
40. καταυχένισμα
41. γιακάς
42. σβερκιά
43. κλοτσιά
44. κλότσος
45. κλοτσοπατινάδα
46. ποδοκλότσημα
47. φούσκος
48. φατούρο [ομαδικό]
49. σκιόπος
50. κοπανιά

Τα δύο τελευταία τα προτείνατε κι εσείς.

Υπάρχουν κι άλλες πολλές λέξεις, αλλά σας αφήνω να συμπληρώσετε.

Και αμέσως περνάω στον κατάλογο ρημάτων και εκφράσεων που δηλώνουν ξυλοφόρτωμα.

1. τον δέρνω
2. τον ξυλίζω
3. του δίνω ξύλο [+ επίθετα]
4. του δίνω το ξύλο της χρονιάς του
5. τον ξυλοφορτώνω
6. τον ξυλοκοπώ
7. τον μπαγλαρώνω
8. τον πελεκάω
9. τον χειροτονώ
10. τον αλαλιάζω [στο ξύλο]
11. τον πεθαίνω [στο ξύλο]
12. τον σπάω στο ξύλο
13. του μετράω τα πλευρά / τα παΐδια
14. του κάνω τα πλευρά του μαλακά σαν την κοιλιά του
15. του λύνω τον αφαλό
16. τον μαυρίζω στο ξύλο
17. τον μελανιάζω στο ξύλο
18. τον κάνω μαύρο στο ξύλο
19. τον κάνω μπλε μαρέν
20. τον σακατεύω στο ξύλο
21. τον σαπίζω στο ξύλο
22. τον κάνω τουλούμι στο ξύλο
23. τον τουλουμιάζω
24. τον παραγουλιάζω
25. τον τρελαίνω στο ξύλο
26. τον κάνω τ’ αλατιού
27. τον κάνω πεστίλι στο ξύλο
28. του αργάζω το τομάρι
29. του τινάζω το πετσί / την προβιά
30. τον κάνω οχτακόσιες οκάδες (στο ξύλο)
31. τον κάνω ίσαμ’ ένα άλογο (στο ξύλο)
32. του δίνω παρά μία τεσσαράκοντα
33. του τις βρέχω
34. του τις παίζω
35. τον κολαφίζω
36. τον ραπίζω
37. τον μπατσίζω
38. τον σκαμπιλίζω
39. τον χαστουκίζω
40. του σπάω τα μούτρα
41. τον σφαλιαρίζω
42. τον καρπαζώνω
43. τον κατραπακιάζω
44. τον καταχερίζω
45. τον γρονθοκοπώ
46. τον λακτίζω
47. τον κλοτσάω
48. τον κάνω τόπί στο ξύλο
49. τον κάνω τελατίνι
50. τον κάνω κιμά

Και πάλι μένω στα 50 του καταλόγου, είμαι βέβαιος ότι θα προσθέσετε πολλά λήμματα και εδώ.

Μπόνους, που λένε, μια έκφραση που χαρακτηρίζει τον ξυλοδαρμό, «πού σε πονεί και πού σε σφάζει», και μια αρχαία, «πυξ λαξ» (δεν εννοώ το συγκρότημα).

Υπάρχουν πολλές ακόμα προσθήκες, και στον ένα και στον άλλο κατάλογο, αλλά τις περιμένω απο εσάς.

Τι κάνει ο κολαούζος;

Τις προάλλες, φίλος έγραψε στο Φέισμπουκ «Σιγά που θα πάρω στα σοβαρά την άποψη ανθρώπων που λένε ‘κολαούζος’ και εννοούν ‘ακόλουθος, τσιράκι’ αντί να εννοούν ‘προπορευόμενος οδηγός'».

Η λέξη «κολαούζος» ανήκει σε μια κατηγορία ευάριθμων λέξεων που η σημασία τους αλλάζει αυτή τη στιγμή, μπροστά στα μάτια μας. Φυσικά δεν έβαλα τυχαία τη λέξη «ευάριθμος» με πλάγια και σπεύδω να δηλώσω, διότι δεν προκύπτει με βεβαιότητα από τα συμφραζόμενα, πως την εννοώ με τη σημασία «ολιγάριθμος».

