Θυμήθηκα τον Γεώργιο Ζαλοκώστα

Ο ποιητής Γεώργιος Ζαλοκώστας (1805-1858) γεννήθηκε στο Συρράκο της Ηπείρου, σπούδασε (λίγο) στην Ιταλία, πήρε μέρος στην Επανάσταση του 21 (ήταν και στην Έξοδο του Μεσολογγίου) και μετά σταδιοδρόμησε στον στρατό και τη χωροφυλακή. Πολλά από τα ποιήματά του είναι εμπνευσμένα από την προσωπική οικογενειακή του τραγωδία -από τα εννιά παιδιά του, τα εφτά πέθαναν μικρά.

Ο Ζαλοκώστας έχει, και δίκαια, τη θέση του στις ανθολογίες. Τον είχαμε αναφέρει πριν από λίγο καιρό, με αφορμή έναν στίχο του που παρέθετε ο Σεφέρης. Έπειτα, θυμήθηκα τις προάλλες, διαβάζοντας το αξιόλογο «μη μυθοπλαστικό μυθιστόρημα» (οξύμωρο, ε;) του Πέτρου Τατσόπουλου «Η καλοσύνη των ξένων», που το βρήκα τερπνό και ενδιαφέρον, αλλά σε ένα σημείο με θύμωσε. Και τέλος, προχτές, είδα στον τοιχο της φίλης Γεωργίας Τριανταφυλλίδου στο Φέισμπουκ μια σελίδα από το λεύκωμα μιας μαθήτριας, το 1914 στο Ηράκλειο, με ένα ποίημα του Ζαλοκώστα -και είπα, αφού τρίτωσαν τα σημάδια, να γράψω το άρθρο.

Θα αδικήσω ίσως τον Τατσόπουλο, αφού όσα γράφει τα γράφει μάλλον μισοαστεία μισοσοβαρά, αλλά θαρρώ πως κι αυτός αδίκησε τον Ζαλοκώστα. Στο κεφάλαιο 14 του βιβλίου του, παραθέτει διάφορα έργα που τον έκαναν να δακρύζει, και ανάμεσά τους αναφέρει και τον Ζαλοκώστα. Ίσως με καλή παρέα, αφού έχει προηγηθεί ο Τενεσί Ουίλιαμς και το Λεωφορείο ο πόθος, αλλά με απαξιωτικές εκφράσεις: Ο Ζαλοκώστας ήταν πονεμένος άνθρωπος. Ήταν και κακός ποιητής. Δεν ήταν ποιητής για την ακρίβεια. Ήταν αξιωματικός της χωροφυλακής …

Ἐως την τελευταία του πνοή συνέχισε να γράφει ποιήματα. Το ένα χειρότερο από το άλλο. …

Το πιο δημοφιλές ποίημά του, ενταγμένο νωρίς νωρίς στα αναγνωστικά του δημοτικού, κι εκείνο που θα μου σηκώνει πάντοτε την τρίχα κάγκελο, δεν παύει να είναι ένα κακό ποίημα -ένα κακό ποίημα με αστείρευτη συγκινησιακή δύναμη: Ο βοριάς που τ’αρνάκια παγώνει. [Για να μην αδικήσω κι άλλο τον Τατσόπουλο, συνεχίζει ως εξής: Ο βοριάς είναι ο θάνατος. Τα αρνάκια είναι τα παιδάκια. Τα επτά απο τα εννέα παιδάκια του Ζαλοκώστα. Τα επτά από τα εννέα παιδάκια οιουδήποτε πατέρα σήμερα στη Σομαλία. Αλλά αμέσως μετά αλλάζει παράγραφο και: Με τον Γεώργιο Ζαλοκώστα δεν πιάσαμε ακόμη πάτο στην αισθητική κατρακύλα –και προχωράει αναλύοντας τις ταινίες του Τζέιμς Πάρις, που επίσης τον έκαναν μικρό να κλαίει].

Να δούμε αυτό το «κακό» ποίημα (με ορθογραφία εποχής)