Σκέφτηκα λοιπόν να γράψω ένα σημειωματάκι για τον κολαούζο και ταυτόχρονα να σας καλέσω να μου πείτε, υπό τύπον σφυγμομέτρησης, με ποια σημασία χρησιμοποιείτε εσείς αυτή τη λέξη.

Όπως βλέπετε, ο φίλος μου, μάλλον συντηρητικός στα γλωσσικά, θεωρεί ότι η σημασία της είναι «οδηγός». Πράγματι, αυτή είναι (ή ήταν;) η πρώτη σημασία της λέξης.

Ο κολαούζος είναι δάνειο από τα τουρκικά, kιlavuz. Αυτό το v, ανάμεσα σε φωνήεντα, προφέρεται χαλαρά ήδη στα τουρκικά, οπότε στα ελληνικά χάθηκε -κι έχουμε τον κολαούζο, δηλαδή τον (ντόπιο) οδηγό που προπορεύεται και δείχνει τον δρόμο στους ταξιδιωτες της εποχής, που ταξίδευαν με το μουλάρι ή με το άλογο ή πεζοί.

Υπάρχει άλλωστε η πολύ γνωστή παροιμία «Χωριό που φαίνεται, κολαούζο δεν θέλει», που λέγεται για τ’ αυτονόητα και τα πασιφανή, διότι βέβαια όταν έχεις οπτική επαφή με τον προορισμό σου δεν χρειάζεσαι οδηγό για να σου δείξει τον δρόμο. Υπάρχει αντίστοιχη τουρκική παροιμία, görünen köy kilavuz istemez, που σημαίνει το ίδιο πράγμα, οπότε κατά πάσα πιθανότητα η ελληνική είναι δάνειο από τα τουρκικά.

Μεταφορικά, από τον οδηγό που δείχνει τον δρόμο, ονομάστηκε επίσης «κολαούζος» το συρματόσκοινο με το οποίο συνδέονταν οι δύτες με το σκάφος τους, σε παλιότερες εποχές της ναυτοσύνης. Κάπου βρίσκω ότι από τα σινιάλα που έκανε ο δύτης στον κολαούζο καταλάβαιναν οι σύντροφοί του πάνω στο πλοίο ότι κατέβαινε σε μεγαλύτερα βάθη.

Επίσης μεταφορικά, λέμε «το κολαούζο» για τον σπειροτόμο, το εργαλείο με το οποίο χαράζουμε, ανοίγουμε εσωτερικά σπειρώματα για να περάσουμε βιδες. Η μεταφορική αυτή σημασία υπάρχει και στα τουρκικά και μπορεί να την πήραμε από εκεί.

Το κερεβίζι της οργής

Μπορεί να έχετε μιαν αγνωστη λέξη στον τίτλο, αν και οι Κρητικοί ίσως την ξέρουν -στα σχόλια θα μου πείτε αν ξέρετε τι είναι το κερεβίζι, αλλά αν δεν ξέρετε δεν θα σας το κρατήσω μυστικό: είναι το σέλινο.

Τη λέξη την είχαμε συναντήσει σε ένα παλιότερο άρθρο του ιστολογίου, τότε που παρουσιάσαμε το λεξικό του φίλου μας του Βασίλη Ορφανού για τις λέξεις τουρκικής προέλευσης που υπάρχουν στο κρητικό ιδίωμα.

Γράφει στο λεξικό του ο Ορφανός:

κερεβίζι, το [t∫erevízi] (Παπ., Πάγκ., Πιτ., Ξανθιν., Γαρ., Ροδ., Ιδομ., Αποστ., Τσιρ., Κριτσ., Κασσ.) : το φυτό Apium graveolens, κοινώς σέλινο. Αστείο δίστιχο: «– Ίντα ψήνεις και μυρίζει; – Κεντανέ και κερεβίζι {= πράσα με σέλινο}» (Πιτ.).
[< kereviz (Παπ.)] (كرويز ٬ كرفس )
{Ο Ιδομενέως και ο Αποστολάκης έχουν τη γραφή: κερεβύζι. Στα λεξικά η λ. κερεβίζι φαίνεται να χρησιμοποιείται μόνο στο παραπάνω δίστιχο, αλλά εγώ την άκουγα από τον πατέρα μου (1904-1995) ως κανονική λ. για το σέλινο.}