Ο βοριάς που τ’ αρνάκια παγώνει

Ἦτον νύχτα, εἰς τὴν στέγη ἐβογγοῦσε Ὁ βορειᾶς, καὶ ψιλὸ ἔπεφτε χιόνι. Τί μεγάλο κακὸ νὰ ἐμηνοῦσε Ὁ βορειᾶς ποῦ τ’ ἀρνάκια παγόνει; Μὲς στὸ σπίτι μιὰ χαροκαμμένη, Μιὰ μητέρα ἀπὸ πόνους γεμάτη, Στοῦ παιδιοῦ της τὴν κούνια σκυμμένη Δέκα νύχταις δὲν ἔκλειγε μάτι. Εἶχε τρία παιδιὰ πεθαμμένα, Ἀγγελούδια, λευκὰ σὰν τὸν κρίνο, Κ’ ἕνα μόνον τῆς ἔμεινεν, ἕνα Καὶ στὸν τάφο κοντὰ ἦτον κ’ ἐκεῖνο. Τὸ παιδί της μὲ κλάμμα ἐβογγοῦσε Ὡς νὰ ἐζήταε τὸ δόλιο βοήθεια, Κ’ ἡ μητέρα σιμά του ἐθρηνοῦσε Μὲ λαχτάρα χτυπῶντας τὰ στήθια. Τὰ γογγύσματα ἐκεῖνα καὶ οἱ θρῆνοι Ἐπληγόναν βαθειὰ τὴν ψυχή μου. Σύντροφός μου ἡ ταλαίπωρη ἐκείνη, Ἄχ, καὶ τὸ ἄῤῥωστο ἦτον παιδί μου. Στοῦ σπιτιοῦ μου τὴ στέγη ἐβογγοῦσε Ὁ βορειᾶς, καὶ ψιλὸ ἔπεφτε χιόνι. Ἄχ, μεγάλο κακὸ μοῦ ἐμηνοῦσε Ὁ βορειᾶς ποῦ τ’ ἀρνάκια παγόνει. Τὸν γιατρὸ καθὼς εἶδε, ἐσηκώθη Σὰν τρελή. Ὅλοι γύρω ἐσωπαίναν· Φλογεροὶ τῆς ψυχῆς της οἱ πόθοι Μὲ τὰ λόγι’ ἀπ’ τὸ στόμα της βγαίναν. «Ὤ, κακὸ ποῦ μ’ εὑρῆκε μεγάλο! Τὸ παιδί μου, Γιατρέ, τὸ παιδί μου… Ἕνα τὤχω, δὲν μ’ ἔμεινεν ἄλλο· Σῶσέ μου το, καὶ πάρ’ τὴν ψυχή μου.» Κι’ ὁ γιατρὸς μὲ τὰ μάτια σκυμμένα Πολλὴν ὥρα δὲν ἄνοιξε στόμα. Τέλος πάντων—ἄχ, λόγια χαμένα— «Μὴ φοβᾶσαι, τῆς εἶπεν, ἀκόμα.» Κ’ ἐκαμώθη πῶς θέλει νὰ σκύψῃ Στὸ παιδὶ, καὶ νὰ ἰδῇ τὸ σφυγμό του. Ἕνα δάκρυ ἐπροσπάθαε νὰ κρύψῃ Ποῦ κατέβ’ εἰς τ’ ὠχρὸ πρόσωπό του. Στοῦ σπιτιοῦ μας τὴ στέγη ἐβογγοῦσε Ὁ βορειᾶς, καὶ ψιλὸ ἔπεφτε χιόνι. Ἄχ, μεγάλο κακὸ μᾶς μηνοῦσε Ὁ βορειᾶς ποῦ τ’ ἀρνάκια παγόνει. Ἡ μητέρα ποτὲ δακρυσμένο Τοῦ γιατροῦ νὰ μὴ νοιώσῃ τὸ μάτι, Ὅταν ἔχει βαρειὰ ξαπλωμένο Τὸ παιδί της σὲ πόνου κρεββάτι!

---

Τὸ μικρὸν τοῦτο καλλιτέχνημα, τὸ πλῆρες ἀφελείας καὶ πάθους, ἐγράφη κατὰ τὸ 1848 εἰς τὸν θάνατον τοῦ τετάρτου υἱοῦ του Χρήστου, συνωνύμου τοῦ πατρὸς αὐτοῦ.

«Πλήρες αφελείας και πάθους», όπως σημειώνει ο Γεώργιος Παράσχος στα Άπαντα, είναι θαρρώ ακριβοδίκαιη εκτίμηση. Το ποίημα το πήρα από τη Βικηθήκη, όπου υπάρχει το μεγαλύτερο μέρος από τα Άπαντα του Ζαλοκώστα -το βιβλίο μπορείτε να το βρείτε στην Ανέμη.

Τα ηρωικά του Ζαλοκώστα, ιδίως όσα είναι γραμμένα σε καθαρεύουσα, άντεξαν λιγότερο στον χρόνο. Ωστόσο, το Χάνι της Γραβιάς, μια ωδή σε 6 μέρη, αντέχει, τουλάχιστον σε αποσπάσματα. Να δούμε ένα απόσπασμα από την αρχή του (υπάρχει και σε σχολικά βιβλία της δευτεροβάθμιας, σαν δείγμα παραδοσιακής ποίησης):

Απο κρότον οργάνων βοϊζει
της Γραβιάς το βουνό αντικρύ,
λάμπουν οπλα χρυσά και λερή
φουστανέλλα μαυρίζει.

Προς το Χάνι χορός καταβαίνει
απ’ οδόν ελικώδη λοξήν
και φλογέρα με ηχον οξύν
χορού ασμα σημαίνει.

Ο Οδυσσεύς ο ταχύπους ηγείται
του μαχίμου εκείνου χορού
και εγκύμων σκοπού τολμηρού
προς το Χάνι κινείται.

Εκεί δε τον χορόν διαλύει
κλεί την μάνδραν και ουτω λαλεί:
Η Πατρίς μας εδώ μας καλεί
στρατιώται ανδρείοι.

Μετ’ ολίγον εδώ καταφθάνει
στρατειά μυριάδων εχθρών
ειναι στάδιον δόξης λαμπρόν
το μικρόν τούτο Χάνι.