Eγώ πάλι τη λέξη «κερεβίζι» την έμαθα ως φοιτητής, από μια καλή φίλη, Κρητικιά, που μου διηγόταν ότι, μόλις είχε πρωτοέρθει στην Αθήνα, σε ηλικία 12 χρονών, στα μέσα της δεκαετίας του 1970, και την έστειλαν στο μανάβικο της γειτονιάς για ν’ αγοράσει κερεβίζι, που φυσικά ο μανάβης δεν το ήξερε -αλλά ένας πελάτης, από την Πόλη, τους βοήθησε να συνεννοηθούν.

Στο γκουγκλ θα βρείτε το κερεβίζι κυρίως σε συνταγές πρασόρυζου, ακριβώς χάρη στο αστείο δίστιχο που λέει για τον «κεντανέ με κερεβίζι» (ας πούμε εδώ).

Τώρα, το λαχανικό της φωτογραφίας, που το πήρα από το λήμμα kereviz της τουρκικής βικιπαίδειας, είναι σέλινο με ρίζα, ενώ συνήθως στο σουπερμάρκετ βρίσκουμε το σέλινο σε ματσάκια, μόνο τα φύλλα. Υπάρχει και το άλλο είδος, ποικιλία κι αυτό του Apium graveolens, του εύστοχα ονομασμένου «βαρύοσμου» σέλινου, που το λέμε στα ελληνικά «σέλερι» και συνεννοούμαστε. Αλλιώς, θα το πούμε κι αυτό σέλινο και μπορεί να μη συνεννοηθούμε.

Άρθρο για το σέλινο (και για το σέλερι) θα βάλω κάποτε, έχει αρκετό ενδιαφέρον, αλλά όχι σήμερα. Σήμερα θα μιλήσουμε για το κερεβίζι. Το κερεβίζι, όπως είπα, της οργής.

Τριάντα και μία πολίτικες λέξεις (από αναρτήσεις της Νεκταρίας Αναστασιάδου)

Στο ιστολόγιο δημοσιεύουμε κατά καιρούς άρθρα με λέξεις από κάποια περιοχή του ελληνόφωνου χώρου. Συνήθως τα άρθρα αυτά είναι συνεργασία φίλων του ιστολογίου, που ο καθένας παρουσιάζει λέξεις της ιδιαίτερης πατρίδας του -σε αρκετές περιπτώσεις από νησιά, αφού τα νησιά έχουν το καθένα το δικό του γλωσσικό οικοσύστημα. Το τελευταίο από τα άρθρα αυτά ήταν οι λοζετσινές λέξεις, συνεργασία (φυσικά) του φίλου μας του Λοζετσινού.

Ένας λογαριασμός που παρακολουθώ στο Τουίτερ είναι της Νεκταρίας Αναστασιάδου. Η Νεκταρία Αναστασιάδου είναι Κωνσταντινοπολίτισσα συγγραφέας -γράφει τόσο στα ελληνικά όσο και στα αγγλικά. Στο Τουίτερ δημοσιεύει τακτικά ιδιωματισμούς της μητρικής της γλωσσικής ποικιλίας, των ελληνικών της Πόλης, όπως τα μιλούν οι δυστυχώς λιγοστοί πια Ρωμιοί που έχουν απομείνει (αν και τα τελευταία χρόνια νομίζω πως υπήρξε μια ανάσχεση της πληθυσμιακής πτωτικής τάσης). Ως τώρα έχει δημοσιεύσει σχεδόν 300 τέτοιους ιδιωματισμούς, και από αυτή τη συλλογή εγώ στο σημερινό άρθρο διαλέγω να παρουσιάσω τριάντα και μία λέξεις. Γιατί αυτός ο αριθμός; Θα το καταλάβετε όταν φτάσετε στο τέλος.

Παρουσιάζω λοιπόν τις 30 και μία πολίτικες λέξεις και την αντιστοιχία τους με την κοινή νέα ελληνική, με αλφαβητική σειρά εκτός της τελευταίας. Επειδή τα τουίτ έχουν ασφυκτικό όριο χαρακτήρων, οι δημοσιεύσεις αυτές της Νεκτ. Αναστασιάδου είναι αναγκαστικά λακωνικές. Εδώ προσθέτω διάφορα φλύαρα δικά μου, έχοντας κοιτάξει και το «Λεξικό του κωνσταντινουπολίτικου γλωσσικού ιδιώματος» του Νίκου Ζαχαριάδη (εκδ. Γαβριηλίδη).

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ

1. ακιντές: σκληρή καραμέλα χωρίς περιτύλιγμα, που πουλιέται από βάζα, με διάφορες γεύσεις και χρώματα.  Από τουρκ. akide.

2. αμπούλα: η λάμπα της κοινής ελληνικής, δάνειο από το γαλλ. ampoule. Όπως έχουμε γράψει κι αλλη φορά, η αμπούλα είναι αντιδάνειο, αφού η γαλλική λέξη ανάγεται στον αμφορέα. Στα ελληνικά της κοινής, η αμπούλα έχει άλλη σημασία, σημαίνει φιαλίδιο. Κατά σύμπτωση, και η λέξη λάμπα είναι αντιδάνειο (από lampe, που ανάγεται στο αρχαίο λαμπάς).

3. απαρτμάν: η πολυκατοικία της κοινής ελληνικής. Δάνειο από το τουρκ. apartman, που είναι με τη σειρά του δάνειο από το γαλλ. appartement, που όμως θα πει «διαμέρισμα». Η αλλαγή της σημασίας δηλαδή έγινε στα τουρκικά. Να σημειωθεί ότι στον μεσοπόλεμο βρίσκουμε σε ελλαδικά κείμενα τη λέξη απαρτμάν ως γαλλισμό, δηλ με τη σημασία «διαμέρισμα».

4. βουρβουτσουλιό: οχλαγωγία, βαβούρα. Ονοματοποιία. Τη λέξη τη βρίσκω (σπάνια) και σε ελλαδικά κείμενα, π.χ. στον Ξενόπουλο.

5. γιουφκάς: Το φύλλο για πίτα ή μπακλαβά. Η λέξη τελευταία έχει περάσει και στην Ελλάδα από τα πολίτικα ζαχαροπλαστεία. Από τουρκ. yufka. Μεταφορικά, ο ευαίσθητος άνθρωπος. Αλλά γιουφκά γιουρεκλής, κατά λέξη «με καρδιά από ζυμάρι» (τουρκ. yufka yürekli) είναι ο δειλός, ο λιπόψυχος.

6. γκεβρέκικος: τραγανός, πχ για κουλούρια, από τουρ. gevrek. Kι αυτός που θρυμματίζεται εύκολα, εύθρυπτος.

7. καζίνο, καζινάκι: Όχι μόνο και όχι κυρίως το καζίνο, όπως είναι στην Ελλάδα, αλλά το υπαίθριο καφενείο, ιδίως παραθαλάσσιο, ουζερί, αναψυκτήριο. Όχι κατευθείαν από τα ιταλικά, λέει ο Ζαχαριάδης, αλλά από το τουρκ. gazino, που έχει τις ίδιες σημασίες.

Μεζεδάκια χωρίς πιστοποιητικό

Τι πιστοποιητικό; Μα βέβαια πιστοποιητικό εμβολιασμού, αφού καταργείται από αύριο η υποχρέωση επίδειξης πιστοποιητικού για την είσοδο σε μια σειρά καταστήματα ή και για την είσοδο στη χώρα, αφού θέλουμε να έχει τελειώσει η πανδημία, όπως θέλει και η υπόλοιπη Ευρώπη άλλωστε -μάλιστα, εδώ στη Λοθαριγγία ούτε η μάσκα είναι υποχρεωτική σε εσωτερικούς χώρους, μια υποχρέωση που ακόμα ισχύει στην Ελλάδα (αν και, πρέπει να πω, στο σουπερμάρκετ αρκετοί τη φοράνε).