Εις το μέγα στενόν θα ξυπνήσουν
οι Αρχαίοι της Σπάρτης νεκροί
και τον τόπον αυτόν φοβεροί
τουρκομάχοι θα σείσουν.

Κ’ η σκιά του Διάκου παρέκει
του εις την σούβλαν ψηθέντος σκληρά
με μεγάλην θ’ακούση χαρά
να βροντά το τουφέκι.

Εκεί κάτω κυττάξετε, φθάνει
ο πομπώδης στρατός των εχθρών.
Ιδού στάδιον δόξης λαμπρόν
Το μικρόν τούτο χάνι.

Από αυτό το ποίημα έμεινε στη γλώσσα μας η παροιμιακή φράση «ιδού στάδιον δόξης λαμπρόν», μια από τις λιγοστές παροιμιακές φράσεις σε καθαρεύουσα που δεν έχουν καταγωγή από την αρχαία γραμματεία ή την εκκλησιαστική γλώσσα. Και μόνο αυτό δεν είναι μικρός έπαινος για τον Ζαλοκώστα.

Το Χάνι της Γραβιάς παλιότερα διαβαζόταν πολύ (από εκεί παρέθεσε μια στροφή ο Σεφέρης) και είχε παρωδηθεί πολύ -η παρωδία είναι ένδειξη δημοτικότητας- ανάμεσα σε άλλους από τον παππού μου, τον Άχθο Αρούρη, το 1933, όταν ήθελε να πειράξει τον Στρατή Παπανικόλα:

Από κρότους δικάνων βουίζει
το ψηλό βουναράκι αντικρύ.
Ο Στρατής με τουφέκι μακρύ
απ’ τα όρη γυρίζει.

(Το υπόλοιπο εδώ. Θα δείτε ότι στην υποσημείωση αναφέρω:  Είμαι σχεδόν βέβαιος ότι είναι σκαρωμένο κατά μίμηση παλιού κλασικού ποιήματος, αλλά το Αλζχάημερ ως φαίνεται έχει προχωρήσει.)

Μια άλλη παρωδία, από τον Σκόκο, υπάρχει στην πρόσφατη ανθολογία παρωδιών των Μικροφιλολογικών, ενώ μια άλλη είχε σκαρώσει, για το Μπάγκειον, ο ποιητής Στέφανος Μπολέτσης, που άρχιζε:

Από κρότους σερβίτσων βοΐζει
η ατμόσφαιρα κι έχει καπνιά
λουκουμάδων γλυκιά ευωδιά
και τσικνίλα μυρίζει

Βέβαια, οι παρωδίες πολλές φορές δείχνουν και ότι το αρχικό ποίημα έχει πια γίνει παρωχημένο.

Όμως, κατά τη γνώμη μου, το αθάνατο ποίημα του Ζαλοκώστα είναι αυτό που βλέπουμε στο μαθητικό λεύκωμα της φωτογραφίας, που δεν έχει όμως τίτλο «Η βοσκοπούλα» αλλά «Το φίλημα»:

Το φίλημα

Μιὰ βοσκοποῦλα ἀγάπησα, μιὰ ζηλεμμένη κόρη,
Καὶ τὴν ἀγάπησα πολὺ, —
Ἤμουν ἀλάλητο πουλὶ,
Δέκα χρονῶν ἀγόρι. —

Μιὰ μέρα ποῦ καθόμασθε στὰ χόρτα τ’ ἀνθισμένα,
— Μάρω, ἕνα λόγο θὰ σοῦ πῶ,
Μάρω, τῆς εἶπα, σὲ ἀγαπῶ,
Τρελαίνομαι γιὰ σένα. —

Ἀπὸ τὴ μέση μὲ ἅρπαξε, μὲ φίλησε στὸ στόμα
Καὶ μοὖπε· — γιὰ ἀναστεναγμοὺς,
Γιὰ τῆς ἀγάπης τοὺς καϋμοὺς
Εἶσαι μικρὸς ἀκόμα. —

Μεγάλωσα καὶ τὴν ζητῶ… ἄλλον ζητᾷ ἡ καρδιά της
Καὶ μὲ ξεχάνει τ’ ὀρφανό…
Ἐγὼ ὅμως δὲν τὸ λησμονῶ
Ποτὲ τὸ φίλημά της.

Το μικρό αυτό ποίημα, τόσο απλό που πολλοί το θεωρούν δημοτικό (μέγιστος έπαινος για τον δημιουργό), έχει μελοποιηθεί πολλές φορές, αλλά η κλασική του μελοποίηση (με δευτερεύουσες αλλαγές στους στίχους) είναι πάνω σε ιταλική μελωδία:

Το ποίημα αυτό έμπνευσε τον Δημήτριο Κορομηλά να γράψει τον Αγαπητικό της βοσκοπούλας, τεράστια θεατρική επιτυχία στα τέλη του 19ου αιώνα, που ήταν και η πρώτη ομιλούσα ταινία του ελληνικού κινηματογράφου.

Και μόνο αυτό να είχε γράψει ο Ζαλοκώστας θα αρκούσε.

Να κλείσουμε με άλλο ένα μελοποιημένο του Ζαλοκώστα, από τον Γιάννη Σπανό. Η αναχώρησίς της (περιέργως, ο Ζαλοκώστας έχει γράψει δύο ποιήματα με τον ίδιο τίτλο):

Ξυπνω καὶ μου ’παν, ἔφυγεν ἡ κόρη ποῦ ἀγαποῦσα,
Καὶ κατεβαίνω στὸ γιαλὸ,
Τὴν θάλασσα παρακαλῶ
Τὴν πικροκυματοῦσα.

— Ἐγὼ τὰ πρωτοδέχθηκα τ’ ἀφράτα της τὰ κάλλη,
Μοῦ εἶπε ἕνα κῦμα, καὶ γιὰ αὐτὸ
Μὲ πόθο καὶ μὲ γογγυτὸ
Φιλῶ τὸ περιγιάλι.

— Τὰ μάτια της, ἐρώτησα, μὴν ἦταν δακρυσμένα;
Ἕνα ἄλλο κῦμα μοῦ μιλεῖ·
— Σὰν τὸ χαρούμενο πουλὶ
Ἐπήγαινε στὰ ξένα. —

Τὸ τρίτο κῦμα ἐρώτησα· — ἐμὲ γιατί ν’ ἀφήσῃ
Νὰ κλαίγω καὶ νὰ λαχταρῶ;
Περνάει τὸ κῦμα τὸ σκληρὸ
Χωρὶς νὰ μοῦ μιλήσῃ.

Το ακούμε από τον Μιχάλη Βιολάρη:

Εκατόν εξήντα πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του, συζητάμε ακόμα για τον Ζαλοκώστα. Ε, δεν είναι και λίγο!

Μηνολόγιον Νοεμβρίου έτους 2022

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ συνήθως την πρώτη του μηνός, ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

Τρ 1	Των Αγίων Αναργύρων – Ημέρα  πατάξεως της δωροδοκίας – Διεθνής μέρα βεγκανισμού
Τε  2	Θαλού, Αναξιμένους και Αναξιμάνδρου των Μιλησίων φιλοσόφων, Οδυσσέα Ελύτη και Νικοκύρη γενέθλια
Πε  3	† Ανδρέου Κάλβου του ασυμβιβάστου
Πα   4	† Κοίμησις Αυγούστου Ροντέν
Σα  5	† Γεωργίου Πλήθωνος Γεμιστού
Κυ   6	Θανή Μαρίας Ιορδανίδου, εγγονής της Λωξάντρας
Δε  7	Της δευτέρας προς τον ουρανόν εφόδου
Τρ   8	Των εν ερημίαις και όρεσιν αγωνισθέντων
Τε   9	† Έκτορος Κακναβάτου
Πε 10	† Αρθούρου Ρεμπώ
Πα 11	Σαπφούς και Αλκαίου των Λεσβίων ποιητών -και Ιωάννη Ρίτσου τελευτή
Σα 12	† Τελευτή Τέλλου Άγρα
Κυ 13	Γενέσιον Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον
Δε 14	Επικούρου του Ελευθερωτού των ανθρώπων εκ του φόβου
Τρ 15	Της «Ελληνικής Νομαρχίας»· και Λουκρητίας της στιχουργού γενέσιον.
Τε 16	Διεθνής  ημέρα κατά της μισαλλοδοξίας – Βολταίρου  του φιλοσόφου
Πε 17	Των εν Πολυτεχνείω αναιρεθέντων
Πα 18	Πυθέου του Μασσαλιώτου και θαλασσοπόρου
Σα 19	Διγενή του Ακρίτα
Κυ 20	Παγκόσμια ημέρα των δικαιωμάτων των παιδίων· και Χρόνη Μίσσιου τελευτή
Δε 21	Πρώτη ανύψωσις επηνδρωμένου αεροστάτου
Τρ 22	Μαρτύριον Ιωάννας της Λωρραίνης και τελευτή Αργύρη Κουνάδη του συνθέτη
Τε 23	Φρίξου και Έλλης
Πε 24	† Εμπεδοκλέους του Ακραγαντίνου εις Αίτναν κατάβασις
Πα 25	Της Εθνικής Αντιστάσεως
Σα 26	Μαρτύριον Υπατίας, του αχράντου άστρου της σοφής παιδεύσεως
Κυ 27	†Τεύκρου Ανθία και των συριγμών του αλήτου
Δε 28	Είσπλους Μαγελάνου εις τον Ειρηνικόν ωκεανόν
Τρ 29	Διεθνής ημέρα αλληλεγγύης προς τον  παλαιστινιακόν λαόν
Τε 30	Ανδρέου Λασκαράτου

Ο Νοέμβριος ή Νοέμβρης είναι ο ενδέκατος μήνας του ημερολογίου μας, παρόλο που το όνομά του παραπέμπει ολοφάνερα στον αριθμό εννιά, novem. Για την ανακολουθία φταίνε οι Ρωμαίοι -διότι τα ονόματα των μηνών, όλα, είναι δάνειο από τα λατινικά. Το παλιό ρωμαϊκό μηνολόγιο άρχιζε από τον Μάρτιο και ο November ήταν ο ένατος μήνας. Όταν αργότερα μεταρρυθμίστηκε το ημερολόγιο και μπήκαν στις δυο πρώτες θέσεις ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος, η αντιστοιχία χάλασε μια και ο Νοέμβρης είναι πια ο ενδέκατος μήνας.