Ακόμα, κάπως έτυχε και η σημερινή μας πιατέλα δεν είναι και τόσο γεμάτη. Λειψή η μερίδα μας σήμερα -ο αστυνόμος της Πρέβεζας θα την είχε ήδη τυλίξει στην εφημερίδα του να πάει να τη ζυγίσει. Ούτε εσείς στείλατε πολλά, ούτε εγώ ψάρεψα μπόλικα. Ας είναι, θα πορευτούμε με ό,τι έχουμε.

* Και ξεκινάμε με κάτι το συνηθισμένο -αμέτρητες φορές έχουμε δει να χρησιμοποιείται ο αρσενικός τύπος της μετοχής παθητικού αορίστου αντί για τον θηλυκό, όταν είναι στη γενική πτώση -των πληγέντων περιοχών και των εγκριθέντων δαπανών.

Ιδού κι ένα πρόσφατο δείγμα: «των αποκτηθέντων τεχνολογικών και ψηφιακών δυνατοτήτων», σε πρόσφατη επιφυλλίδα στο Βήμα, που μάλιστα την υπογράφει ο διευθυντής της εφημερίδας ο Αντώνης Καρακούσης. Ο οποίος βέβαια έχει καλή παρέα, μια και το «λάθος» αυτό το έχουν κάνει αναρίθμητοι φυσικοί ομιλητές της ελληνικής γλώσσας, πολλοί από αυτούς επιφανείς λόγιοι -είναι η «αυτόματος εξέγερσις του ωτίου», που έλεγε ο Ροΐδης, που μας εμποδίζει να γράψουμε το «σωστό», δηλ. «των αποκτηθεισών τεχνολογικών δυνατοτήτων».

Αλλά αυτά τα έλεγε ο Ροΐδης μια φορά κι έναν καιρό, το 1893, όταν ήταν υποχρεωτικό να χρησιμοποιηθεί αυτή η σύνταξη. Σήμερα, το «αποκτηθεισών δυνατοτήτων» παραμένει εξίσου αχώνευτο αλλά μπορούμε θαυμάσια να γράψουμε του μπαμπά μας τη γλώσσα, «των δυνατοτήτων που έχουν αποκτηθεί», ας πούμε.

* Συχνά στα μεζεδοάρθρα μας σχολιάζουμε αμφίσημους τίτλους άρθρων.

Ο σημερινός δεν είναι ακριβώς αμφίσημος, μάλλον δίνει λαβή για διαφορετική ανάγνωση και για ένα πολύ αστείο σχόλιο -αν και η μαμά μου, που μας διαβάζει, θα με μαλώσει.

Όταν ήταν παιδί ο Έλον Μασκ, δεν τον έπαιζε κανείς

είναι ο τίτλος του άρθρου, για τον Νοτιοαφρικανό δισεκατομμυριούχο που αν ήταν Ρώσος θα τον έλεγαν ολιγάρχη και που συζητιέται συνεχώς από τότε που αγόρασε το Τουίτερ (μπορεί να το συζητήσουμε το θέμα αυτό σε ειδικό άρθρο, αλλά αν κάνετε και τώρα σχόλιο δεν θα σας κρατήσω μούτρα).

Οπότε, ο σχολιαστής διαφωνεί: Όλοι τον παίζαμε, ακόμα και όταν ήταν παιδί ο Έλον Μασκ.

(Ναι, χρωστάμε άρθρο και για αυτά τα προκλιτικά, αν λέγονται έτσι, του τύπου «το παίζω», «τα παίζω», «τον παίζω» κτλ.)

* Και μια ακλισιά από αθλητικό ιστότοπο.

Δεν χωράει συζήτηση για διαιτησία. Κάποια φάση πέραν του ακυρωθέν γκολ του Μπανγκουρά (για να γινόταν το 1-2) δεν υπάρχει για να αναλυθεί. Ήταν τέτοια και η μορφή του αγώνα.