Μεζεδάκια είκοσι χρόνια μετά

Είκοσι χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, βέβαια, μια από τις λιγοστές σημαδιακές ημερομηνίες στη διάρκεια της ζωής μας. Και είναι βέβαια μεγάλη ειρωνεία της ιστορίας πως η εικοστή επέτειος από την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους θα συμπέσει με την ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, οι οποίοι βέβαια βρέθηκαν σε αυτή τη θέση αν όχι με τις ευλογίες πάντως με την ανοχή των ΗΠΑ.

Αν η φετινή 11η Σεπτεμβρίου έπεφτε καθημερινή, ίσως να αφιερωναμε ένα άρθρο -και ίσως όχι τόσο πολύ με αναλύσεις όσο με αφηγήσεις του καθενός μας, τι έκανε εκείνη τη μέρα που όλος ο πλανήτης είδε σε ζωντανή μετάδοση (απομεσήμερο ήταν στα μέρη μας) το Μπόινγκ να πέφτει πάνω στον δεύτερο πύργο.

Αλλά σήμερα είναι Σάββατο και το πρόγραμμα επιβάλλει να δημοσιεύσουμε μεζεδάκια, παναπεί ανάλαφρο γλωσσικό σχολιασμό. Οπότε, το επετειακό μας άρθρο αναβάλλεται για τα 25 ή τα 30 χρόνια της επετείου (αν δεν πέφτει Σαββατοκύριακο τότε).

Και ξεκινάμε ανάλαφρα, με έναν διάλογο από το Φέισμπουκ.

Αγνοώ πώς ξεκίνησε η συζήτηση και τι ήταν εκείνο που έκανε τον ένα συνομιλητή να ανατρέξει στον θάνατο του Σωκράτη.

— Ντροπή σου Έλληνα. Εσύ θα έδινες πρώτος το κύμινο (ή έστω κίμηνο) στο Σωκράτη.

Φαίνεται ότι ο Σωκράτης πέθανε από την υπερβολική κατανάλωση κύμινου -ίσως το βάζανε στα σουτζουκάκια της εποχής, ίσως πάλι να το πίνανε σε αφέψημα ή σε ηδύποτο όπως είναι το κιούμελ.

Αυτή η δεύτερη εκδοχή φαίνεται ελκυστική, διότι εξηγεί και την προέλευση μιας παροιμιακής φράσης της νέας ελληνικής. Δεν αποκλείεται, δηλαδή, οι αρχαίοι να λέγανε «ώσπου να πιεις κύμινο», και μέσα στους αιώνες η φράση να μεταλλάχθηκε σε «ώσπου να πεις κύμινο».

(Για να μην τα δω αυτά αναδημοσιευμένα πουθενά, σπεύδω να δηλώσω ότι τα γράφω στα αστεία).

* Συνεχίζω με μια παρωνυχίδα από ρεπορτάζ για το φονικό που συνέβη στη Φλόριντα.

Ο δράστης, ο 33χρονος Μπράιαν Ρίλεϊ, επίσης τραυμάτισε ένα 11χρονο κορίτσι, στο περιστατικό που έγινε στο Λέικλαντ, κοντά στην Τάμπα. Το κορίτσι είχε επτά τραύματα από σφαίρες και υποβλήθηκε σε επέμβαση. 

Οπως το διαβάζω εγώ, το κορίτσι είχε ήδη επτά τραύματα από σφαίρες, πριν το τραυματίσει ο Ρίλεϊ. Επειδή το ρήμα «έχω» δεν επιτρέπει διάκριση αορίστου και παρατατικού, που εδώ χρειάζεται, θα έβαζα «το κορίτσι υπέστη επτά τραύματα».

Σημειώνω επίσης το απρόσεχτο «πάσχει από μετατραυματική διαταραχή μετατραυματικού στρες» -το πρώτο από τα δύο περισσεύει θαρρώ.

Χρόνια πολλά στην Παρασκευή και στον Παρασκευά!

Παρόλο που σήμερα είναι Δευτέρα, θα μπορούσα να πω κάνοντας εύκολο χιούμορ. Μια και γιορτάζουν, όμως, ας τους αφιερώσουμε το σήμερινό άρθρο, υπό τύπον δώρου. Θα λεξιλογήσουμε λοιπόν για το όνομα Παρασκευή καθώς και για το αρκετά σπανιότερο ανδρικό αντίστοιχό του, τον Παρασκευά.

Στο ιστολόγιο συνηθίζουμε να δημοσιεύουμε άρθρα, αφιερωμένα σε ονόματα, τη μέρα της γιορτής τους, και με τον καιρό έχουμε καλύψει τα περισσότερα διαδεδομένα αντρικά και γυναικεία ονόματα -τη Μαρία και την Άννα, τον Δημήτρη και τη Δήμητρα, τον Γιάννη, τον Γιώργο, τον Νίκο, τον Κώστα και την Ελένη, τον Στέλιο και τη Στέλλα, τον Χρίστο (ή Χρήστο) και την Κατερίνα. Από τα λιγότερο συχνά έχουμε αφιερώσει άρθρο στον Σπύρο και στον Θανάση και παλιότερα στον Θωμά, στον Στέφανο και στον Χαράλαμπο. Τελευταίο τέτοιο άρθρο ήταν, πέρυσι τον Σεπτέμβριο, για τον Σταύρο, εκτός αν έχω ξεχάσει κανένα.

Σύμφωνα με μια κατάταξη των ελληνικών ονομάτων, το γυναικείο όνομα Παρασκευή δεν είναι από τα πολύ συχνά, αλλά ούτε βέβαια και σπάνιο: έρχεται στη 18η θέση ανάμεσα στα γυναικεία ονόματα, ενώ ο Παρασκευάς βρίσκεται αρκετά πιο πίσω, στην 56η θέση των ανδρικών.

Το κύριο όνομα Παρασκευή προέρχεται από την ημέρα Παρασκευή, η οποία ονομάστηκε έτσι επειδή προηγείται του Σαββάτου, που ήταν ημέρα ανάπαυσης για τους Εβραίους. Οπότε, τη μέρα της προετοιμασίας, την Παρασκευή, έπρεπε να προετοιμάσουν όλα τα αναγκαία ώστε το Σάββατο να είναι έτοιμα.

Στο Κατά Μάρκον ευαγγέλιο διαβάζουμε: Καὶ ἤδη ὀψίας γενομένης, ἐπεὶ ἦν παρασκευή, ὅ ἐστιν προσάββατον. Αλλά και στον Φλάβιο Ιώσηπο: …ἐν σάββασιν ἢ τῇ πρὸ αὐτῆς παρασκευῇ ἀπὸ ὥρας ἐνάτης. Ομολογώ πως, αν και έψαξα, δεν βρήκα πώς λέγεται η παρασκευή αυτή στα εβραϊκά.

Θα μπορούσαμε να πούμε πολύ περισσότερα για την ημέρα Παρασκευή, και για τη Μεγάλη Παρασκευή και για τη λαογραφία, και το ότι θεωρείται γρουσούζικη, ιδίως όταν πέσει 13 του μηνός (όχι όμως τόσο πολύ στην Ελλάδα, όπου τον αντίστοιχο ρόλο παίζει η Τρίτη), αλλά το άρθρο θα επικεντρωθεί στο όνομα.

Από την ημέρα Παρασκευή άρχισε να δίνεται και το γυναικείο όνομα Παρασκευή, ενώ μεταγενέστερο είναι το ανδρικό Παρασκευάς. Η ορθόδοξη και η καθολική εκκλησία τιμούν τη μνήμη της μεγαλομάρτυρος Αγίας Παρασκευής της Ρώμης, της αθλοφόρου, που γεννήθηκε στη Ρώμη τον 2ο αιώνα από γονείς ελληνικής καταγωγής, πήρε το όνομά της από την ημέρα της εβδομάδας, και μαρτύρησε με αποκεφαλισμό. Αυτή γιορτάζει σήμερα.

Υπάρχουν και άλλες αγίες με το ίδιο όνομα με πιο γνωστή την οσία Παρασκευή την Επιβατινή (ή Νέα) από τους Επιβάτες της Ανατολ. Θράκης, που έζησε τον 10ο αιώνα και που την τιμούν ιδιαίτερα οι σλαβικοί λαοί των Βαλκανίων. Η μνήμη της τιμάται στις 14 Οκτωβρίου.

Το γυναικείο όνομα δεν εμφανίζεται στη δυτική Ευρώπη, παρόλο που η αγία Παρασκευή ήταν, όπως είδαμε, γεννημένη στη Ρώμη. Είναι όμως αρκετά διαδεδομένο στα Βαλκάνια και στους σλαβικούς λαούς, όπου έχουμε το Παρασκεβα και, στα ρώσικα, το Πρασκοβία.

Το ανδρικό όνομα είναι ακόμα σπανιότερο διεθνώς. Ο Παρασκευάς του Ροβινσώνα Κρούσου υπάρχει βεβαίως μόνο στην ελληνική μετάφραση. Στο πρωτότυπο είναι Friday, επειδή ο Ροβινσώνας τον βρήκε μια Παρασκευή, στη γαλλική μετάφραση είναι Vendredi κτλ.

Από υποκοριστικά και χαϊδευτικά υπάρχουν αρκετά: καταρχάς Παρασκευούλα, ενώ πολύ συχνά είναι τα Βούλα, Βιβή και Εύη, αν και δεν νομίζω να υπάρχει αποκλειστικότητα, δηλ. το Εύη μπορεί να προέρχεται και από άλλα πλήρη ονόματα, όπως και το Βούλα.

Πιο παλιά, ιδιωματικά χαϊδευτικά έχουμε τη Σκεύω και τη Σκευούλα, την Τσέβω, την Τσεβή και την Τσεβούλα, την Κεβή (σε μυθιστόρημα του Ξενόπουλου την έχω συναντήσει). Τη μακαρίτισσα την πεθερά μου την έλεγαν οι δικοί της Πανσούλα. Εμείς τη μεγάλη κόρη μου τη λέμε Εύη, να είναι πάντα χαρούμενη και λαμπερή.

Συνηθισμένη συντομομορφή του Παρασκευά είναι ο Πάρις ή Πάρης -ας πούμε ο Πάρις Κουκουλόπουλος, που είναι Παρασκευάς, όπως και ο Πάρης Ταβελούδης (αλλά γνωστότερος ως Κοσμάς Πολίτης). Υπάρχει και ο Τσεβάς, που κυρίως ως επώνυμο επιβιώνει. Πιθανώς και ο Σκεύος, αν και ο Δωδεκανήσιος πολιτικός και γιατρός Σκεύος Ζερβός είχε το σπάνιο όνομα Σκευοφύλαξ.

Τοπωνύμια Παρασκευή υπάρχουν δυο χωριά στην Αχαΐα και στα Γρεβενά, κι ένας οικισμός στα Τρίκαλα. Αλλά βεβαίως έχουμε πάμπολλα τοπωνύμια Αγία Παρασκευή, από τα οποία ξεχωρίζει το προάστιο της Αθήνας στα πόδια του Υμηττού -έχει γράψει ο Βάρναλης ένα ωραίο χρονογράφημα, για τη μεταβολή του οικισμού, που το συμπεριέλαβα στα Αττικά, και ίσως το αναδημοσιεύσω κάποτε και εδώ.

Την Αγία Παρασκευή των βορείων προαστίων ξέρουν οι περισσότεροι αλλά εμείς που καταγόμαστε από τη Μυτιλήνη ξέρουμε επίσης την Αγία Παρασκευή της Λέσβου, το κεντρικό κεφαλοχώρι του νησιού, πρωτεύουσα της Ελεύθερης Λέσβου στην Κατοχή. Και στη Θεσσαλονίκη υπάρχει Αγία Παρασκευή, αλλά βέβαια και δεκάδες χωριά με το ίδιο όνομα.

Στο γνωστό δημοτικό τραγούδι, την Παρασκευούλα τη γέλασε το άτιμο το δημαρχόπουλο, και δεν την παντρεύτηκε, παρόλο που είχε αμπέλια στη Βλαχιά και σπίτια στο Βουκουρέστι. Πάνω στην ίδια μελωδία (νομίζω) αλλά με άλλα λόγια βρίσκω και μια θερμιώτικη παραλλαγή.

Υπάρχει επίσης το δημοτικό Σιγά σιγά Παρασκευούλα μου, αλλά πιο γνωστή είναι μια άλλη Παρασκευούλα, δημοτικοφανής κι αυτή, που την έκανε γνωστή ο Μιχάλης Βιολάρης:

Παρασκευούλα ζάχαρη, Παρασκευούλα μέλι
Παρασκευούλα κρύο νερό, που πίνουν οι αγγέλοι.

Δεν νομίζω να είναι αυθεντικό δημοτικό, αλλά θα μας πουν οι ειδικοί. Πάντως οι στίχοι αναφέρονται και στην άλλη Παρασκευούλα, με τα σπίτια στο Βουκουρέστι.

Μετά την καθιέρωση της πενθήμερης εβδομάδας εργασίας η μέρα Παρασκευή έγινε πολύ ελκυστική, και έχω ακούσει στην τηλεόραση να λένε το τραγούδι του Βιολάρη, Παρασκευούλα ζάχαρη και μέλι, όχι για κάποια κοπέλα αλλά για τη μέρα, που ήταν ο προθάλαμος της διήμερης ανάπαυσης.

Βέβαια, με την καλπάζουσα απορρύθμιση των εργασιακών χάνει κι η Παρασκευούλα, η μέρα εννοώ, κάμποση από την αίγλη της, αφού όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι δεν ξέρουν από Σάββατα και Κυριακές.

Αλλά αυτό είναι θέμα για άλλη συζήτηση. Σήμερα ας ευχηθούμε χρόνια πολλά στις Παρασκευές και τους Παρασκευάδες του ιστολογίου και στους δικούς μας ανθρώπους. Χρόνια πολλά Ευούλα!

 

Έλα βρε Χαραλάμπη, να σε γιορτάσουμε!

Σύμφωνα με το τραγούδι, προσκαλούμε τον Χαραλάμπη να τον παντρέψουμε, να φάμε και να πιούμε και να χορέψουμε, όμως ο Χαραλάμπης δεν θέλει με το ζόρι παντρειά. Σήμερα όμως, που είναι 10 Φεβρουαρίου, θα τον προσκαλέσουμε να τον γιορτάσουμε, να φάμε και να πιούμε μέχρι να σκάσουμε, αφού σήμερα γιορτάζει ο Χαράλαμπος.

Στο ιστολόγιο, συνηθίζουμε να δημοσιεύουμε τέτοια άρθρα, αφιερωμένα σε ονόματα, τη μέρα της γιορτής τους, και με τον καιρό έχουμε καλύψει τα περισσότερα διαδεδομένα αντρικά και γυναικεία ονόματα -τη Μαρία και την Άννα, τον Δημήτρη και τη Δήμητρα, τον Γιάννη, τον Γιώργο, τον Νίκο, τον Κώστα και την Ελένη, τον Στέλιο και τη Στέλλα, τον Χρίστο (ή Χρήστο) και την Κατερίνα. Από τα λιγότερο συχνά έχουμε αφιερώσει άρθρο στον Σπύρο πρόσφατα και παλιότερα στον Θωμά και στον Στέφανο. Τελευταίο τέτοιο άρθρο ήταν, πέρυσι, για τον Θανάση, εκτός αν έχω ξεχάσει κανένα.

Πέρυσι λοιπόν ο φίλος μας ο Babis είχε ζητήσει να γράψουμε κι ένα άρθρο για το όνομά του -πέρυσι όμως η 10η Φεβρουαρίου έπεφτε Κυριακή, οπότε το αναβάλαμε για φέτος. Περιέργως το θυμήθηκα έγκαιρα, οπότε έρχομαι να εκπληρώσω την υπόσχεση με τούτο το άρθρο.

Αλλά, όπως βρίσκω, δεν γιορτάζει σήμερα μόνον ο Χαράλαμπος και η Χαραλαμπία. Γιορτάζει επίσης και ο Χαρίλαος, οπότε θα πούμε δυο λόγια και γι’ αυτόν, να μη μένει παραπονεμένος.

Διότι, παρόλο που συμπίπτουν στο χαϊδευτικό Χάρης, ο Χαράλαμπος και ο Χαρίλαος είναι διαφορετικά ονόματα. Ο Χαρίλαος είναι αρχαίο, ενώ Χαράλαμπο βρίσκω μόνο στη χριστιανική εποχή. Και τα δυο ονόματα έχουν προφανή ετυμολογία, χαρά και λαός το ένα, χαρά και λάμπω το άλλο.

Μηνολόγιον Νοεμβρίου έτους 2019

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ συνήθως την πρώτη του μηνός, ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα:

Πα 1	Των Αγίων Αναργύρων – Ημέρα  πατάξεως της δωροδοκίας – Διεθνής μέρα βεγκανισμού
Σα  2	Θαλού, Αναξιμένη και Αναξιμάνδρου των Μιλησίων φιλοσόφων, Οδυσσέα Ελύτη και Νικοκύρη γενέθλια
Κυ  3	† Ανδρέου Κάλβου του ασυμβιβάστου
Δε   4	† Κοίμησις Αυγούστου Ροντέν
Τρ  5	† Γεωργίου Πλήθωνος Γεμιστού
Τε   6	Θανή Μαρίας Ιορδανίδου, εγγονής της Λωξάντρας
Πε  7	Της δευτέρας προς τον ουρανόν εφόδου
Πα   8	Των εν ερημίαις και όρεσιν αγωνισθέντων
Σα   9	† Έκτορος Κακναβάτου
Κυ 10	† Αρθούρου Ρεμπώ
Δε 11	Σαπφούς και Αλκαίου των Λεσβίων ποιητών -και Ιωάννη Ρίτσου τελευτή
Τρ 12	† Τελευτή Τέλλου Άγρα
Τε 13	Γενέσιον Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον
Πε 14	Επικούρου του Ελευθερωτού των ανθρώπων εκ του φόβου
Πα 15	Της «Ελληνικής Νομαρχίας»· και Λουκρητίας της στιχουργού γενέσιον.
Σα 16	Διεθνής  ημέρα κατά της μισαλλοδοξίας – Βολταίρου  του φιλοσόφου
Κυ 17	Των εν Πολυτεχνείω αναιρεθέντων
Δε 18	Πυθέου του Μασσαλιώτου και θαλασσοπόρου
Τρ 19	Διγενή του Ακρίτα
Τε 20	Παγκόσμια ημέρα των δικαιωμάτων των παιδίων· και Χρόνη Μίσσιου τελευτή
Πε 21	Πρώτη ανύψωσις επηνδρωμένου αεροστάτου
Πα 22	Μαρτύριον Ιωάννας της Λωρραίνης και τελευτή Αργύρη Κουνάδη του συνθέτη
Σα 23	Φρίξου και Έλλης
Κυ 24	† Εμπεδοκλέους του Ακραγαντίνου εις Αίτναν κατάβασις
Δε 25	Της Εθνικής Αντιστάσεως
Τρ 26	Μαρτύριον Υπατίας, του αχράντου άστρου της σοφής παιδεύσεως
Τε 27	†Τεύκρου Ανθία και των συριγμών του αλήτου
Πε 28	Είσπλους Μαγελάνου εις τον Ειρηνικόν ωκεανόν
Πα 29	Διεθνής ημέρα αλληλεγγύης προς τον  παλαιστινιακόν λαόν
Σα 30	Ανδρέου Λασκαράτου